Tης Μαρίζας Στ. Χατζησταματίου, Ψυχολόγου, M.Sc, PhD, Διδάκτορος Παν/μίου Θεσσαλίας, www.my-psychology.gr
To άγχος είναι μια αίσθηση ανησυχίας, εσωτερικής πίεσης που μπορεί να μας χαλάσει τη διάθεση λιγότερο ή περισσότερο συχνά, για το τι μπορεί να συμβεί. Προβλήματα υγείας, περίοδοι εξετάσεων, χωρισμοί, θάνατοι, συναισθηματικές ανακατατάξεις και άλλα πολλά μας προκαλούν έντονη ανησυχία που μας δυσκολεύει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή. Το άγχος δεν αφορά μόνο τους σκληρά εργαζόμενους ή όσους τυχαίνει να διανύουν μια δύσκολη περίοδο στη ζωή τους. Μας αφορά όλους ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, επαγγέλματος και οικονομικής ή κοινωνικής κατάστασης, αν και δείχνει μια αδυναμία στις γυναίκες. Το άγχος όταν υπάρχει σε φυσιολογικά επίπεδα και συνοδεύει πολλές ενέργειες του ατόμου, αντιστοιχεί στη φάση της εγρήγορσης, κατά την οποία αυξάνεται η ετοιμότητα του ατόμου για δράση και αντίδραση. Με αυτήν την έννοια, το άγχος σε ήπια μορφή, μπορεί να χαρακτηριστεί δημιουργικό αφού βοηθάει το άτομο να βρίσκεται σε εγρήγορση και σε διαρκή ετοιμότητα, και επίσης το βοηθάει να αντιλαμβάνεται πιο σωστά τις δυσκολίες ή τους κινδύνους και να αντιδρά πιο άμεσα και αποτελεσματικά. Από τη στιγμή όμως που η ένταση του άγχους αυξάνει σε σημείο ώστε να επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα, που επιμένει αν και το αρχικό αίτιο έχει πια εκλείψει ή που δημιουργείται χωρίς αρκετά σοβαρή αιτία, τότε γίνεται ένα πρόβλημα για τον άνθρωπο.Όσο πιο έντονο επομένως, είναι το άγχος τόσο πιο ανίκανος γίνεται ο άνθρωπος να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, να λύσει κάποιο πρόβλημά του ή να αποφασίσει μπροστά σε κάποιο δίλημμα.Το άγχος επιπλέον όταν έχει ξεφύγει εντελώς από τον έλεγχο του ατόμου μπορεί να εκδηλωθεί με τη μορφή κρίσεων πανικού.
Οι εκδηλώσεις τουάγχους είναι πολλές και έτσι μπορεί τοίδιο το άτομο μπορεί να παραπονιέται για ανησυχία, εσωτερική ταραχή, για αδυναμία να ξεκουραστεί, για ζάλη, πονοκεφάλους, σφίξιμο στον αυχένα, προκάρδια ενοχλήματα, γαστρεντερικές διαταραχές πιο συχνά με τη μορφή σπαστικήςκολίτιδας, δυσκολία στο να συγκεντρωθεί για αρκετό διάστημα σε ένα θέμα και πολλά άλλα άτυπα ενοχλήματα. Εκτός από το άγχος, τα συναισθήματα του ατόμου χαρακτηρίζονται άλλοτε από φάσεις θυμού ή εξάρσεις οργής και άλλοτε από κατάθλιψη που συνοδεύεται από τύψεις και ενοχές.
Οι κυριότεροι παράγοντες που μπορούν να ενοχοποιηθούν για τη δημιουργία του άγχους είναι:
- Το οικογενειακό περιβάλλον. Ο τρόπος που έχουμε μεγαλώσει και οι εμπειρίες από το άμεσο περιβάλλον μας είναι μια από τις συχνότερες πηγές άγχους. Αν π.χ. οι γονείς μας είχαν υπερβολικές απαιτήσεις από εμάς ή αν οι ίδιοι ήταν αγχώδεις, είναι πολύ πιθανό να μετέδιδαν το άγχος τους και σε εμάς,που ίσωςμας συνοδεύει μέχρι και την ενήλικη ζωή. Επίσης, αν οι γονείς μας ανήκαν στην κατηγορία αυτή των γονιών που συχνά κινδυνολογούν(π.χ. «μην μιλάς σε αγνώστους γιατί μπορεί να σου κάνουν κακό» κ.λπ.), τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητές μας να γίνουμε αγχώδεις.
- Οι αποτυχίες. Οι πιθανές απροσδόκητες αποτυχίες είτε σε σχολικές εξετάσεις είτε στην προσωπική μας ζωή ενδέχεται να μας οδήγησαν στο να βιώσουμε έντονο άγχος.
- Η έλλειψη αυτοπεποίθησης. Οταν αμφιβάλλουμε για τις ικανότητές μας και τα επίπεδα της αυτοπεποίθησής μας ολοένα πέφτουν, το πιο πιθανό είναι να αρχίσουμε να νιώθουμε άγχος ακόμα και για τα πιο ασήμαντα πράγματα.
- Η φοβία. Οταν π.χ. σκεφτόμαστε ότι μπορεί να κινδυνεύουμε εμείς ή οι δικοί μας άνθρωποι από κάποια αρρώστια, ή από ατύχημα, ακόμα κι αν ο φόβος μας δεν έχει λογική βάση, μπορεί να μας προκαλέσει έντονο άγχος το οποίο μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να διαχειριστούμε. Επίσης οι τυχόν φοβίες μας (κλειστοφοβία, υψοφοβία, αγοραφοβία κ.λπ.) είναι μια μόνιμη πηγή άγχους την οποία μας είναι σχεδόν αδύνατο να ελέγξουμε χωρίς βοήθεια.
- Τα διλήμματα. Οταν καλούμαστε να πάρουμε κάποια σοβαρή απόφαση, και ακόμα περισσότερο όταν διχαζόμαστε για το τι πρέπει να κάνουμε, το μόνο σίγουρο μέχρι τελικά να καταλήξουμε κάπου είναι ότι το άγχος θα μας συντροφεύει καθημερινά.
- Οι εσωτερικές συγκρούσεις. Αγχος δημιουργείται συχνά από συγκρούσεις που γίνονται μέσα μας, ανάμεσα στις επιθυμίες ή τις προσδοκίες μας από τη μια πλευρά, και στους περιορισμούς που υπαγορεύει η συνείδηση ή το περιβάλλον από την άλλη. Η αντιμετώπιση του άγχους εξαρτάται όπως είναι φυσικό από την έντασή του. Πολύ έντονες αγχώδεις καταστάσεις ή συχνές και έντονες κρίσεις πανικού, χρειάζονται ιατροφαρμακευτική αντιμετώπιση, ενώ ηπιότερες μορφές άγχους μπορούν να ξεπεραστούν με κατάλληλη καθοδήγηση και χωρίς την χρησιμοποίηση αγχολυτικών φαρμάκων. Η ψυχοθεραπεία έχει σαν σκοπό να βοηθήσει τον ασθενή να τροποποιήσει τις πιεστικές συνθήκες της ζωής του ή, αν αυτό δεν είναι εφικτό, να ενισχύσει την ικανότητά του για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων.
Οδηγίες για την αντιμετώπιση του άγχους
- Να μην προσπαθούμε να συμβιβάσουμε τα ασυμβίβαστα. Για παράδειγμα, δε μπορεί κάποιος να είναι σύζυγος μιας γυναίκας και συγχρόνως εραστής μιας άλλης.
- Να μη μένουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αμφιβολία ή σε διλήμματα. Η παράταση μιας αβεβαιότητας μπορεί να μας εξαντλήσει ψυχικά.
- Να δεχόμαστε όπως είναι ορισμένες καταστάσεις δευτερεύουσας σημασίας, εφόσον δε μπορούμε να τις αλλάξουμε εύκολα.
- Να μη φορτώνουμε τον εαυτό μας με διπλά βάρη.
- Να είμαστε έτοιμοι να αναγνωρίσουμε όχι μόνο τις δυνατότητές μας αλλά και τους περιορισμούς μας, τα όριά μας.
- Να θέτουμε προτεραιότητες και να είμαστε συνεπείς στην τήρηση αυτών. Τα πιο σημαντικά για μας πράγματα πρέπει να τοποθετούνται στην πρώτη θέση και να είναι πρώτος στόχος της ζωής μας. Τα δευτερεύοντα πράγματα μπορούν να μένουν στην άκρη για κάποιο διάστημα.
Και μια συμβουλή… Η ζωή στις μέρες μας θα γίνεται όλο και πιο πιεστική. Οι ανάγκες θα γίνονται όλο και μεγαλύτερες και πιεστικότερες. Ο χρόνος όμως για όλους εμάς θα είναι ο ίδιος. Εξαρτάται από εμάς επομένως πώς θα τον οργανώσουμε οριοθετώντας τους στόχους της ζωής μας, τις προτεραιότητες και το πρόγραμμά μας.
