Η ανάδειξη της Υπέρειας Κρήνης έχει τεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ιθυνόντων του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, δεδομένου ότι υπάρχει η βούληση να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ το συγκεκριμένο μνημείο, που βρίσκεται στο Βελεστίνο.
Ο φάκελος έχει ήδη αποσταλεί στην αρμόδια Υπηρεσία του ΥΠΠΟΤ από την ΙΓ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, ανοίγοντας ουσιαστικά τον δρόμο για την υλοποίηση της μελέτης που εγκρίθηκε ομόφωνα από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Βασικός στόχος είναι η ανάπλαση και ανάδειξη του σημαντικού αρχαίου μνημείου, το οποίο αποτελούσε τον ομφαλό της αρχαίας πόλης των Φερών, προκειμένου να αναδειχθεί ως πόλος έλξης και τόπος αναψυχής για τους γηγενείς και τους επισκέπτες της περιοχής
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ
Η ανάδειξη της Υπέρειας Κρήνης, του σημαντικού αρχαίου μνημείου που δεσπόζει στο Βελεστίνο, είναι σημαντική πρωτοβουλία, διότι αποτελεί κομβικό σημείο της περιοχής, δίνοντας μάλιστα το στίγμα ενός πολιτισμού, που μετράει χιλιάδες χρόνια ζωής. «Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό μνημείο-σύμβολο της φύσης και του πολιτισμού, με διαχρονική παρουσία, το οποίο προϋπήρχε όταν δημιουργήθηκε ο πρώτος οικισμός, 3.000 περίπου χρόνια π. Χ., και πιθανόν προσήλκυσε και τους πρώτους κατοίκους» αναφέρει η προϊσταμένη της ΙΓ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Αργυρούλα Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου.
Τα βασικότερα σημεία της ανάδειξης εστιάζονται στην απομάκρυνση ορισμένων ερειπωμένων, σήμερα, τσιμεντένιων κατασκευών που ανάγονται στα νεότερα χρόνια και δεν συνάδουν με το περιβάλλον, παράλληλα δε, στην ανάδειξη των αρχαίων ερειπίων τα οποία σώζονται. Βάση της μελέτης που έχει εκπονηθεί, προβλέπεται η δημιουργία μεταλλικής πεζογέφυρας, η οποία θα τοποθετηθεί μπροστά από το μνημείο, χωρίς να το αγγίζει, βοηθώντας τον επισκέπτη να το προσεγγίζει σε απόσταση αναπνοής.
Παράλληλα προβλέπεται η βελτίωση και ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου όπου θα τοποθετηθούν παγκάκια για την ανάπαυση των επισκεπτών και ενημερωτικό υλικό με μορφή πόστερς, που θα δίνει πληροφορίες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Τέλος, προβλέπεται η απομάκρυνση του γεφυριού-διαδρόμου το οποίο διέρχεται πάνω από το μνημείο και των νεότερων εν γένει παρεμβάσεων, με απώτερο στόχο να γνωρίζει ο επισκέπτης ότι βρίσκεται σε αρχαιολογικό χώρο και γι’ αυτό τον λόγο θα γίνει παράλληλη ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου, προκειμένου το μνημείο να είναι ελκυστικό.
Διαχρονικό σύμβολο
Ο τραγικός ποιητής Σοφοκλής χαρακτηρίζει ως «νάμα θεοφιλέστατον» την Υπέρεια Κρήνη τον 5ο αιώνα π.Χ., ενώ ο γεωγράφος Στράβων αναφέρει ότι βρίσκεται στο μέσον της αρχαίας πόλης των Φερών, αποτελώντας τον «ομφαλό» της.
Σήμερα διασώζονται αρχαία ερείπια στον χώρο του μνημείου «τα οποία έχουμε ερευνήσει εν μέρει και εκτιμούμε ότι ίσως ανήκουν σε κρηναίο οικοδόμημα, το οποίο χρησίμευε για την ύδρευση των αρχαίων Φεραίων» αναφέρει η Προϊσταμένη της ΙΓ΄ ΕΠΚΑ κ. Ιντζεσίλογλου. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι στα αρχαία νομίσματα της πόλης και συγκεκριμένα στην ασημένια δραχμή των Φερών, που κόπηκε τον 5ο αιώνα π.Χ., απεικονίζεται στην μία όψη κρουνός της Υπέρειας Κρήνης, σε μορφή κεφαλής λιονταριού, γεγονός που υπογραμμίζει την σημασία του μνημείου κατά την αρχαιότητα.
Περιηγητές, λόγιοι, ιστορικοί και αρχαιολόγοι του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα την περιέγραψαν και την απεικόνισαν ως ένα σημαντικό ιστορικό και αρχαιολογικό χώρο, όπου διασώζονταν ορατά αρχαία αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και όπου λάβαιναν χώρα δραστηριότητες των νεότερων κατοίκων και των επισκεπτών σχετικές με την αναψυχή, παράλληλα με θρησκευτικά δρώμενα και τοπικά έθιμα που περιέβαλλαν την Υπέρεια Κρήνη.
Κατά συνέπεια, το μνημείο αποτελούσε ιερό τόπο κατά την αρχαιότητα και σύμφωνα με την μυθολογική παράδοση, η θεά Ήρα λούζονταν στα ύδατά της. Ο ίδιος ο Ρήγας Βελεστινλής την σημειώνει στο κέντρο της «Επιπεδογραφίας της Φεράς, λεγομένης νυν Βελεστίνος», δηλαδή στο τοπογραφικό σχέδιο της ιδιαίτερης πατρίδας του, το οποίο περιέλαβε στο περιθώριο της «Χάρτας» του (1797).
Δεν έχει καθοριστεί επακριβώς ο χρόνος κατά τον οποίο ανέβλυσε για πρώτη φορά νερό από την Υπέρεια Κρήνη, αλλά γεγονός είναι ότι τα πλούσια νερά της προσέλκυσαν τους πρώτους κατοίκους για εγκατάσταση στην θέση όπου αργότερα αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε η αρχαία πόλη των Φερών.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, η πρώτη εγκατάσταση τοποθετείται χρονικά στο τέλος της νεολιθικής εποχής ή στις αρχές της εποχής του χαλκού, δηλαδή γύρω στο 3.000 π.Χ.Η πηγή που επί χιλιάδες χρόνια αποτελούσε σημείο αναφοράς, παρουσιάζει μια τελείως διαφορετική εικόνα σήμερα, διότι δεν αναβλύζει πλέον νερό από τα έγκατα της γης.
Το 1998, αφού στέρεψε η Υπέρεια Κρήνη, πραγματοποιήθηκε καθαρισμός, τοπογράφηση και σχεδίαση των αρχαίων αρχιτεκτονικών λειψάνων που είναι ορατά στο χώρο της, κυρίως στη βόρεια πλευρά της, τα οποία βρίσκονταν άλλοτε μέσα στο νερό. Eπρόκειτο πιθανόν για μεγάλο κρηναίο οικοδόμημα κλασικής- ελληνιστικής εποχής, χωρίς να αποκλείονται μεταγενέστερες προσθήκες στους μεταβυζαντινούς χρόνους.
Kατά τον καθαρισμό περισυλλέγησαν δεκάδες νομίσματα, αρχαίων και κυρίως νεότερων χρόνων, τα οποία συνήθιζαν να ρίχνουν οι επισκέπτες μέσα στην Kρήνη και μαρτυρούν την ιδιαίτερη θέση που κατείχε το μνημείο στην συνείδηση του κόσμου.
Περιβαλλοντικά προγράμματα
Η Υπέρεια Κρήνη προσφέρει επίσης πεδίο για την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μαθητών, μέσα από το πρόγραμμα «Περιβάλλον και Πολιτισμός», το οποίο έχει καθιερωθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού. Στο πλαίσιο αυτό, δεκάδες μαθητές έχουν γνωρίσει το μνημείο, έχουν εμπλουτίσει τις γνώσεις τους σχετικά με την αρχαιολογική και την περιβαλλοντική του αξία, συμμετέχοντας στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που έχει εκπονήσει η ΙΓ ΕΠΚΑ.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, που πραγματοποιείται τόσο στον χώρο του σχολείου, όσο και της Υπέρειας Κρήνης, έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε τάξεις του Δημοτικού και του Γυμνασίου Βελεστίνου και την επόμενη εβδομάδα θα γίνει ενημέρωση των μαθητών του Λυκείου Βελεστίνου, σε συνεργασία με το Λύκειο Βελεστίνου.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, το οποίο προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών, αναδεικνύει την ιστορία αλλά και το περιβαλλοντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα το μνημείο. «Ελπίζουμε ότι θα αποτελέσει σε μόνιμη βάση χώρο επίσκεψης των σχολείων και δραστηριότητας των μαθητών με εκπαιδευτικά προγράμματα» προσθέτει η προϊσταμένη της ΙΓ ΕΠΚΑ, τονίζοντας παράλληλα ότι «θα αποτελέσει έναν πολύ σημαντικό χώρο επίσκεψης, ο οποίος θα ενταχθεί στο Αρχαιολογικό-Ιστορικό Πάρκο Φερών-Βελεστίνου».
Τα ύδατα της Υπέρειας Κρήνης αποτελούσαν πηγή ζωής, πλούτου και ευημερίας και σχημάτιζαν μια μικρή λίμνη, όπου κολυμπούσαν ψάρια και έπαιζαν παιδιά, ύδρευαν αρχικά την αρχαία πόλη των Φερών πιθανότατα μέσω ενός κρηναίου οικοδομήματος και αργότερα την πόλη του Βελεστίνου με τη βοήθεια ενός αντλιοστασίου που εγκαταστάθηκε στην όχθη της λίμνης.
«Από το 1998 και εντεύθεν, η κρήνη παραμένει στεγνή και με την απώλεια των υδάτων έχει υποβαθμιστεί τόσο το ίδιο το μνημείο και το άμεσο περιβάλλον του, όσο και ο περιβάλλων χώρος, συνθέτοντας μια θλιβερή εικόνα» επισημαίνει η Προϊσταμένη της ΙΓ΄ ΕΠΚΑ, η οποία καθιστά σαφές ότι είναι πολύ σημαντική η ανάδειξη του μνημείου και του χώρου που το περιβάλλει.
