Του Κώστα Πώποτα
Μια τρομακτική σύμπτωση με έβγαλε στους δρόμους της Θεσσαλίας χαράματα το πρωί της Τρίτης 5 Σεπτεμβρίου προκειμένου να προλάβω την πτήση μου από την Θεσσαλονίκη προς το Ζάγκρεμπ για να συμμετάσχω σε διεθνές συνέδριο για την αντιμετώπιση των κρίσεων όπου έκανα μια παρουσίαση για τον συντονισμό μεταξύ των διοικήσεων των οργάνων της ΕΕ στην διάρκεια της πανδημίας.
Διέσχισα «εν μέσω νεφών» την πόλη, ευχαρίστησα τον Θεό που οι εισηγητές της ιδέας της υπογείωσης της Λαμπράκη δεν εισακούσθηκαν, καθώς ήδη λίμναζαν 15 εκατοστά νερό, έκανα ζιγκ-ζαγκ στους Αγίους Αναργύρους καθώς η πρόσβαση στην Λαρίσης ήταν ήδη κλειστή και με τα πολλά αναχώρησα με την έγνοια που επιβεβαιώθηκε στην συνέχεια ιδίως καθώς η φύση έδωσε στα ρέματα και τους χειμάρρους την φυσική λεκάνη απορροής τους. Επέστρεψα το Σάββατο σε μια εικόνα χάους που ακαδημαϊκά αντιμετωπίζεται ως αδυναμία προσαρμογής του Δημοσίου σε έκτακτα γεγονότα. Θα περιγράψω ίσως σε άλλη στιγμή την προσωπική περιπλάνηση λόγω της διακοπής της κυκλοφορίας στον αυτοκινητόδρομο γύρω από την Λάρισα και την – λόγω παντελούς έλλειψης ορθής ενημέρωσης από τις αρμόδιες (?) αρχές – επιστροφή στο Βόλο από διαδρομή που για καλή μου τύχη μου δόθηκε από συμπολίτισσα σε ξενοδοχείο των Γρεβενών – μέσω Κλειδιού Ημαθίας, Γρεβενών, Καλαμπάκας, Καρδίτσας, Ξυνιάδας, Λαμίας!
Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου, συζητώντας και με ειδικότερους κατανόησα γιατί παρουσιάσαμε την χαοτική εικόνα στην αντιμετώπιση της κρίσης που ο Daniel προκάλεσε (και το λέω με τεράστιο σεβασμό στις προσπάθειες που οι φορείς και τα άτομα κατέβαλαν).
Παρακολούθησα επιστρέφοντας, με σχετική δυσαρέσκεια, δελτίο ειδήσεων της ΕΡΤ στο οποίο υπήρξε εμφανής η προσπάθεια να συγκρίνει «θετικά» – με συγκριτικούς πίνακες μάλιστα με τον αριθμό των νεκρών (sic) –την κατάσταση στην Θεσσαλία με τις αντίστοιχες προηγούμενων χρόνων στην Ιταλία και την Γερμανία, ακόμη και για τις συνέπειες του Daniel στην Λιβύη. Ίσως παραβλέποντας ότι ο Daniel, μετά την εκδήλωση της καταστροφικής του μανίας στην Ελλάδα, ενισχύθηκε και χαρακτηρίζεται πλέον Medicane, υποτροπικός μεσογειακός τυφώνας. Τέτοια επικοινωνιακή διαχείριση είναι άτοπη και πολιτικά ύποπτη.
Δεν είναι εκεί όμως το ζήτημα. Δεν είναι ουσιαστικό να επιμείνουμε να αποδείξουμε παντί τρόπω ότι το επιχειρησιακό σχέδιο «Δάρδανος 2»[i] (επ’ ευκαιρία κ. εκπρόσωπε της Πυροσβεστικής και δημοσιογράφοι δεν είναι «Δαρδανός») ήταν σοφό στην σύλληψή του και τέθηκε επιτυχώς σε εφαρμογή. Ουσιαστικό είναι να μάθουμε από τις αστοχίες και ανεπάρκειες των σχεδίων ώστε να αντιμετωπίσουμε με τον καλύτερο τρόπο μελλοντικές απειλές και κινδύνους. Και αν θεωρήσουμε ότι τα σχέδια είναι πολύπλοκα, ανεφάρμοστα, ακατανόητα από το κοινό, οφείλουμε να τα αλλάζουμε. Και αν βασικές παράμετροι ενός πλαισίου προστασίας λείπουν πρέπει με ταπεινότητα να συμπληρώσουμε τα κενά.
Αλλωστε οι συντάκτες του Δαρδάνου εν πλήρη εντιμότητι μας προειδοποίησαν: «Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει θεσμοθετημένος φορέας, εξειδικευμένος στην υδρολογία, αρμόδιος για την έκδοση επίσημης προειδοποίησης σχετικά με τον κίνδυνο πλημμύρας, σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, με την χρήση κατάλληλων μοντέλων προσομοίωσης υδρολογικού ισοζυγίου της λεκάνης απορροής, μετά τη λήψη της πρόγνωσης από την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία για την ένταση, τη διάρκεια και τη χωρική κατανομή των βροχοπτώσεων. Επιπρόσθετα, για τον ακριβέστερο χωρικό και χρονικό προσδιορισμό εμφάνισης ενός πλημμυρικού φαινομένου σε μια λεκάνης απορροής, απαιτείται και η βραχυπρόθεσμη πρόγνωση της έντασης και κατανομής των βροχοπτώσεων. Η βραχυπρόθεσμη πρόγνωση καιρού (nowcasting) απαιτεί την χρήση ειδικών μετεωρολογικών RADARσε συνδυασμό με δεδομένα επίγειών σταθμών και άλλων μετεωρολογικών παραμέτρων σε πραγματικό χρόνο, καθώς και κατάλληλο λογισμικό το οποίο μπορεί να προβλέψει την εξέλιξη των φαινομένων τις επόμενες ώρες. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει μέχρι σήμερα η δυνατότητα βραχυπρόθεσμης πρόγνωσης καιρού από την Ε.Μ.Υ..». Το ομολόγησε άλλωστε και ο Υπουργός κ. Κικίλιας στην συνέντευξή του της 12 Σεπτεμβρίου καθώς υποσχέθηκε να καλύψει – εκ των υστέρων – τα κενά.
Η υποχρέωση έγκαιρης αντιμετώπισης των πλημμυρικών φαινομένων δεν είναι βεβαίως απλώς στοιχειώδης πρόνοια. Αποτελεί και ευρωπαϊκή υποχρέωση σύμφωνα με την Οδηγία 2007/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007 , για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32007L0060. Η οδηγία απαιτεί την «καθιέρωση χαρτών επικινδυνότητας πλημμύρας και χαρτών κινδύνων πλημμύρας στους οποίους να εμφαίνονται οι δυνητικές αρνητικές συνέπειες που συνδέονται με διαφορετικά σενάρια πλημμύρας καθώς και πληροφορίες σχετικά με ενδεχόμενες πηγές περιβαλλοντικής ρύπανσης, ως συνέπεια πλημμύρας». Και φυσικά ενσωματώνει την υποχρέωση ενημέρωσης των πολιτών. Τις υποχρεώσεις αυτές υλοποίησε η Ελλάδα ήδη από το 2010 ( https://floods.ypeka.gr/ ), αλλά προφανώς ελλιπώς. Υπάρχουν π.χ. αξιολογήσεις κινδύνων για τη και τα χαρακτηριστικά της περιοχής έχουν αποτυπωθεί (https://floods.ypeka.gr/egyFloods/gr08/report/GR08_P08_T1.pdf )μέχρι το 2018 και επομένως χωρίς αξιολόγηση των συνεπειών και συμπερασμάτων από τον Ιανό και χωρίς να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο Πήλιο και χωρίς να έχουν επικαιροποιηθεί οι αξιολογήσεις κινδύνου!
Δεν έχω ακόμη ψάξει αν τα Περιφερειακά και Τοπικά Επιχειρησιακά Συντονιστικά Όργανα Πολιτικής Προστασίας που προβλέπονται από τα άρθρα 13 και 15 του Νόμου 4662/2020 με τον οποίο θεσπίστηκε ο Εθνικός Μηχανισμός Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων, έχουν συσταθεί και λειτούργησαν. Δεν ξέρω ακόμη αν η Περιφέρεια και οι Δήμοι επικαιροποίησαν, ως όφειλαν σύμφωνα με τον Δάρδανο, τα αντίστοιχα Σχέδια Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών και Άμεσης/Βραχείας Διαχείρισης των Συνεπειών από την Εκδήλωση Πλημμυρικών Φαινομένων. Δεν έχω ακόμη καταλάβει αν αυτή η έρμη και σκοτεινή Αποκεντρωμένη Διοίκηση Θεσσαλίας που καυχάται στην ιστοσελίδα της (νεκρή παραδόξως εν μέσω κρίσης ) ότι διαθέτει αρμοδιότητες για την προστασία των πολιτών, έκανε αυτό που της αναλογούσε – ο Διοικητής βεβαίως ήταν πανταχού απών. Δεν υπέπεσε στην αντίληψή μου κανένα πρόγραμμα εκπαίδευσης και ασκήσεων των εμπλεκόμενων φορέων.
Ότι και αν έγινε βεβαίως θεωρώ ότι έμεινε σε μεγάλο μέρος «στα χαρτιά», ότι τα σχέδια αποδείχθηκαν εντέλει φαντασιακά («φαντασιακή θέσμιση» που θα έλεγε και ο Καστοριάδης). Συχνά στην θεωρία για την διαχείριση των κρίσεων γίνεται λόγος για τα «φαντασιακά επιχειρησιακά σχέδια», σχέδια τα οποία βασίζονται σε υποθετικά σενάρια και αξιολόγηση κινδύνων τα οποία εκ των υστέρων αποδεικνύονται ανακόλουθα προς την πραγματικότητα όπως το εντόπισε αρχικά ο κοινωνιολόγος Lee Clarke. Οι αρμόδιοι φορείς καταστρώνουν σχέδια με βάση την αξιολόγηση κινδύνων που μπορεί να μην εφαρμοστούν ποτέ και αντίστροφα να μην έχουν θεωρήσει πιθανούς κινδύνους που όπως στην περίπτωση της Θεσσαλίας υλοποιήθηκαν τελικώς. Αρμόδιοι έχουν επιπλέον εντοπίσει ότι η μεγάλη αδυναμία διαχείρισης κρίσεων εντοπίζεται στο ότι συντάσσουμε σχέδια αντί να αποσοβούμε κινδύνους.
Διάβασα επίσης ότι στην συνέντευξή του ο Υπουργός κ. Κικίλιας θεώρησε αδύνατο να εκκενωθούν 230000 κάτοικοι της Θεσσαλίας! Υποτίθεται ότι ο 4662/2020 στο άρθρο του 27 προέβλεπε ακριβώς την έννοια της οργανωμένης προληπτικής απομάκρυνσης πολιτών!
Βεβαίως το μέγιστο κενό όλης της διαχείρισης υπήρξε η ενημέρωση των πολιτών. Τι χρησιμεύουν οι τηλεοπτικοί μαραθώνιοι σε ένα πληθυσμό που δεν έχει ηλεκτρικό ρεύμα; Γιατί τα παλιά τρανζίστορ δεν υπάρχουν σε κάθε σπίτι, γιατί δεν υπάρχει μια δεσμευμένη ραδιοφωνική συχνότητα για την ενημέρωση σε περίπτωση κρίσεων.
Η διαχείριση κρίσεων βασίζεται σε επάλληλους κύκλους που περιλαμβάνουν την πρόληψη, την προετοιμασία, την αντιμετώπιση των περιστατικών και τέλος την αποκατάσταση και την εξαγωγή συμπερασμάτων για την βελτίωση του επόμενου κύκλου. Ελπίζω ότι ο Danielμας έδωσε τα μαθήματα για τα κενά στην διαχείριση κρίσεων. Και ότι επιτέλους θα εκσυγχρονίσουμε την θωράκιση από παντοειδεις κινδύνους με ένα ευέλικτο, ολοκληρωμένο, συνεργατικό σχέδιο βασισμένο στον συντονισμό των αρχών και την ενημέρωση των πολιτών.
*Ο Κώστας Πώποτας αφυπηρέτησε πρόσφατα από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά τη διάρκεια της θητείας του διετέλεσε μέλος της Επιτροπής Διαχείρισης Κρίσεων του Δικαστηρίου.
[i]https://civilprotection.gov.gr/sites/default/files/2023-01/ap_a2033_egkrisi_kai_apostoli_2is_ekdosis_genikoy_shedioy_plimmyron_pliris_oe_psth5046npith-55o.pdf
