ΤΟΠΙΚΑ

Ιστορικοί θησαυροί στο αρχείο των προσκόπων της Μαγνησίας

ιστορικοί-θησαυροί-στο-αρχείο-των-προ-315357

Ο ιδρυτής του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ Αλέξανδρος Μέρος «στυλοβάτης» του προσκοπισμού στον Βόλο, όπως φαίνεται από την αλληλογραφία του με τον γενικό έφορο Κωνσταντίνο Μελά

Η ιστορία των προσκόπων της Μαγνησίας, αλλά και του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, που το 2020 συμπληρώνει 110 χρόνια παρουσίας και εθελοντικής προσφοράς στο παιδί και στην ελληνική κοινωνία, ξεδιπλώνεται μέσα από μικρούς «θησαυρούς» που φιλοξενεί το Ιστορικό Αρχείο των προσκόπων της Μαγνησίας στις εγκαταστάσεις της τοπικής Περιφέρειας.

Ρεπορτάζ: ΕΛΕΝΗ ΧΑΝΟΥ

Στολές σημαντικών προσωπικοτήτων του προσκοπισμού, κύπελλα, σημαίες, βιβλία, φωτογραφίες αλλά και η αλληλογραφία του στυλοβάτη του προσκοπισμού στον Βόλου, του ιδρυτή του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ Αλέξανδρου Μέρου με τον τότε γενικό έφορο Κωνσταντίνο Μελά, αδερφό του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, βγήκαν από τα κουτιά όπου φυλάσσονταν επί σειρά ετών, και αναδεικνύονται μέσα σε ειδικές προθήκες και βιβλιοθήκες. Μαζί με τα εκθέματα, στον «ζεστό» χώρο που δημιουργήθηκε με σχεδόν μηδενικό κόστος σε χρήμα, αλλά με αγάπη, μεράκι και πολύ προσωπική εργασία από τους Βολιώτες προσκόπους αναβιώνει και η ιστορία του προσκοπισμού που εξακολουθεί να παραμένει ζωντανός μέχρι σήμερα. Ηταν μία υπόσχεση που είχε δοθεί στον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1920 και τηρείται πιστά ακόμη και στις μέρες μας…

Η ιστορία του ελληνικού προσκοπισμού όπως διηγείται στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ ο περιφερειακός έφορος Μαγνησίας, Κωνσταντίνος Μαγαλιός, ξεκινά το 1910. Ηταν τότε που ο γυμναστής του Γυμναστικού Συλλόγου Αθηνών, Θανάσης Λευκαδίτης σε ένα ταξίδι του στην Αγγλία είδε κάποια παιδιά στον δρόμο με στολές και του έκαναν εντύπωση. Ενδιαφέρθηκε, έμαθε και έφερε τον προσκοπισμό και τις πανανθρώπινες αξίες του στην Ελλάδα.

Στον Βόλο ο προσκοπισμός πάτησε σε στέρεες βάσεις από το 2014 και μετά. Από τους πρωτοπόρους του προσκοπισμού στον Βόλο ήταν ο Αλέξανδρος Μέρος, δημοσιογράφος και ιδρυτής της εφημερίδας ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ. Ο Αλέξανδρος Μέρος αυτή η πολύ σημαντική προσωπικότητας της πόλης, που έβλεπε μπροστά από την εποχή του, δεν ήταν απλώς ένας άνθρωπος που θεμελίωσε τον προσκοπισμό. Η μεγάλη καινοτομία και γι΄αυτό χαρακτηρίζεται στυλοβάτης ήταν ότι κατάφερε να κάνει τον προσκοπισμό προσβάσιμο σε όλους.

Από τα πιο παλιά εγχειρίδια - θησαυροί που φιλοξενούνται σε ειδικές προθήκες

Ο Αλέξανδρος Μέρος του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ

στυλοβάτης του προσκοπισμού στον Βόλο

«Ο προσκοπισμός ως ιδέα με βάση τις μαρτυρίες παλιών προσκόπων που είναι καταγεγραμμένες φέρεται να ξεκίνησε στον Βόλου λίγους μήνες μετά την Αθήνα. Τότε, το 1911, δημιουργήθηκαν στους κόλπους του Γυμναστικού Συλλόγου Βόλου δύο προσκοπικές ομάδες. Το σίγουρο όμως είναι ότι εδραιώθηκε από το 1914 και μετά από τον Αλέξανδρο Μέρο, ο οποίος εισήγαγε έναν πρωτοπόρο θεσμό, των επαγγελματικών ομάδων», περιγράφει ο κ. Μαγαλιός.

Τότε η κοινωνικοπολιτική και οικονομική κατάσταση της χώρας ήταν δύσκολη. Πολλά παιδιά δεν πήγαιναν στο σχολείο για να εργαστούν και να ζήσουν τις οικογένειές τους. Μέχρι τότε ο προσκοπισμός ήταν κατά κάποιον τρόπο ένα «ακριβό σπορ». Επρεπε κανείς να διαθέσει χρήματα για να λάβει μέρος στις εκδρομές, για να αγοράσει παπούτσια, τη στολή του προσκόπου. Αλλωστε ο πρόσκοπος νιώθει πρόσκοπος όταν φορά τη στολή του και κάνει την καλή του πράξη. «Αυτός ο σπουδαίος άνθρωπο ο Αλέξανδρος Μέρος κατάφερε να το αντιμετωπίσει. Σε συνεννόηση με το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων έφερε τον θεσμό των επαγγελματικών ομάδων, που αποτελούνταν από παιδιά χαμηλών οικονομικών δυνατοτήτων και σε συνεργασία με πολλούς επώνυμους Βολιώτες της εποχής και τον Εμπορικό Σύλλογο Βόλου, εξασφάλιζε τη στολή στα παιδιά», περιγράφει ο κ. Μαγαλιός.

«Ο προσκοπισμό ήταν πάντα ανοιχτός σε όλους. Αυτό που κατάφερε ο Αλέξανδρος Μέρος ήταν να τον κάνει προσβάσιμο σε όλους», συμπληρώνει ο κ. Μαγαλιός προσθέτοντας ότι η ίδια πρόκληση ισχύει και σήμερα. Και σήμερα οι αρχηγοί των ομάδων φροντίζουν να παρέχουν τη στολή σε οικονομικά αδύναμους προσκόπους ή να τους εξασφαλίζουν πάντα αθόρυβα τα έξοδα για τη συμμετοχή στις δραστηριότητες. Αλλωστε οι πρόσκοποι είναι και οικονόμοι και προνοητικοί.

Το Ιστορικό Αρχείο των Προσκόπων της Μαγνησίας εγκαινιάστηκε προχθες και είναι ανοιχτό στο κοινό

Η προσκοπική η μοναδική παρασημοφορημένη μη στρατιωτική σημαία

Κάπως έτσι ξεκίνησε και η ιστορία του προσκοπισμού στον Βόλο και μαζί η προσφορά των προσκόπων στο κοινωνικό σύνολο. Οι πρόσκοποι ήταν παρόντες σε κάθε ανάγκη. Λειτούργησαν ως αγγελιοφόροι και τραυματιοφορείς στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, ήταν στην πρώτη γραμμή στον πόλεμο του ’40 κάθε φορά που τους ζητήθηκε από την Πολιτεία εκτελώντας και χρέη φαροφύλακα. Προσέφεραν ακόμη και ως εκπαιδευτές νεοσυλλέκτων, καθώς είχαν γνώσεις χειρισμού μιας πυξίδας, πώς να στήνουν μία σκηνή.

Οι πρόσκοποι προσέφεραν ακόμη και με αίμα στην πατρίδα. Στη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής καταγράφτηκε η θυσία των προσκόπων στο Αϊδίνι. Εμειναν πιστοί στον όρκο τους να βοηθούν κάθε άνθρωπο και σε κάθε περίσταση και έμειναν έως την τελευταία στιγμή να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους ενώ θα μπορούσαν να διαφύγουν μαζί με τον ελληνικό στρατό. Μικρά παιδιά, άοπλα, επειδή φορούσαν στολές σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους. Γι’ αυτό και κάθε χρόνο στις 19 Ιουνίου στη Ν. Ιωνία, οι πρόσκοποι τιμούν αυτά τα παιδιά, στο μνημείο που υπάρχει στην Πλατεία Προσκόπων του Αϊδινίου, στο Ελικόπτερο δίπλα από το Στρατόπεδο Γεωργούλα.

Η μεγάλη προσφορά του προσκοπισμού είναι και ο λόγος που η σημαία του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων είναι η μοναδική μη στρατιωτική σημαία στην Ελλάδα που έχει παρασημοφορηθεί από τον Ελληνικό Στρατό.

Παλιές φωτογραφίες, όπως του Νίκου Τσαούτου στην παρέλαση μετά την απελευθέρωση

Γνωστοί πρόσκοποι του Βόλου

Σήμερα οι εποχές είναι πολύ διαφορετικές. Αυτό που προσπαθούμε είναι να εμφυσήσουμε στα νέα παιδιά τις διαχρονικές αξίες του προσκοπισμού που περικλείονται στην υπόσχεση του προσκόπου, «υπόσχομαι στην τιμή μου να εκτελώ το καθήκον μου, να βοηθάω κάθε άνθρωπο και σε κάθε περίσταση, να εκτελώ τον όρκο μου προς τον Θεό και την Πατρίδα και να τηρώ τον Νόμο των Προσκόπων. Ενας νόμο που αποτελείται από δέκα άρθρα που μαθαίνουμε στα παιδιά. Να λένε την αλήθεια, να είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, να μην φοβούνται να δηλώνουν τις ενέργειές τους, να είναι οικονόμοι, επιμελείς στα μαθήματά τους, να φροντίζουν για τη σωματική τους υγεία και την προσωπική τους πρόοδο. Απώτερος σκοπός είναι όταν γίνει ο πρόσκοπος ενήλικας να γίνει κατ’ αρχήν ένας ευτυχισμένος άνθρωπος και χρήσιμος για τον εαυτό του και την κοινωνία», αναφέρει ο κ. Μαγαλιός.

Αν ένα παιδί γαλουχηθεί με αυτές τις αρχές έχει πιθανότητας να γίνει ένας επιτυχημένος άνθρωπος σε ό,τι κι αν κάνει. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος ήταν ενεργός πρόσκοπος έως τα τελευταία χρόνια της ζωής του ούτε ότι τα τελευταία 30 χρόνια τρεις δήμαρχοι του Βόλου ήταν επίσης πρόσκοποι, Δημήτρης Πιτσιώρης, Κυριάκος Μήτρου, Αλέκος Βούλγαρης. Ακόμη και ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στο φεγγάρι ο Λούις Αρμστρονγκ ήταν πρόσκοπος.

Τιμητικές πλακέτες

Η σημαία των προσκόπων του Βόλου και η ιστορία της

Η ιδέα της ίδρυσης του Ιστορικού Αρχείου των Προσκόπων της Μαγνησίας που εγκαινιάστηκε χθες ανήκει σε έναν βαθμοφόρο, τον Κώστα Τατάκο και κατατέθηκε ως πρόταση το 2014 όταν γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια του προσκοπισμού στον Βόλο. Η προσπάθεια ξεκίνησε το 2015. Αρχεία που ήταν αναξιοποίητα, άρχισαν να βγαίνουν από τις κούτες. Την προσπάθεια ενίσχυσαν πρόσκοποι διαθέτοντας τα προσωπικά τους αρχεία που είχαν κρατημένα στο σπίτι τους.

Το υλικό άρχισε να ταξινομείται και να παίρνει τη θέση του στον φιλόξενο χώρο των εγκαταστάσεων της Περιφέρειας Προσκόπων Μαγνησίας. Τα πιο παλιά έγγραφα έχουν τοποθετηθεί σε προθήκη, όπως για παράδειγμα μία αίτηση κατάταξης προσκόπου, του Δημήτρη Κερασιώτη το 1918.

Στην βιβλιοθήκη φιλοξενούνται δωρεές αρχείων όπως του Θανάση Πουρνάρα, του Αντ. Αντωνιάδη, του Αντ. Τζουβάρα και φυσικά η αλληλογραφία του Αλέξανδρου Μέρου το 1914 με τον τότε γενικό έφορο Κωνσταντίνο Μελά- αδερφό του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά.

Σπάνια εγχειρίδια όπως αυτό του 1932 που περιγράφει πώς να ιδρύσεις μια ομάδα προσκόπων, βιβλία και φωτογραφίες από πολύ παλιά συνθέτουν τον μικρό θησαυρό.

Σε περίοπτη θέση και η σημαία της Περιφέρειας Προσκόπων Μαγνησίας του 1920. Μία σημαία που απέκτησε τη δική της σημειολογία όταν το 1939 ο Ι. Μεταξάς με νόμο κατήργησε το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων για να το συγχωνεύσει με τη δική του νεολαία. Τότε ο τοπικός αρχηγός Πλάτωνας Σαχίνης έκανε υποστολή της σημαίας σε μία τελετή και για να μην την παραδώσει στα χέρια της μεταξικής νεολαίας την έστειλε κρυφά στον Μπενάκη στην Αθήνα. Αυτή η σημαία επέστρεψε μετά τον πόλεμο. «Πρόκειται για ένα σημαντικό κομμάτι που φυλάμε σαν κόρη οφθαλμού», σημειώνει ο κ. Μαγαλιός.

Το Ιστορικό Αρχείο συμπληρώνουν κύπελλα που κέρδισαν οι πρόσκοποι σε πανελλήνιους αγώνες, στολές σημαντικών προσωπικοτήτων του προσκοπισμού, ένα αεροβόλο όπλο που χρησιμοποιούνταν σε σκοπευτικούς αγώνες αλλά και σημαίες από εκδηλώσεις των Προσκόπων.

Σε περίοπτη θέση και τα σήματα των Συστημάτων Προσκόπων, ακόμη κι αυτών που δεν υφίστανται σήμερα, όπως και παλιές φωτογραφίες. Ανάμεσα στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες ξεχωρίζει αυτή της παρέλασης μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς στην οποία συμμετέχει ο Νίκος Τσαούτος, πατέρας της Πένυς Τσαούτου από την ΕΨΑ, ο οποίος εξακολουθεί να είναι ενεργός πρόσκοπος και κάθε Τετάρτη παίζει φυσαρμόνικα.

Βιβλιοθήκη με αρχειακό υλικό, στο οποίο περιλαμβάνεται και η αλληλογραφία του Αλέξανδρου Μέρου με τον Κων. Μελά

Στόχος η ψηφιοποίηση του αρχείου

Αυτό είναι μόνο το πρώτο βήμα. Στόχος είναι η ψηφιοποίηση του αρχείου για να διασφαλιστεί σε περίπτωση καταστροφή και φυσικά η μελέτη του. Μέσα από αυτό το αρχείο οι πρόσκοποι σχεδιάζουν να δημιουργήσουν διαδραστικά προγράμματα για να παρουσιάσουν την ιστορία του Προσκοπισμού και στο μέλλον να δημιουργηθεί βιβλιογραφία για τον προσκοπισμό. «Το τελευταίο βιβλίο που γράφτηκε για τον προσκοπισμό ήταν το 1988. Οι καταγραφές των περασμένων ετών ήταν αποτέλεσμα μελέτης αλλά όχι πλήρους και συστηματικής. Οι Πουρνάρας και Αντωνιάδης ήταν βαθμοφόροι που είχαν γράψει για τον προσκοπισμό αλλά επρόκειτο για ατομικές προσπάθειες. Θέλουμε να κάνουμε κάτι πιο επιστημονικό και στο πλαίσιο αυτό θα συνεργαστούμε και με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους για να προσεγγίσουμε όσο το δυνατό πιο πιστά την Ιστορία», αναφέρει ο κ. Μαγαλιός.

Ζωντανή η υπόσχεση στον Ελευθέριο Βενιζέλο

Το Ιστορικό Αρχείο από χθες είναι ανοιχτό σε όλους όσοι ενδιαφέρονται να μάθουν για τον Προσκοπισμό την ιστορία του και την προσφορά του στο παιδί και στην κοινωνία. Μία ιστορία και μία διαχρονική προσφορά που φθάνει έως τις μέρες μας οπότε και ο προσκοπισμός στη Μαγνησία βρίσκεται σε άνθιση. «Τα τελευταία τρία χρόνια ο προσκοπισμός στη Μαγνησία αύξησε τη δύναμή του κατά 40% και ο Βόλος συνεχίζει να είναι η τρίτη δύναμη στην Ελλάδα μετά την Κέρκυρα και τη Χίο, η πρώτη στην ηπειρωτικά Ελλάδα και η πρώτη τους Παλαιούς Προσκόπους. Ευελπιστούμε ότι θα συνεχίσουμε να κάνουμε πράξη την υπόσχεση που δώσαμε στον φιλοπρόσκοπο Ελευθέριο Βενιζέλο ο οποίος μας έδωσε και το τηρό αιέν αριστεύειν. Ηταν εκείνος που τη δεκαετία του ’20 μέσα στο Ελληνικό Κοινοβούλιο είχε πει ότι «σήμερα η Ελλάδα χρειάζεται βιομηχανία και προσκοπισμό. Ας φροντίσουμε να έχουμε το δεύτερο». Από τότε είμαστε πιστοί στην υπόσχεσή μας και φροντίζουμε να έχουμε προσκοπισμό», λέει ο Κωνσταντίνος Μαγαλιός.

ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΑΝΤΩΝΗ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ

Η γέννηση του προσκοπισμού στον Βόλο

«Δημοσίευμα επί τη συμπληρώσει τριαντακονταετίας από τότε που συνεστήθη ο Σύλλογος «Προστασίας Παιδιού» της εφημερίδας ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ στις 29 Ιουνίου 1947», που συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο του Αντώνη Αντωνιάδη

Τη γέννηση του προσκοπισμού στον Βόλο για εργαζόμενα παιδιά, ένα κίνημα που συνέβαλε αποφασιστικά στο να ιδρυθεί προπολεμικά ο Σύλλογος Προστασίας Παιδιού και το Νυχτερινό Σχολείο, περιγράφει στο βιβλίο του «Ημερολόγιο του Βολιώτικου Προσκοπισμού» ο επί σειρά ετών πρόσκοπος και Τοπικός Εφορος με πληθώρα διακρίσεων, Αντώνιος Αντωνιάδης.

Παραθέτουμε απόσπασμα του βιβλίου για τις ενέργειες του Αλέξανδρου Μέρου για τον σχηματισμό της πρώτης ομάδας από εργαζόμενα παιδιά το 1916:

«Στις 4 Μαρτίου άρχισε η αθρόα προσέλευση των υποψηφίων.

Στις 13 Μαρτίου έγινε η πρώτη συνάντηση στο Γυμναστήριο του Γυμναστικού Συλλόγου Βόλου. Τα παιδιά που προσήλθαν ανέρχονταν σε ογδοήκοντα περίπου και προέρχονταν από όλα τα επαγγέλματα (…)

Στις 20 Μαρτίου έγινε η δεύτερη συγκέντρωση στο Γυμναστήριο και ξεκίνησε η προπαίδευσή τους. Την αρχηγία ανέλαβε ο Μέρος(…). Παράλληλα με την προσκοπική και στρατιωτική προπαίδευση άρχισε και η προσπάθεια για την μόρφωσή τους με νυχτερινά μαθήματα, τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας(…)

Στις 15 Μαΐου έγινε η ορκωμοσία των εργαζόμενων προσκόπων στο προαύλιο του Α’ Γυμνασίου Αρρένων Βόλου, παρουσία των Αρχών του Βόλου (..).

Κατά το ανωτέρω χρονικό διάστημα εγένετο και προσπάθεια προς εξεύρεση πόρων για την προμήθεια στολών και γενικώς για τις ανάγκες των επαγγελματικών ομάδων(…) Όμως ο Αλέξανδρος Μέρος ανήσυχος και δραστήριος δεν επαναπαύτηκε στον πρώτο έρανο αλλά εστράφη και προς άλλους φορείς της βολιώτικης κοινωνίας, με σκοπό τη δημιουργία μιας μόνιμης επιτροπής που θα φρόντιζε αποκλειστικά για τις ανάγκες των επαγγελματικών προσκοπικών ομάδων(…). Στις 9 Οκτωβρίου 1916 καταρτίσθηκε το οριστικό συμβούλιο του Σωματείου Προστασίας Παιδιού υπό την προστασία του οποίου υπήχθησαν και οι προσκοπικές επαγγελματικές ομάδες (…). Με τέτοιου είδους ευγενείς αγώνες και κοπιώδεις προσπάθειες αγωνίζονταν διαπρεπείς της εποχής εκείνης βολιώτες να βοηθήσουν ποικιλοτρόπως τους νέους, να διαδώσουν την ιδέα και τις αρχές του προσκοπισμού, να καταπολεμήσουν τον αναλφαβητισμό και να ανακουφίσουν τα παιδιά της εποχής εκείνης που είχαν τραπεί από νεαρής ηλικίας στη βιοπάλη».

Ο Αντώνης Αντωνιάδης αναφέρεται και στην περίοδο του Μικρασιατικού Πολέμου οπότε και ο προσκοπισμός απειλήθηκε με διάλυση και στάθηκε «όρθιος» χάρη στην συμβολή του Αλέξανδρου Μέρου: «Στις δύσκολες στιγμές που διέρχεται ο προσκοπισμός του Βόλου (…) παραμένει ως τελευταίος φρουρός με την προσκοπική σημαία επί των επάλξεων, μόνο ο Τοπικός Εφορος Αλεξ. Μέρος και ο Αρχηγός Νεστ. Ξένος μαζί με μικρή δύναμη ναυτοπροσκόπων οι οποίοι στεγάζονται- αλίμονο- σε ένα εγκατελειμμένο κτίσμα που κατασκευάστηκε στα 1916 στα πλαίσια λειτουργίας του Νοσοκομείου σαν μαγειρείο στο 6ο Δημοτικό Σχολείο (επί της οδού Ογλ και Γαλλίας)».

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου