Του Δρ. Ευάγγελου Γ. Βούλγαρη*
Αυτό δεν είναι το τέλος. Δεν είναι καν η αρχή του τέλους. Ισως είναι το τέλος της αρχής. Ουίνστον Τσόρτσιλ, 1874 – 1965
Ο καρκίνος είναι η δεύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως και σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ο αριθμός των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που διαγιγνώσκονται με καρκίνο αυξάνεται κάθε χρόνο. Εκτιμάται ότι το 2018 διαγνώστηκαν 18,1 εκατομμύρια νέα περιστατικά καρκίνου και ότι υπήρξαν 9,6 εκατομμύρια θάνατοι.
Νέα αισιόδοξα μηνύματα έρχονται όμως από τη μελέτη της Αμερικανικής Εταιρείας Καρκίνου που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο ιατρικό περιοδικό «Cancer Journal for Clinicians». Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή το ποσοστό των ατόμων που πεθαίνουν από τον καρκίνο στις Ηνωμένες Πολιτείες μειώνεται σταθερά εδώ και 25 χρόνια. Το συνολικό ποσοστό θνησιμότητας από καρκίνο μειώθηκε από το 1991 έως το 2016 κατά 27%. Αυτό μεταφράζεται σε περίπου 2,6 εκατομμύρια λιγότερους θανάτους από καρκίνο από όσους θα περίμενε κανείς αν οι θάνατοι έμειναν στα ίδια ποσοστά με το 1991. Η μελέτη βασίστηκε σε στοιχεία εμφάνισης καρκίνου, θνησιμότητας και επιβίωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες από πηγές όπως το Εθνικό Κέντρο Στατιστικής και το Εθνικό Πρόγραμμα Μητρώων Καρκίνου. Μερικά από τα δεδομένα χρονολογούνται από το 1930 και τα πιο πρόσφατα στοιχεία είναι από το 2016. Τα στοιχεία έδειξαν ότι το ποσοστό θανάτου από καρκίνο σε εθνικό επίπεδο αυξήθηκε κατά τον μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα, κυρίως λόγω καπνίσματος και προϊόντων καπνού. Από το ανώτατο όριο των 215 θανάτων ανά 100.000 άτομα το 1991, ο αριθμός των θανάτων από καρκίνο μειώθηκε σταθερά κατά περίπου 1,5% ετησίως σε 156 ανά 100.000 άτομα το 2016, σημειώνοντας συνολική μείωση 27%.
Οι λόγοι για τη σταθερή μείωση των θανάτων από καρκίνο περιλαμβάνουν την εφαρμογή των προγραμμάτων για τον περιορισμό του καπνίσματος, τα βελτιωμένα προγράμματα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης και τα νέα όπλα στη θεραπεία (χειρουργεία, χημειοθεραπεία, στοχεύουσες θεραπείες, ανοσοθεραπεία, ακτινοβολία). Τα παραπάνω μεταφράζονται σε ταχεία μείωση των ποσοστών θανάτου από τους τέσσερεις μεγάλους καρκίνους (πνεύμονα, μαστού, προστάτη και εντέρου).
Συγκεκριμένα, ο θάνατος για καρκίνο του πνεύμονα μειώθηκε κατά 48% μεταξύ των ανδρών και κατά 23% μεταξύ των γυναικών, ενώ ο θάνατος από καρκίνο του μαστού μειώθηκε κατά 40% από το 1989 έως το 2016. Για το έντερο ο θάνατος μειώθηκε κατά 53% από το 1970 έως το 2016. Για άλλους τύπους καρκίνου (ήπατος, παγκρέατος ή στομάχου) η βελτίωση στην επιβίωση δεν ήταν τόσο δραματική και είναι προφανές ότι υπάρχει πολλή δουλειά ακόμα να γίνει εκεί. Για παράδειγμα η αύξηση των περιστατικών καρκίνου του ήπατος μπορεί να σχετίζεται με τα πολύ υψηλά ποσοστά αδιάγνωστων περιστατικών ηπατίτιδας C στον δυτικό κόσμο.
Ενα πολύ σημαντικό εύρημα της μελέτης ήταν η επιβεβαίωση προηγούμενων δεδομένων για τον ρόλο της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης στην εμφάνιση καρκίνου και την επιβίωση. Με άλλα λόγια τα δεδομένα δεν ήταν το ίδιο ενθαρρυντικά για όλες τις χώρες του κόσμου αλλά ούτε και για όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ. Η φτώχεια είναι ένα σημαντικό εμπόδιο για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του καρκίνου. Χαμηλό οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο, ελλιπής ενημέρωση και πρόληψη, αυξημένα ποσοστά καπνιστών και παχυσαρκίας σχετίζονται με περισσότερα περιστατικά καρκίνου τα οποία διαγιγνώσκονται σε πιο προχωρημένα στάδια που οι θεραπευτικές επιλογές είναι πιο περιορισμένες. Σε μελέτη του περιοδικού «Lancet» για το 2018 τα ποσοστά επιβίωσης, για παράδειγμα, ήταν τα πιο σταθερά υψηλά στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, του Καναδά, της Αυστραλίας ή των Σκανδιναβικών χωρών. Οι επιβιώσεις ήταν σαφώς χαμηλότερες στις πιο φτωχές χώρες και αυτές αφορούν κυρίως καρκίνους που μπορούν να προληφθούν όπως του τραχήλου της μήτρας και του πνεύμονα.
Η διάγνωση καρκίνου δεν ισοδυναμεί πλέον με θανατική καταδίκη όπως παλιότερα. Εκατομμύρια ασθενείς ζουν με τη νόσο για πολλά χρόνια και με εξαιρετική ποιότητα ζωής. Η πρόοδος στην αντιμετώπιση του καρκίνου είναι ραγδαία. Οι ανισότητες όμως ακόμα πολλές. Μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον; Σαφέστατα ναι. Ας μην ξεχνάμε όμως κάτι πιο σημαντικό: Σχεδόν το 50% των νέων περιστατικών θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί απλά με την υιοθέτηση ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής και την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης.
* Ο Δρ. Ευάγγελος Βούλγαρης είναι Ογκολόγος, Στρατιωτικός Ιατρός, Διδάκτορας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
