Γράφει ο Μ. Τρεμόπουλος (πρώην ευρωβουλευτής και νυν εκπρόσωπος Τύπου των Οικολόγων Πράσινων)
Στην προσπάθειά του ο πρωθυπουργός να εντυπωσιάσει τους αξιωματούχους του Eurogroup και του ECOFIN, δε έμεινε μόνο στην εκμετάλλευση του αρχαίου κλέους των Ελλήνων αλλά τόνισε και πως «πριν από τέσσερα χρόνια η Ελλάδα βρέθηκε σε μια σοβαρή κρίση», που τώρα περνάει. Καμιά διάθεση αυτοκριτικής, που δεν την περιμέναμε άλλωστε, αλλά και καμιά ελπίδα ότι έχουν αντιληφθεί τα αίτια της κρίσης.
Τι ακριβώς είχε γίνει πριν το 2008; Οι τράπεζες και μεγάλοι βιομηχανικοί όμιλοι, αφού διασώθηκαν σε πρώτη φάση με κρατικά χρήματα, στράφηκαν στη συνέχεια εναντίον όσων τις διέσωσαν, περιορίζοντας το δανεισμό για τα αυξημένα κρατικά χρέη που οι ίδιες προκάλεσαν. Η Ελλάδα, ως ο πιο αδύναμος κρίκος της Ευρωζώνης, βίωσε πρώτη τις συνέπειες αυτής της δανειακής ασφυξίας και οδηγήθηκε ταχύτατα σε βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση. Τα αίτια της κρίσης αυτής μοιράζονται μεταξύ ενός προβληματικού στο σχεδιασμό και τη λειτουργία του Ευρώ και των εσωτερικών αδυναμιών και αντιφάσεων του ελληνικού παραγωγικού μοντέλου και πολιτικού συστήματος.
Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 βρήκε την ελληνική οικονομία με μια σειρά από σοβαρές αδυναμίες:
- Στήριξη σε «εύκολο χρήμα» (όπως από χρηματιστήριο, υπεραξίες ακινήτων, υπερτιμολογημένα δημόσια έργα και δημόσιες προμήθειες, υποπληρωμένη εργασία μεταναστών, αλλά και από εκτεταμένη διαφθορά και φοροδιαφυγή), καθώς και σε μια υπερδιογκωμένη ιδιωτική κατανάλωση, που τα τελευταία χρόνια στηριζόταν με τη σειρά της σε δάνεια.
- Δυσανάλογα κεντρικός ρόλος «ατμομηχανής της οικονομίας» στην οικοδομή και τον κατασκευαστικό τομέα, όπως τη δεκαετία του ‘60.
- Ιδιαίτερα υψηλό δημόσιο χρέος, που παρέμενε αμείωτο, παρά τις εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις της τελευταίας εικοσαετίας.
- Υπερ-εξάρτηση από τομείς που επηρεάζονταν ευθέως από τη διεθνή κρίση, όπως τουρισμός και ναυτιλία.
- Υπέρμετρη εξάρτηση από το πετρέλαιο, ενεργειακή σπατάλη, ρυπογόνο ενεργειακό μοντέλο και προοπτικές για ακριβά «δικαιώματα εκπομπών» από το 2012 και μετά.
- Εγκατάλειψη στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές που αποτελούν τα δύο τρίτα της χώρας, ασφυξία και κορεσμός χρήσεων στο υπόλοιπο ένα τρίτο.
- Απουσία ουσιαστικής προστασίας των φυσικών πόρων σε τομείς όπως το νερό, η δασική γη, ο αλιευτικός πλούτος ή οι φυσικές περιοχές και η βιοποικιλότητα.
Βεβαίως, τις παραμονές της κρίσης η ελληνική κοινωνία είχε πανευρωπαϊκά από τα υψηλότερα ποσοστά νοικοκυριών σε κίνδυνο φτώχειας, καθώς και από τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας των νέων. Πολύ πριν αρχίσει να διαβρώνεται η αγοραστική δύναμη, είχαν διαβρωθεί η στοιχειώδης εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών, η προτεραιότητα στην προστασία των συλλογικών αγαθών, αλλά και η ίδια η έννοια του δημόσιου συμφέροντος. Η πολιτισμική αυτή κρίση αποτέλεσε, μεταξύ άλλων, το υπόβαθρο για την εκτεταμένη δυσλειτουργία της δημόσιας διοίκησης και την έκρηξη της διαφθοράς, εντείνοντας τις παραδοσιακά μεγάλες κοινωνικές ανισότητες στη χώρας μας.
Το πολιτικό σύστημα είχε χρεοκοπήσει πολύ πριν έρθει η οικονομική κατάρρευση: με πολιτικές που αντιστρατεύονταν την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική βιωσιμότητα, με αδυναμία να εμπνεύσει στην κοινωνία εμπιστοσύνη προς την πολιτική, με στατιστικά στοιχεία που υπονόμευσαν τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας, με πελατειακές σχέσεις που διαμόρφωναν συνειδήσεις έτοιμες να κινητοποιηθούν για ιδιαίτερη μεταχείριση αλλά ελάχιστα πρόθυμες να αγωνιστούν για δικαιώματα και δημόσιο συμφέρον, με υπερδιογκωμένο κρατικό μηχανισμό και περιορισμένο κοινωνικό κράτος, με κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα που μετέφερε και στον ιδιωτικό τομέα τις περισσότερες από τις παθογένειες του δημόσιου, με αποτυχία να αξιοποιήσει ουσιαστικά τα μεγάλα ποσά των ευρωπαϊκών πόρων.
Στην κατάσταση αυτή, η Ελλάδα ήταν εύκολο να γίνει ο αδύναμος κρίκος της ευρωζώνης. Σε μια οικονομία εθισμένη στην εύκολη ρευστότητα, η εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών του Μηχανισμού Στήριξης που ακολουθούν αδιακρίτως τις κλασσικές θεραπείες σοκ του ΔΝΤ άνοιξαν το δρόμο προς την οικονομική και δημοσιονομική κατάρρευση.
Επιπλέον τα μέτρα λιτότητας εφαρμόστηκαν χωρίς προσπάθεια για δίκαιη κατανομή των βαρών, χωρίς πολιτική βούληση για πάταξη της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής (μέσα σε 9 μόλις μήνες δόθηκε δύο φορές φορολογική αμνηστία σε φοροφυγάδες) και χωρίς καμιά βεβαιότητα για το ποιο θα ήταν το νέο οικονομικό τοπίο. Πρακτικά είχαμε τα χειρότερα των συνταγών λιτότητας, με μέτρα σκληρότερα από της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, συνδυασμένα με τα χειρότερα του πριν την κρίση πελατειακού συστήματος.
Διαφορετική θα μπορούσε να ήταν η πορεία μόνο αν η δημοσιονομική εξυγίανση ξεκινούσε σταδιακά και συνδυαζόταν από την αρχή με ένα ευρύ ευρωπαϊκό πρόγραμμα επενδύσεων για αναπροσανατολισμό της οικονομίας σε πράσινη κατεύθυνση, αν οι εκπρόσωποι του πολιτικού συστήματος και των οικονομικών ελίτ αναλάμβαναν από την αρχή ουσιαστικές δικές τους θυσίες, αν η μάχη κατά της διαφθοράς και των περιουσιών από αφορολόγητο χρήμα γινόταν προτεραιότητα και αν, αντί για οριζόντιες αυξήσεις έμμεσων φόρων, σχεδιαζόταν μια ολοκληρωμένη και δίκαιη φορολογική μεταρρύθμιση. Με δύο λόγια: αν τα μέτρα ήταν σχεδιασμένα με άξονα την κοινωνική δικαιοσύνη και στους πολίτες προσφερόταν ένα απτό αντιστάθμισμα για τις θυσίες στην αγοραστική τους δύναμη.
Έχουν τη διάθεση να τα αποδεχτούν και να τα αλλάξουν όλα αυτά οι υπεύθυνες πολιτικές ελίτ; Φαίνεται πως όχι. Για το λόγο αυτό και απλώς προετοιμάζουν την επόμενη κρίση.
