Του Δημήτρη Μποσνάκη, φιλολόγου, Ελληνικής και Αγγλικής Φιλολογίας
Το αδιέξοδο που φαίνεται να επικρατεί στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, κοιτίδας αρχαίων πολιτισμών και θρησκειών, οφείλεται στη σύγκρουση αρχών ανάμεσα στον κόσμο της θεοκρατίας που ίσχυσε στην περιοχή για αιώνες και στον κόσμο της επιστημονικής εμπειρίας που αντικατέστησε τη θρησκεία και την ηθική στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οι αιώνες άφησαν ένα εκχύλισμα σοφίας, δημιούργησαν ένα «κέντρο» γύρω από τις εντολές των Γραφών. Η διεκδίκηση αυτού του «χαμένου κέντρου», είτε λέγεται Αγιά Σοφιά είτε Ναός του Σολομώντα είτε Τέμενος του Αλ Άκσα, υπήρξε το μετερίζι των φανατικών απέναντι στην ισοπεδωτική, και συχνά αδιέξοδη, ορμή των ιδεών της Δύσης.
Γύρω από αυτό το νοητό θρησκευτικό κέντρο χτίστηκαν οι Μεσογειακοί πολιτισμοί. Το Δυτικό μεταρρυθμιστικό πνεύμα έβαλε στη θέση της πίστης την εμπειρία. Όμως οι εμπειρίες αποτελούν ένα πεδίο κοινωνικών συγκρούσεων. Γι’ αυτό και τα πολιτικά συστήματα της Ευρώπης, που χτίστηκαν πάνω στις κοινωνικές συγκρούσεις, δύσκολα γίνονται ανεκτά στην Ανατολή.
Κάποτε Δύση και Ανατολή ήταν δίαυλοι επικοινωνίας και αμφίδρομης ανταλλαγής ιδεών. Τότε όμως ο άνθρωπος διατηρούσε τη νοσταλγία ενός κοινού αρχαίου πολιτισμού, ενός θρησκευτικού κέντρου που κουβαλούσε μαζί του στους δρόμους της μετανάστευσης. Σήμερα τη θέση της θρησκείας πήραν η επιθετική αποικιοκρατία των Δυτικών και ο αμυντικός φονταμενταλισμός της Ανατολής. Η διαμόρφωση του Δυτικού πολιτισμού, αν τον δεχτούμε σαν μια φαντασιακή ενότητα, στηρίχτηκε στη σύγκρουση της φεουδαρχίας με τα λαϊκά δικαιώματα, στον πνευματικό δεσποτισμό των κρατικών ιδρυμάτων και στον άκαμπτο θρησκευτικό δογματισμό. Έχτισε αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες, έκανε βίαιους θρησκευτικούς προσηλυτισμούς και σφυρηλάτησε μια φαντασιακή πολιτισμική δομή με επίκεντρο την κοινωνική αριστοκρατία.
Το αριστοκρατικό πνεύμα κατευθύνει και τη σημερινή «δημοκρατική» Ευρώπη, που καθισμένη στα πλούτη της αποικιοκρατίας, αδυνατεί να πείσει στο ρόλο του αμερόληπτου μεσολαβητή. Αυτός ο αριστοκρατικός Δυτικός πολιτισμός «παίζει τα ρέστα του». Είναι αυτός που βάζει τα δύσκολα στην ανθρωπότητα για να διατηρήσει τα προνόμιά του, βάζοντας λαούς να αλληλοεξοντώνονται και πρόσφυγες να ζητούν σωσίβιο στις χώρες των εκμεταλλευτών τους. Όλος ο Δυτικός πολιτισμός είναι μια βίαιη απομίμηση των πολεμικών αποικιοκρατικών προτύπων και των ψυχικών τραυμάτων που προκάλεσαν στην ψυχή των ευαίσθητων ανθρώπων. Εδώ εδράζεται η δεύτερη αιτία εχθρότητας και καχυποψίας για τους Δυτικούς.
Ο 20ος αιώνας μετά από δύο ενδο-ευρωπαϊκούς πολέμους και ένα Ολοκαύτωμα των φυλετικών μειονοτήτων, αρπάχτηκε από το σωσίβιο της Δημοκρατίας για να περισωθεί. Οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν είχαν σαν βάση τη δημιουργία ενός επίπλαστου πολιτισμικού κέντρου που λέγεται «Ενωμένη Ευρώπη» ή «Δυτική αμυντική συμμαχία». Με την είσοδο του 21ου αιώνα αποδείχτηκε ότι κάτω απ’ το χαλί κρυβόταν το χάος. Το είχαν προβλέψει οι πρόδρομοι της Χαοτικής εποχής, ο Προυστ, ο Τζόυς, ο Κάφκα, ο Φρόυντ.
Τα ερωτήματα που αδήριτα θα αναγκαστούμε να απαντήσουμε για να επανέλθει η χαμένη τάξη των πραγμάτων είναι τα εξής: Μπορεί η επίπλαστη Δημοκρατία με τα άπειρα αδιέξοδα να μας βγάλει από το χάος; Μπορεί η παραδοξότητα του μοντερνισμού που προωθεί η Δύση να πάρει τη θέση του «χαμένου θρησκευτικού κέντρου»; Μπορεί το ανελέητο πολεμικό σφυροκόπημα να συγκρατήσει μια ανερχόμενη Θεοκρατία που σύντομα θα ενώσει τους λαούς της Ανατολής; Μήπως το σωσίβιο του «Δυτικού» κόσμου είναι η ανάδυση μιας δικής του «θεοκρατίας», ενός νέου ισχυρού πνευματικού εργαλείου; Ποια πολιτισμική δύναμη μπορεί σήμερα να κυοφορήσει το έμβρυο ενός παγκόσμιου κανόνα, ούτε Δυτικού ούτε Ανατολικού, όλο και λιγότερο Ευρωκεντρικού, που θα κερδίσει την προσοχή των πολιτισμικά αποσχιστικών λαών της Ανατολής; Μήπως οι καιροί δεν μπορούν να περιμένουν άλλο την απόσχιση ή τον συγκρητισμό των πολιτισμών;
