Ενα από τα λίγα… εντομο – εκτροφεία σε ολόκληρη την Ευρώπη δραστηριοποιείται από τις αρχές του 2018 στις εγκαταστάσεις της Γεωπονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Στο Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας του τμήματος Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος έχει ήδη ξεκινήσει η μαζική παραγωγή εντόμων με στόχο την αξιοποίησή τους ως πηγή πρωτεΐνης στη διατροφή, αρχικά των ψαριών στις ιχθυοκαλλιέργειες, στο απώτερο μέλλον ίσως… και των ανθρώπων. Άλλωστε ήδη περίπου 2 δισ. άνθρωποι στον πλανήτη καταναλώνουν έντομα ως μέρος της παραδοσιακής διατροφής τους, ενώ το τελευταίο διάστημα η εντομοφαγία αρχίζει να γίνεται δειλά – δειλά η νέα γαστρονομική μόδα. Πρόκειται για ένα καινοτόμο και πολλά υποσχόμενο ερευνητικό έργο με πολλά διαφορετικά πεδία δράσης που είναι ακόμη ανεξερεύνητα στην Ευρώπη, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος».
Ρεπορτάζ: ΕΛΕΝΗ ΧΑΝΟΥ
Fishect είναι ο τίτλος του ερευνητικού έργου που υλοποιείται στο Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας της Γεωπονικής Σχολής και στόχο έχει την «αξιοποίηση των εντόμων ως εναλλακτική πηγή θρεπτικών συστατικών υψηλής διαιτητικής αξίας σε ιχθυοτροφές». Το πρόγραμμα ξεκίνησε μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2018, έχει διάρκεια τριών ετών και χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» στο πλαίσιο των 20 υποτροφιών που χορήγησε σε μεταδιδακτορικούς αποφοίτους με στόχο να κάνουν την έρευνά τους στον τόπο τους και να προσφέρουν στην πατρίδα τους με τις γνώσεις τους, κλείνοντας εν μέρει την «πληγή» του braindrain.
Για το πρόγραμμα συνεργάζονται τα δύο αδελφά τμήματα της Γεωπονικής Σχολής, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος και Τμήμα Γεωπονίας, Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος.
Επιστημονικός υπεύθυνος του ερευνητικού έργου είναι ο κ. Χρήστος Αθανασίου καθηγητής Εντομολογίας και κύριος ερευνητής ο δρ. Χρήστος Ρούμπος γεωπόνος, ενώ συνεργάζονται οι καθηγητές Ελενα Μεντέ καθηγήτρια στη Φυσιολογία Θρέψης Υδρόβιων Ζωικών Οργανισμών και Γιάννης Καραπαναγιωτίδης επίκουρος καθηγητής στη Διατροφή Υδρόβιων Ζωικών Οργανισμών.
Το πρόγραμμα αφορά σε μια καινούρια σε επίπεδο Ευρώπης παραγωγική διαδικασία, αυτή της μαζικής εκτροφής εντόμων. Σύμφωνα με τον κ. Ρούμπο, στο εργαστήριο οι επιστήμονες δουλεύουν με τέσσερα είδη εντόμων τα οποία εκτρέφουν και μελετούν προκειμένου να αξιολογήσουν κατά πόσο μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλη τροφή για τα ψάρια. Μάλιστα σε συνεργασία με το τμήμα Ιχθυολογίας γίνονται πειράματα στα ενυδρεία εκτροφής ψαριών, όπως τσιπούρα και λαβράκι, προκειμένου να διαπιστωθεί το ποσοστό αντικατάστασης των ιχθυαλεύρων (που είναι η συνήθης τροφή των ψαριών) με άλευρα από έντομα.
Γιατί έντομα;
Όπως εξηγεί ο κ. Ρούμπος τα έντομα έχουν υψηλή διατροφική αξία, καθώς περιέχουν υψηλά επίπεδα πρωτεϊνών και λίπους, ενώ είναι πλούσια πηγή αμινοξέων, βιταμινών και ανόργανων στοιχείων.
Δεν είναι μόνο όμως αυτό. Η εκτροφή των εντόμων φαίνεται να έχει χαμηλό οικολογικό αποτύπωμα και συγκεκριμένα μειωμένες εισροές (περιορισμένη κατανάλωση νερού, καλή αξιοποίηση της τροφής) και εκροές (μειωμένη παραγωγή αερίων).
Μέσα από την παραγωγή εντόμων επίσης μπορούν να μειωθούν οι εκατοντάδες εκατομμύρια τόνοι υπολειμμάτων τροφίμων, που καταλήγουν στα σκουπίδια, συμβάλλοντας στην κυκλική οικονομία. Για παράδειγμα ο φλοιός του ρυζιού ή το υπόλειμμα του σπόρου του κριθαριού που δεν χρησιμεύουν πουθενά, μπορούν να αποτελέσουν τροφή για έντομα.
Την ίδια ώρα η εκτροφή των εντόμων δεν έχει μεγάλες απαιτήσεις σε υποδομές και εξοπλισμό, αφού μπορεί να πραγματοποιηθεί σε μικρούς και κλειστούς χώρους, χωρίς την απαίτηση μεγάλων εκτάσεων γης, με χαμηλής τεχνολογίας μέσα και χαμηλής επένδυσης εγκαταστάσεις και πρώτες ύλες.
Νέο πεδίο έρευνας
Η έρευνα για την εκτροφή εντόμων ως πηγή πρωτεΐνης στη διατροφή είναι ένα νέο πεδίο έρευνας στην Ευρώπη. Πρόσφατα, από τον Ιούλιο του 2017, τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάσισαν την έγκριση της χρήσης των πρωτεϊνών εντόμων στις ιχθυοτροφές, ενώ σύντομα αναμένεται η έγκριση αυτή να επεκταθεί και σε άλλες ζωοτροφές (π.χ. για τα πουλερικά), γεγονός που θα αποτελέσει ακόμα ένα καθοριστικό βήμα στην περαιτέρω αξιοποίηση των εντόμων στη διατροφή.
Σκοπός της έρευνας είναι η αξιολόγηση όλων των παραμέτρων που σχετίζονται με την αξιοποίηση των εντόμων στις ιχθυοτροφές.
Ενθαρρυντικά αποτελέσματα
Στο πλαίσιο του προγράμματος μελετώνται κάποια από τα είδη εντόμων τα οποία έχουν λάβει άδεια για το σκοπό αυτό στην ΕΕ (Hermetia illucens, Tenebrio mollitor, Alphitobius diaperinus). Το εγχείρημα γίνεται σε συνεργασία με επιστήμονες του Τμήματος Γεωπονίας, Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, οι οποίοι θα αξιοποιήσουν τις παραγόμενες ύλες στη διατροφή των ψαριών υδατοκαλλιέργειας, όπως η τσιπούρα και το λαβράκι. «Τα πρώτα αποτελέσματα είναι ήδη διαθέσιμα και δείχνουν ότι πράγματι, τα έντομα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για το σκοπό αυτό», τονίζει ο κ. Ρούμπος.
Βεβαίως η χρήση αλεύρων από έντομα δεν θα αντικαταστήσει στο 100% τη διατροφή των ψαριών, σε κάθε όμως περίπτωση τα εντομάλευρα θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια εναλλακτική τροφή για τις ιχθυοκαλλιέργειες. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύονται και η ιχθυοκαλλιέργειες, ένας τομέας στον οποίο η Ελλάδα πρωτοπορεί σε επίπεδο εξαγωγικής δραστηριότητας. «Η έρευνα που διεξάγεται αυτή τη στιγμή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας έχει μεγάλη σημασία και για την ελληνική οικονομία που συνδέεται και με τις ιχθυοκαλλιέργειες. Ως Πανεπιστήμιο λοιπόν πρωτοπορούμε και σε αυτόν τον τομέα», τόνισε ο κ. Αθανασίου.
Εντομοφαγία: Η νέα γαστρονομική τάση;
Προς το παρόν η έρευνα περιορίζεται στη χρήση των εντόμων ως τροφή για τα ψάρια και αναμένεται το μέτρο να επεκταθεί στην Ευρώπη και για τα πουλερικά. Πόσο όμως κοντά είναι ο Ευρωπαίος στην εντομοφαγία;
Σύμφωνα με τον κ. Αθανασίου η εντομοφαγία είναι πολύ παραδοσιακή στην Ασία και στην υποσαχάρια Αφρική. Και πραγματικά τα έντομα φαίνεται να είναι μια πλούσια πηγή πρωτεΐνης. «Στην Ευρώπη δεν είμαστε τόσο κοντά στην εντομοφαγία, παρόλο που καταναλώνουμε αρθρόποδα. Για παράδειγμα η γαρίδα ή η καραβίδα είναι ξαδέρφια των εντόμων», σχολιάζει ο κ. Αθανασίου.
Ο ίδιος βεβαίως εξηγεί ότι η εντομοφαγία δεν είναι έτσι όπως παρουσιάζεται. Για παράδειγμα μία… πίτσα με ολόκληρες ακρίδες πάνω της. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί το άλευρο από τα έντομα για τις τροφές.
«Τα έντομα είναι όμως ωφέλιμα και για την ανθρώπινη υγεία καθώς μπορούν να υποκαταστήσουν φάρμακα. Εχει αποδειχθεί ότι περιέχουν κάποιες φυσικές ουσίες από τις οποίες μπορούν να δημιουργηθούν φαρμακευτικά σκευάσματα για την αντιμετώπιση καρδιαγγειακών νοσημάτων», υπογράμμισε ο κ. Αθανασίου.
