Το δικαίωμα στην αξιοκρατία

Πόσο χρήσιμη είναι σήμερα η έννοια της αξιοκρατίας εάν θέλουμε να εφαρμόσουμε δίκαιες πολιτικές στον ευαίσθητο χώρο των προσλήψεων και της στελέχωσης του Δημοσίου; Σ αυτό το ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει το νέο βιβλίο του Απόστολου Παπατόλια «Η αξιοκρατία ως αρχή & ως δικαίωμα. Θεωρητικές καταβολές, συνταγματική θεμελίωση και θεσμική πρακτική» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαζήση. Ο Α. Παπατόλιας (φωτογραφία) είναι διδάκτορας συνταγματικού δικαίου και διακεκριμένο μέλος του ΑΣΕΠ, ενός θεσμού που έχει συνδεθεί στη συνείδηση των πολιτών με το αξιοκρατικό ιδεώδες. Υποστηρίζει ότι η αξιοκρατία, είτε ως ατομικό δικαίωμα είτε ως οργανωτική αρχή, παραμένει μια εξόχως ευέλικτη έννοια με ιδιαίτερα αβέβαιο και κυμαινόμενο περιεχόμενο. Το ποιες ιδιότητες «αξίζουν» να επιβραβεύονται και με ποια κριτήρια αναγνωρίζεται η «αξία» του καθενός αποτελούν διαρκώς ανοικτά ερωτήματα που παραπέμπουν μοιραία στις διαφορετικές αντιλήψεις για το τι είναι «δίκαιη μεταχείριση» ή «δίκαιη κοινωνία».

Το βιβλίο παρουσιάζει την εξέλιξη της αξιοκρατίας από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας μέσα από το διάλογό της με έννοιες όπως η δημοκρατία, η ισότητα ή η αποτελεσματικότητα του κράτους. Το «δικαίωμα στη σταδιοδρομία» φωτίζεται από τις «εγγυήσεις» της αξιοκρατίας στο Σύνταγμα, ενώ οι διαφορετικές μέθοδοι επιλογής του προσωπικού αξιολογούνται στο πλαίσιο των διεθνών τάσεων για αξιοκρατική αναρρύθμιση των προσλήψεων.

Με μια πρωτότυπη σύνθεση εξισωτικών και φιλελεύθερων αξιών, ο συγγραφέας επιχειρεί να αναδιατυπώσει την έννοια της αξιοκρατίας, προτάσσοντας τη συλλογική διάσταση της «αξίας» και την ευθύνη των χαρισματικών ατόμων να εργαστούν για το κοινό καλό. Ο Α. Παπατόλιας μας καλεί να αποβάλλουμε «τον “ηγεμονισμό” της φιλελεύθερης αγοραίας προσέγγισης» και να υιοθετήσουμε την εκδοχή μιας «αξιοκρατίας της αλληλεγγύης και της αμοιβαιότητας» για να ενισχύσουμε «τη συνοχή στους πολυδιασπασμένους αρμούς του δύσπιστου και τραυματισμένου κοινωνικού σώματος από τη σκληρότητα των άνισων συγκρίσεων και του ανελέητου ανταγωνισμού της “πάλης των θέσεων”».

Σε μια εποχή που το αξιοκρατικό ιδεώδες κλονίζεται ουσιωδώς και ασκείται σκληρή κριτική στον αντιδημοκρατικό και καταπιεστικό ρόλο των ελίτ, ο συγγραφέας δεν διστάζει να προτείνει «πολιτικές εξίσωσης των αποτελεσμάτων είτε μέσω της προοδευτικής φορολογίας ως εργαλείου διαρκούς στήριξης των χαμένων της ιεραρχικής κοινωνίας μας είτε μέσω της “αναδιανομής των θέσεων” προς όφελος των κοινωνικά ευάλωτων κατηγοριών». Σ’ αυτή την «αλληλέγγυα μετα-αξιοκρατία», ο Weber συναντά τον Rawls, ενώ ο Obama δείχνει να κερδίζει το στοίχημα από τον Sarkozy στον κόσμο των ιδεών. Η επιβράβευση του ταλέντου και η ενθάρρυνση της αριστείας συνυπάρχουν έτσι αρμονικά και ισότιμα με τους θεσμούς «εγγυημένων ικανοτήτων για όλους», προκειμένου να εξασφαλιστούν ουσιαστικές δυνατότητες επιτυχίας για τα λιγότερο ευνοημένα μέλη της κοινωνίας μας.

* Το βιβλίο του Απόστολου Παπατόλια «Η αξιοκρατία ως αρχή & ως δικαίωμα. Θεωρητικές καταβολές, συνταγματική θεμελίωση και θεσμική πρακτική» θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 27 Φεβρουαρίου και ώρα 18:00 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Βιβλιοπωλείου IANOS (Σταδίου 24). Θα μιλήσουν οι: Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Ομ. Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών· Ιφιγένεια Καμτσίδου, Πρόεδρος ΕΚΔΔΑ, Αναπλ. Καθηγήτρια του ΑΠΘ· Αντώνης Μακρυδημήτρης, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την παρουσίαση θα συντονίσει ο Κωνσταντίνος Μενουδάκος, Πρόεδρος ΣτΕ επί τιμή, Πρόεδρος Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.