Διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας

Η διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας (ή αλλιώς διασχιστική διαταραχή ταυτότητας σύμφωνα με τον Αμερικανικό Ψυχιατρικό Σύνδεσμο DSM – IV, 1994) αναφέρεται σε μια ξαφνική αλλαγή του ατόμου από τη γνωστή του ταυτότητα σε μια άλλη ταυτότητα, η οποία μπορεί κι αυτή να αντικατασταθεί από μια νέα τρίτη ταυτότητα ή πάλι μπορεί να επανέλθει στην πρώτη του ταυτότητα για όσο χρονικό διάστημα – συνήθως σύντομο – εμφανίζεται η διαταραχή αυτή. Με απλά λόγια το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η ύπαρξη μέσα στο ίδιο άτομο δύο ή περισσότερων ξεχωριστών προσωπικοτήτων (ταυτοτήτων) ή καταστάσεων προσωπικότητας. O ψυχιατρικός όρος της «διάσχισης» – από όπου προκύπτει και ο όρος διασχιστική διαταραχή ταυτότητας – αναφέρεται στην απώλεια της ενιαίας αντίληψης του εαυτού, καθώς και στο ότι ένα τμήμα του εαυτού αυτονομείται και διαφοροποιείται, παρουσιάζοντας ξεχωριστή συμπεριφορά. Η προσωπικότητα (ή ταυτότητα), εδώ, ορίζεται ως κάποιος σχετικά ανθεκτικός και διαρκής τύπος ή τρόπος αντίληψης, σχέσης και σκέψης για το περιβάλλον και τον εαυτό του ατόμου, που εκδηλώνεται σ ένα ευρύ φάσμα σημαντικών κοινωνικών και προσωπικών πλαισίων και καταστάσεων. Οι καταστάσεις προσωπικότητας διαφέρουν μόνον κατά το ότι ο τύπος αυτός ή τρόπος δεν παρουσιάζεται σε τόσο ευρύ φάσμα πλαισίων και καταστάσεων. Εάν πρόκειται για συνύπαρξη δύο προσωπικοτήτων η μια δεν έχει επίγνωση της άλλης, ενώ σε περιπτώσεις όπου συνυπάρχουν παραπάνω από δύο προσωπικότητες, καθεμιά έχει επίγνωση για την ύπαρξη των άλλων. Καθεμιά από τις καινούργιες προσωπικότητες έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, που τείνουν συνήθως να είναι εντελώς αντίθετα από εκείνα των άλλων, γεγονός που συνεπάγεται ότι οι πολλαπλές προσωπικότητες αντιπροσωπεύουν ουσιαστικά άλυτες συγκρούσεις αυτο-περιορισμού και αυτο-ικανοποίησης. Επιπλέον, καθεμιά από αυτές τις προσωπικότητες έχει τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο αντίληψης, συμπεριφοράς, σχέσεων με το περιβάλλον, τύπο αναμνήσεων κτλ. Επίσης κάθε μια κυριαρχεί και ελέγχει τη συμπεριφορά του ατόμου σε διαφορετικές περιόδους. Οι ξεχωριστές αυτές προσωπικότητες εκφράζουν διαφορετικές μη συντεθειμένες πλευρές της ταυτότητας (αλλά και της μνήμης και της συνείδησης) του ατόμου. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να έχει μια ντροπαλή και με αναστολές προσωπικότητα (ο πιο συνηθισμένος πρωτογενής τύπος προσωπικότητας), μια άλλη που είναι ζωηρή και ελευθεριάζουσα, μια τρίτη που είναι εχθρική και καχύποπτη κ.ο.κ. Άτομα με τη διαταραχή αυτή βιώνουν συχνά κενά της μνήμης που αντιστοιχούν στην κατάληψη του εαυτού από κάποια άλλη προσωπικότητα. Μια προσωπικότητα που θέλει να πάρει τον έλεγχο του εαυτού μπορεί να μπει στη συνείδηση του ατόμου παράγοντας ψευδαισθήσεις (π.χ. ακουστικές ψευδαισθήσεις που δίνουν εντολές). Οι προσωπικότητες δίνουν διαφορετικά ονόματα στον εαυτό τους και μπορεί να αναφέρουν διαφορετικές ηλικίες (συνήθως μικρότερες από την πραγματική), διαφορετικό φύλο ή μία από την άλλη, διαφορετική καταγωγή κτλ. Όταν πρόκειται για τη συνύπαρξη δύο προσωπικοτήτων η μια δε γνωρίζει την ύπαρξη της άλλης, μπορεί, όμως, να γνωρίζει στοιχεία ή λεπτομέρειες της άλλης προσωπικότητας, ν ακούει ή να βλέπει τι κάνει και να έρχεται σε σύγκρουση μ αυτήν. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μετάβαση από τη μια προσωπικότητα στην άλλη συχνά είναι ξαφνική και απότομη και συχνά συνδέεται με κάποιο ψυχοκοινωνικό στρες (Μάνος, 1997). Ασθενείς με διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας έχουν συνήθως στο ιστορικό τους καταστάσεις χρόνιας κακοποίησης, βιώματα πολέμου ή μεγάλων φυσικών καταστροφών ή αντιμετωπίζουν γενικότερα σοβαρές ψυχικές (πολλές φορές σεξουαλικές) συγκρούσεις. Η διαταραχή είναι πιο συχνή στις γυναίκες (τρεις ως εννιά φορές περισσότερο συχνή από ότι στους άνδρες) κι επίσης οι γυναίκες που νοσούν έχουν περισσότερες προσωπικότητες από τους άνδρες. Η έναρξη της διαταραχής αυτής είναι στην παιδική ηλικία, σπάνια όμως, διαγιγνώσκεται πριν την εφηβεία. Η πορεία της είναι χρόνια με πολλές διακυμάνσεις (Μάνος, 1997).
Η ψυχοθεραπεία βοηθάει τον ασθενή στην ανάκτηση της πραγματικής του ταυτότητας και στην ανακάλυψη και την κατανόηση των ενδοψυχικών και διαπροσωπικών στρεσογόνων παραγόντων που προκάλεσαν τη διαταραχή. Η μακρόχρονη ατομική δυναμική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να συνθέσει τις διαφορετικές προσωπικότητες σ έναν ολοκληρωμένο εαυτό. Επιπλέον, η γνωστική θεραπεία χρησιμοποιείται ευρέως για την παροχή υποστήριξης του ασθενούς στη σύνθεση του εαυτού. Όσον αφορά τη φαρμακευτική αγωγή, δεν έχει βρεθεί μέχρι τώρα ειδική αγωγή για τη θεραπεία της διασχιστικής διαταραχής ταυτότητας. Τα αντικαταθλιπτικά χάπια ωστόσο, χρησιμοποιούνται συχνά και μπορεί να είναι αποτελεσματικά όταν με τη συγκεκριμένη διαταραχή συνυπάρχει κατάθλιψη, αν και ο ρόλος τους στη διασχιστική διαταραχή της ταυτότητας δεν έχει μελετηθεί συστηματικά.