Αποτελεί ασφαλώς κανόνα να δημοσιεύονται στις επετείους σπουδαίων γεγονότων αφιερωματικά κείμενα. Θεωρείται απαραίτητη η τιμητική υπενθύμιση σε κάθε σημαντικό συμβάν, ειδικά δε όταν πρόκειται για κορυφαίο ιστορικό γεγονός η διατήρηση της ιστορικής μνήμης επιβάλλει την επετειακή αναφορά. Εμπεριέχει όμως η προσπάθεια αυτή έναν κίνδυνο: Ισως από τις συνεχείς ετήσιες μνημονεύσεις ή την επιδερμική ενασχόληση να περιπέσει κάποιος σε κοινοτοπίες, με αβασάνιστη επανάληψη γνωστών στοιχείων, χωρίς πρωτοτυπία και μία παραπέρα διερεύνηση των πηγών. Δεν γνωρίζω κατά πόσο αποφεύγεται από μέρους μας ετούτος ο σκόπελος στο σημερινό μας σημείωμα για την 28η Οκτωβρίου 1940, το οποίο περιλαμβάνει δημοσιεύματα των τοπικών μας εφημερίδων (Θεσσαλία-Ταχυδρόμος) κατά την κήρυξη και τις πρώτες ημέρες του πολέμου. Από τις παραμονές της εμπλοκής της χώρας μας καταγράφουμε τους τίτλους της σχετικής ειδησεογραφίας, εστιάζοντας την προσοχή μας σε ό,τι αφορά στη ζωή της πόλης του Βόλου.
Οι ανταποκρίσεις για τις εξελίξεις των επιχειρήσεων στα διεθνή θέατρα του πολέμου υπάρχουν σε καθημερινή βάση το προηγούμενο διάστημα, με κορυφαίο γεγονός τη Μάχη της Αγγλίας. Οσο πλησιάζουμε στην οριακή ημερομηνία, συναντούμε κάποια δημοσιεύματα που φαίνεται να έχουν σχέση με τη δυσμενή εξέλιξη των πραγμάτων για τη χώρα μας, χωρίς ποτέ να διατυπώνεται κάτι τέτοιο φανερά. Διαβάζουμε για τη δήλωση της ποσότητας σίτου εις τας αρχάς, την επάρκεια του ψωμιού, την εξασφάλιση της τροφοδοσίας (Θεσσαλία 12/10). Επίσης την προτροπή της Επαρχιακής επιτροπής πολιτικής επιστράτευσης για καλλιέργεια όλων των υπαίθριων χώρων, ώστε να υπάρξει η μέγιστη επάρκεια γεωργικών αγαθών (Ταχυδρόμος 17/10). Την επομένη στην ίδια εφημερίδα ανακοινώνεται η δέσμευση από τις αρχές διαφόρων ειδών (αλεύρι, ιματισμός, πετρέλαιο κ.α.). Ο λόγος αυτής της κίνησης εύκολα γίνεται αντιληπτός, έστω κι αν δεν παρέχεται καμία αιτιολόγηση.
Στις 22/10 στην εφ. Η Θεσσαλία δημοσιεύεται κλήσις προς κατάταξιν διαφόρων εξαιρεθέντων , για να ακολουθήσει στο επόμενο φύλλο της μία εμπνευσμένη εγκύκλιος του Νομάρχου που αναφέρει, ανάμεσα στα άλλα και την παροχή μαλλίνων διά τους Ακρίτας μας. Βέβαια πουθενά ευθεία αναφορά για τη σοβαρότητα της κατάστασης, αφού υπήρχε λογοκρισία που επέβαλε το καθεστώς Μεταξά. Ηταν όμως κοινό μυστικό για το πού οδηγούνταν τα πράγματα. Παρόλα αυτά η ζωή της πόλης συνεχίζονταν κανονικά, μάλιστα διεξάγονταν και ποδοσφαιρικοί αγώνες.
Την παραμονή της κήρυξης του πολέμου (27/10) διαβάζουμε στον Ταχυδρόμο: Η Ελλάς έχει στερράν απόφασιν να προασπίση την ανεξαρτησίαν της. Αρραγής η εθνική ενότης των Ελλήνων. Εννοούμε ότι τα πράγματα γίνονται πιο σοβαρά.
Η Θεσσαλία με σαφώς πιο συντηρητική γραμμή, εκείνη την εποχή αναφέρει: Υποχρεώσεις εις τας παρούσας κρισίμους στιγμάς. Χάρις εις τον Μεταξάν η Ελλάς βρίσκεται έξω της θυέλλης. Τούτο ίσως αποτελεί την τελευταία ενίσχυση της ψευδαίσθησης για τη μη εμπλοκή στην παγκόσμια σύρραξη.
Η κήρυξη του πολέμου
Και φθάνουμε στην 28η Οκτωβρίου, όπου ο Ταχυδρόμος σε έκτακτο παράρτημα έχει συμπεριλάβει την είδηση της κήρυξης του πολέμου, μιας και θα είχαν εξαντληθεί τα φύλλα της πρώτης έκδοσης από το ενδιαφέρον του κόσμου να πληροφορηθεί τα συμβάντα. Πάνω από τον τίτλο της η εφημερίδα γράφει: Τα Ιταλικά στρατεύματα θα εισβάλουν σήμερα εις την Ελλάδα. Διακοίνωσις της Ιταλίας. Στην τέταρτη σελίδα με υπέρτιτλο 3η έκδοσις αναφέρει: Ο Ελληνικός λαός καλείται να πολεμήση υπέρ όλων. Ελληνες φανήτε αντάξιοι των ηρωικών προγόνων σας. Ο κ. Πρόεδρος της κυβερνήσεως απευθύνει εις τον Ελληνικόν λαόν διάγγελμα δια του οποίου τον καλεί εις αγώνα υπέρ των όλων. Ελληνες, κατέληξεν ο κ. Μεταξάς, επέστη η στιγμή να φανήτε αντάξιοι των προγόνων σας . Απο δω και πέρα η ειδησεογραφία είναι καθαρά πολεμική.
Στη Θεσσαλία της 29ης Οκτωβρίου υπάρχουν διεξοδικές αναφορές σχετικά με την κήρυξη του πολέμου και τα πρώτα γεγονότα.
Καταχωρούνται εκτός από τα διαγγέλματα του Μεταξά και του Βασιλιά και εκείνα των τοπικών αρχόντων. Του Μητροπολίτη Ιωακείμ : Προς τον ευσεβή λαόν της Μητροπόλεως. . . και του Επάρχου Μέξα: Προς τον λαόν της Επαρχίας Βόλου και Αλμυρού. Γίνεται ακόμη έκκληση για εθελοντική συμμετοχή κυριών στα συσσίτια και την περίθαλψη. Δίνονται πληροφορίες για την επαρκή αεράμυνα της πόλης με σκοπό την καθησύχαση του κοινού και οδηγίες για την απόκρυψη του φωτισμού και τους συναγερμούς. Ανακοινώνεται η επίταξη οχημάτων και σκαπτικών εργαλείων για τη διάνοιξη ορυγμάτων (τρία μεγάλα υπήρχαν στον Αγ. Νικόλαο, την Ανάληψη και την Πλατεία Ελευθερίας), όπως και η διαταγή του Λιμεναρχείου για τα μέτρα ασφαλείας εν τω λιμένι, σύμφωνα με την οποία όλα τα καράβια και τα παραλιακά οικήματα θα πρέπει να έχουν πλήρη συσκότιση. Ηδη έχει αρχίσει η έξοδος μεγάλης μερίδας του πληθυσμού προς τα χωριά για περισσότερη ασφάλεια, ενώ μαθαίνουμε πως και τα παιδιά του Ορφανοτροφείου μεταφέρθηκαν για τον ίδιο λόγο στο Σουτραλί.
Πολεμικές ανταποκρίσεις
Ανάλογη και η θεματολογία του Ταχυδρόμου με συνεχείς αναφορές στα γεγονότα, τοπικά και γενικά. Διαβάζουμε και εδώ: Την ημερήσια διαταγή του Αντιστρατήγου Παπάγου. Τον βομβαρδισμό των Πατρών. Την εξέλιξη των γεγονότων στο Υπουργικό Συμβούλιο. Παρέχονται πληροφορίες για τα αντιεροπορικά καταφύγια και την παθητική αεράμυνα. Τέλος μαθαίνουμε για την εντολή αλλαγής πορείας των Ελληνικών πλοίων στις διάφορες θάλασσες, ώστε να μην εμπλακούν στον πόλεμο και τη διαβεβαίωση ότι η Αγγλία ευρίσκεται παρά τον πλευρόν της Ελλάδος.
Πρώτη Νοεμβρίου πλέον και η ανάσχεση της Ιταλικής επίθεσης έχει αρχίσει. Καθηλωμένα τα Ιταλικά στρατεύματα, ενώ φθάνουν στη Θεσσαλονίκη οι πρώτοι Ιταλοί αιχμάλωτοι (Θεσσαλία ). Και κάτι εξοργιστικό: Κατά την διάρκεια των συναγερμών κάποιοι λωποδύτες, επωφελούμενοι από τη βιαστική αναχώρηση των ιδιοκτητών, διέπρατταν κλοπές. Γίνεται αυστηρή σύσταση, γιατί οι ποινές που θα επιβάλλονται, λόγω της κατάστασης θα είναι πολύ μεγαλύτερες από τις προβλεπόμενες από το νόμο (Θεσσαλία). Την ίδια μέρα ο Ταχυδρόμος μας ενημερώνει για την παθητική αεράμυνα και τα μέτρα προφύλαξης. Αναφέρονται όλα τα υπάρχοντα δια το κοινόν του Βόλου καταφύγια και ορύγματα. Ακόμη μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά τους βομβαρδισμούς και τα υπόγεια των σπιτιών, γιατί παρέχουν επαρκή προφύλαξη. Επισημαίνεται η κατασκευή ιδιωτικών ορυγμάτων σε αυλές και ακάλυπτους χώρους και δίνονται οδηγίες για την ψύχραιμη και με τάξη προσέλευση, χωρίς να δημιουργείται πανικός. Παράλληλα αρχίζει τούτες τις μέρες να δημοσιεύεται στις εφημερίδες η Στήλη τιμής, όπου αναφέρονταν τα ονόματα εκείνων που προσέφεραν ο,τιδήποτε στον κοινό αγώνα. Κάποιες φορές -λίγες ευτυχώς – στηλιτεύονταν η στάση ορισμένων οι οποίοι ηρνήθησαν την προσφορά στο αίτημα κάποιας διευκόλυνσης.
Την επαύριο στον Ταχυδρόμο πάλι, καταχωρείται η ανακοίνωση του Κ.Κ.Ε., με την υπογραφή του Γραμματέα του Ν. Ζαχαριάδη για συστράτευση όλων των Κομμουνιστών, προκειμένου να πολεμήσουν στον κοινό Εθνικό Αγώνα. (Κάτι που δυστυχώς δεν αποδέχτηκε ο Ιω. Μεταξάς ). Αναφέρεται επίσης στην εφημερίδα η προσφορά διαφόρων κυριών ως ράπτριες και νοσοκόμες, ενώ η πλέον ευχάριστη είδηση πληροφορεί για την έναρξη της υποχώρησης των Ιταλικών στρατευμάτων. Την επομένη στη Θεσσαλία διαβάζουμε για την πόντιση ναρκών από τους Αγγλους έξω από το λιμάνι του Βόλου, ώστε να αποτραπεί ο κίνδυνος εισόδου εχθρικού υποβρυχίου. Υπάρχει ακόμη ανακοίνωση της Ναυτικής Διοίκησης Λιμένος για την απαγόρευση της κυκλοφορίας μετά τη δύση του ηλίου στην περιοχή Πευκακίων και Αλυκών, η οποία οριοθετείται επακριβώς, γιατί υπήρχε εγκατεστημένη αντιαεροπορική πυροβολαρχία και πυριταποθήκες (Πευκάκια). Θα ακολουθήσει λίγες μέρες αργότερα άλλη διαταγή του Λιμεναρχείου για την απαραίτητη έκδοση άδειας απόπλου των σκαφών και για οποιαδήποτε μετακίνηση ατόμων εντός των ορίων του λιμένος.
Οι βομβαρδισμοί
Θα ολοκληρώσουμε την αναδίφησή μας με τα δημοσιεύματα που αναφέρονται στους δύο πρώτους Ιταλικούς βομβαρδισμούς της πόλης μας στις 4και 6 Νοεμβρίου. Η χθεσινή επιδρομή Ιταλικών αεροπλάνων εις την πόλιν μας. Ενα θύμα. Κατάρρευσις 3 οικιών . (Θεσσαλία 5/11). Η χθεσινή αεροπορική επιδρομή και η θαρραλέα στάσις των Βολιωτών. Τα Ιταλικά αεροπλάνα διηύθυναν τας βόμβας των κατά του Μητροπολιτικού Ναού του Αγ. Νικολάου. (Ταχυδρόμος 5/11). Από προφορικές μαρτυρίες μαθαίνουμε για την πτώση βομβών στη θαλάσσια περιοχή του Αγ. Κωνσταντίνου με. . . τραγικό αποτέλεσμα τη συλλογή άφθονων ψαριών από κατοίκους της περιοχής. Και δύο μέρες αργότερα: Η χθεσινή επιδρομή των Ιταλικών αεροπλάνων στην πόλιν μας. 5 νεκροί και 15 τραυματίαι. Κατάρρευσις 20 οικιών. (Θεσσαλία 7/11) Είναι αλήθεια πως οι βομβαρδισμοί των Ιταλών πιλότων δεν υπήρξαν ιδιαίτερα επώδυνοι για την πόλη μας, γιατί πραγματοποιούνταν από μεγάλο ύψος, εκ του ασφαλούς, σε αντίθεση με εκείνους των Γερμανικών στούκας τον Απρίλιο του 1941.
Ας μην θεωρηθεί το μικρό τούτο σημείωμα τίποτα περισσότερο από ένα ταπεινό οδοιπορικό μνήμης σε κείνες τις πρώτες ημέρες του πολέμου, δίνοντας κάποιες πτυχές των γεγονότων μέσα από τα δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου.
