Σε συναισθηματική απόσταση καθηγητές και μαθητές – Ερευνα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας σε δέκα σχολεία, που θα επεκταθεί σε όλη τη χώρα
Το σύνδρομο του «καλού» και «κακού» μαθητή με βάση τις βαθμολογικές επιδόσεις στα μαθήματα φαίνεται ότι εξακολουθεί να ταλανίζει το δημόσιο σχολείο. Οι καθηγητές εμφανίζονται να αναγνωρίζουν την ατομική αξία των μαθητών με καλές βαθμολογίες, τους το δείχνουν και με τον τρόπο αυτό τους κάνουν να νιώθουν ενεργοί συμμέτοχοι στην επίτευξη των στόχων και των αξιών του σχολείου. Το εύρημα από παιδαγωγικής σκοπιάς είναι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς καταδεικνύει την επιλεκτική λειτουργία του σχολείου στην αναπαραγωγή εκπαιδευτικών ανισοτήτων.
Ρεπορτάζ: ΕΛΕΝΗ ΧΑΝΟΥ
Ερευνα του εκπαιδευτικού και υποψηφίου διδάκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Δημήτρη Σακατζή, σε δείγμα 228 μαθητών λυκείων έρχεται να καταδείξει ότι στο ελληνικό δημόσιο σχολείο υπάρχει ένας ιδιότυπος καλυμμένος… «ρατσισμός» μεταξύ «καλών» και «κακών» μαθητών. Στο πλαίσιο της διδακτορικής του διατριβής με θέμα «Σχολείο και εκπαιδευτική δικαιοσύνη» στην οποία επιβλέπων καθηγητής είναι ο Χρήστος Γκόβαρης, αναλύονται από την οπτική των μαθητών οι εμπειρίες αναγνώρισης ή υποτίμησης που βιώνουν στο σχολικό περιβάλλον τόσο από τους καθηγητές όσο και από τους συμμαθητές τους. Και μολονότι φαίνεται να μην υπάρχουν διακρίσεις ως προς την εθνική καταγωγή, το φύλο ή τον τύπο του σχολείου, η βαθμολογία εμφανίζεται ως η κυρίαρχη διάκριση που μάλιστα μπορεί να είναι καθοριστική στην αυτοεκτίμηση του κάθε παιδιού αλλά και στην εξέλιξή του τόσο ως μαθητή όσο και ως ενεργού μέλους της κοινωνίας.
Στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής και πριν τη διανομή ερωτηματολογίων έγιναν προσωπικές συνεντεύξεις με μαθητές. Όπως διαπίστωσε ο κ. Σακατζής, συμπεριφορές καθηγητών έχουν στιγματίσει μαθητές ιδίως κατά τη μετάβασή τους από το δημοτικό στο γυμνάσιο ή από το γυμνάσιο στο λύκειο. Μαθητές ισχυρίστηκαν ότι φοβόντουσαν ακόμη και το χέρι να σηκώσουν για να πουν μάθημα φοβούμενοι σχόλια συμμαθητών τους ή των ίδιων των καθηγητών τους, τους οποίους ειδικά στο λύκειο χαρακτηρίζουν απρόσωπους.
Η έρευνα
Η έρευνα διεξήχθη με τη μορφή ερωτηματολογίων που συμπλήρωσαν 228 μαθητές 7 Γενικών και 3 Επαγγελματικών Λυκείων της Λάρισας, από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο του 2019.
Στην έρευνα επιχειρήθηκε η μελέτη της αναγνώρισης που βιώνουν οι μαθητές σε δύο επίπεδα: προσωπική αναγνώριση, δηλαδή τι εμπειρίες αναγνώρισης ή υποτίμησης, βιώνει σε προσωπικό επίπεδο ο μαθητής από τους καθηγητές και τους συμμαθητές του μέσα στην τάξη και της γενικής αναγνώρισης, δηλαδή τι μηνύματα αναγνώρισης ή υποτίμησης βλέπει ο μαθητής να διακινούνται μέσα στην τάξη από τους καθηγητές και τους συμμαθητές του.
Κάθε κλίμακα έχει τρεις υποκλίμακες αναγνώρισης: συναισθηματική αναγνώριση, ηθική αναγνώριση, αναγνώριση της ατομικής αξίας.
Τα ευρήματα
Με βάση τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων και όπως αναφέρει ο κ. Σακατζής φαίνεται ότι η εθνική καταγωγή, το φύλο και ο τύπος λυκείου σχετίζονται με την μαθησιακή πορεία των μαθητών. Πιο συγκεκριμένα, οι Έλληνες μαθητές, τα κορίτσια και οι μαθητές των Γενικών Λυκείων έχουν μεγαλύτερες βαθμολογίες από μαθητές που η καταγωγή τους δεν είναι ελληνική, από τα αγόρια και από τους μαθητές των ΕΠΑΛ, αντίστοιχα. Η εθνική καταγωγή φαίνεται πως συμβάλλει και στην επιλογή του τύπου λυκείου, καθώς το ποσοστό των «ξένων» μαθητών που φοιτά στα ΕΠΑΛ είναι 38,7% ενώ στα ΓΕΛ είναι 16,3%.
Παρά το γεγονός πως οι διαφορές στην εθνική καταγωγή, το φύλο και τον τύπο λυκείου σχετίζονται με την μαθησιακή πορεία των μαθητών, δεν επηρεάζουν τις εμπειρίες αναγνώρισης και δικαιοσύνης που δηλώνουν ότι έχουν. Δηλαδή, οι εμπειρίες αναγνώρισης που εισπράττουν οι μαθητές από τους καθηγητές και τους συμμαθητές τους καθώς και η γνώμη τους για τα μηνύματα αναγνώρισης που βλέπουν να διακινούνται μέσα στην τάξη είναι ίδια, είτε κατάγονται από την Ελλάδα ή την Αλβανία, είτε είναι αγόρια ή κορίτσια, είτε φοιτούν σε ΓΕΛ ή ΕΠΑΛ.
«Δημοφιλείς» στους συμμαθητές τους
Σύμφωνα με τον κ. Σακατζή ο παράγοντας εκείνος που φαίνεται να επηρεάζει τα βιώματα αναγνώρισης και δικαιοσύνης των μαθητών είναι η βαθμολογία. «Ουσιαστικά η βαθμολογία τέμνει οριζόντια τις διαφορές στην εθνική καταγωγή, το φύλο και τον τύπο λυκείου. Για παράδειγμα, υψηλές και χαμηλές βαθμολογίες έχουν και μαθητές ελληνικής και «ξένης» καταγωγής, και αγόρια και κορίτσια, και μαθητές των ΓΕΛ και των ΕΠΑΛ. Οι μαθητές με υψηλές βαθμολογίες έχουν περισσότερα βιώματα δικαιοσύνης και εμφανίζουν μεγαλύτερη πίστη σε ένα δίκαιο κόσμο. Αυτοί οι μαθητές πιστεύουν πως τα γεγονότα στη ζωή τους είναι δίκαια, ότι παίρνουν αυτό που τους αξίζει και αξίζουν αυτό που παίρνουν περισσότερο απ’ό,τι οι μαθητές με χαμηλές βαθμολογίες. Το αποτέλεσμα αυτό συμφωνεί με την έρευνα των Dalbert & Stoeber (2006)», σημειώνει ο κ. Σακατζής.
Από τις τέσσερις κλίμακες με τις οποίες μελετήθηκαν τα βιώματα αναγνώρισης των μαθητών η μόνη που εμφανίζει στατιστικά σημαντική σχέση με την βαθμολογία, είναι η κλίμακα της προσωπικής αναγνώρισης από τους συμμαθητές. «Οι μαθητές με υψηλή βαθμολογία απολαμβάνουν μεγαλύτερη αναγνώριση από τους συνομηλίκους τους αναφορικά με τις ικανότητες και τα επιτεύγματα τους. Ταυτόχρονα, οι σχέσεις με τους συμμαθητές τους είναι περισσότερο αρμονικές και στηρίζονται στο ενδιαφέρον και την συμπαράσταση», προσθέτει ο υποψήφιος διδάκτορας του Π.Θ.
Επιβραβεύονται από τους καθηγητές
Στην κλίμακα της προσωπικής αναγνώρισης από τους καθηγητές, φαίνεται πως οι μαθητές με υψηλές βαθμολογίες επιβραβεύονται πιο συχνά από τους καθηγητές για τις ικανότητες και τα επιτεύγματα τους. Ουσιαστικά, οι καθηγητές αναγνωρίζουν την ατομική αξία των μαθητών με καλές βαθμολογίες, τους το δείχνουν και με τον τρόπο αυτό τους κάνουν να νιώθουν ενεργοί συμμέτοχοι στην επίτευξη των στόχων και των αξιών του σχολείου.
«Διαπιστώνουμε ότι οι μαθητές βιώνουν λιγότερα συναισθήματα εμπιστοσύνης, φροντίδας, και ενδιαφέροντος από τους εκπαιδευτικούς καταγράφοντας μια συναισθηματική απόσταση από αυτούς. Αντίθετα, βιώνουν σε μεγαλύτερο βαθμό αισθήματα σεβασμού, ισότιμης αντιμετώπισης και αναγνώρισης των δικαιωμάτων τους. Αυτό δείχνει ότι οι καθηγητές υποτιμούν ή δεν υπολογίζουν στις παιδαγωγικές πρακτικές που χρησιμοποιούν τις συναισθηματικές ανάγκες των μαθητών. Από την άλλη, έχουν επαρκώς αντιληφθεί ότι όλοι οι μαθητές είναι ίσοι μεταξύ τους και πως έχουν τα ίδια δικαιώματα,με αποτέλεσμα να το έχουν κάνει παιδαγωγική πράξη η οποία γίνεται αντιληπτή από τους μαθητές», αναφέρει ο κ. Σακατζής.
Το δίκαιο σχολείο
Σύμφωνα με τον επιβλέποντα καθηγητή της διδακτορικής διατριβής, κ. Χρήστο Γκόβαρη, «δίκαιο είναι εκείνο το σχολείο το οποίο δεν στερεί από κανέναν μαθητή και καμία μαθήτρια εμπειρίες ικανοποίησης θεμελιωδών αναγκών αναγνώρισης (γνωστική, συναισθηματική, ηθική)».
Ωστόσο, με βάση τα ευρήματα υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές υποκειμενικής αναγνώρισης σε ατομικό επίπεδο σε σχέση με τις σχολικές επιδόσεις. «Από παιδαγωγικής σκοπιάς το εύρημα αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό καθώς αναδεικνύει και από τη σκοπιά του μοντέλου «Δικαιοσύνη Αναγνώρισης» τη σημασία και τον ρόλο της επιλεκτικής λειτουργίας του σχολείου στην αναπαραγωγή εκπαιδευτικών ανισοτήτων», σημειώνει ο κ. Γκόβαρης.
Σύμφωνα με τον κ. Σακατζή όταν οι μαθητές εισπράττουν θετικά μηνύματα αναγνώρισης η εικόνα για τον εαυτό τους ενισχύεται. Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να έχουν ακόμη και φθίνουσα μαθητική πορεία. «Σε επόμενη φάση η έρευνα θα επεκταθεί σε 73 σχολεία σε όλη την Ελλάδα και σε δείγμα 1.200 μαθητών, προκειμένου να δείξουμε πόσο σημαντική είναι η αναγνώριση του μαθητή στην αυτοεικόνα του και συνεπώς στη μαθητική και κοινωνική του εξέλιξη», τονίζει ο κ. Σακατζής.
