Του Θανάση Κ. Βογιατζή
«… Κοπέλες του Άουσβιτς, του Νταχάου κοπέλλες, μην είδατε την αγάπη μου; Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι, δεν είχε πιά το φόρεμά της ούτε χτενάκι στα μαλλιά. Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου, η χαϊδεμένη από τη μάνα της και τ’ αδελφού της τα φιλιά. Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία. Κοπέλες του Μαουτχάουζεν, κοπέλλες του Μπέλσεν, μην είδατε την αγάπη μου…»
Ήταν 27 Γενάρη 1945 όταν ο Κόκκινος Στρατός, στα πλαίσια της εκστρατείας για την απελευθέρωση της Πολωνίας, έμπαινε στο κολαστήριο του Άουσβιτς, απελευθέρωσε τους μελλοθάνατους κι αποκάλυψε σε όλο τον κόσμο τη φρίκη του φασισμού. Αυτή ήταν η μέρα της αποκάλυψης μιας τραγικής κι απίστευτης αλήθειας για το μέγεθος του δολοφονικού χαρακτήρα της ναζιστικής εξουσίας, που η καπιταλιστική (ταξική) ταυτότητά του, ήταν αυτή που έκανε δεδομένη την εχθρότητά του απέναντι στο εργατικό και το επαναστατικό κίνημα, σε κάθε διαφορετικό, που τον οδήγησε στην προγραμματισμένη, μαζική και με απάνθρωπες μεθόδους εξόντωσης εκατομμυρίων ανθρώπων από τη βάρβαρη φασιστική μηχανή. Των Εβραίων, των Τσιγγάνων, χιλιάδων αντιφασιστών και κομμουνιστών που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα κολαστήρια του Άουσβιτς, του Μαουτχάουζεν, του Μπέλσεν.
Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, στα χρόνια που ακολούθησαν στη συνέχεια μέχρι και τις μέρες μας, γίνεται μία προσπάθεια διαστρέβλωσης, παραχάραξης, αποσιώπησης της Ιστορίας και των αγώνων τη δεκαετία 1940-1950, με αναπόδεικτες εκτιμήσεις, αποσπασματική έκθεση πραγματικών γεγονότων ώστε το ψέμα να προσομοιάζει με την αντικειμενική αλήθεια. Έτσι ώστε, εν τέλει, να «αποτυπωθεί» στην ιστορική συνείδηση του εργαζόμενου, της νεολαίας, το επιθυμητό, ιδεολογικοπολιτικά στεγανοποιημένο και προπαντός εγκεκριμένο αποτέλεσμα, η διαιώνιση του υπάρχοντος εκμεταλλευτικού συστήματος, στη θωράκιση και υπεράσπισή του με κάθε μέσο, άλλοτε με την ενσωμάτωση, άλλοτε με την καταστολή και τις διώξεις.
Ιδιαίτερα στο θέμα του Ολοκαυτώματος και της διάσωσης της Εβραϊκής κοινότητας στο Βόλο όπου είχε τα λιγότερα θύματα από τη ναζιστική θηριωδία, μέσω της απόδοσης απελευθερωτικών ενεργειών σε άτομα που δεν είχαν καμία σχέση με τον αγώνα και που, πολύ περισσότερο, έβλεπαν τις πολιτικές δυνάμεις που κυριαρχούσαν στο χώρο του ΕΑΜ τότε φανερά εχθρικά. Κι αυτό είτε διότι βρίσκονταν στο απέναντι στρατόπεδο των φίλα ή των προσκείμενων στους κατακτητές, είτε γιατί «κρατούσαν ίσες αποστάσεις» από «κατακτητές και αντάρτες», συνεχίζοντας να υπερασπίζονται όλοι μαζί την αστική εξουσία. Αυτό έγινε, κυρίως, με το έντεχνο πλασάρισμα και με τη μορφή ακαδημαϊκών μονογραφιών για ανθρώπους που έζησαν εκείνη την εποχή στο Βόλο και οι οποίοι υποτίθεται «έδωσαν τα πάντα για να σώσουν τους Βολιώτες Εβραίους ή την πόλη και τις υποδομές της κατά την υποχώρηση των Γερμανών ναζιστών», ενώ στην πραγματική τους ζωή ήταν οι εκπρόσωποι του ναζιστικού καθεστώτος στην περιοχή. Ταυτόχρονα, απέκρυψαν τα πραγματικά γεγονότα και τους ανθρώπους που τελικά πρωτοστάτησαν σε αυτά, οι οποίοι δεν ήταν άλλοι από τους αγωνιστές και μαχητές του ΕΛΑΣ, του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, της ΟΠΛΑ, του ΚΚΕ.
Σε κείνα τα χρόνια της Κατοχής, ενδιάμεσος φορέας για την μεταφορά των αποφάσεων των Αρχών Κατοχής ήταν οι υπηρεσίες του δήμου Βόλου. Όπως ίσχυσε και στην περίπτωση των Εβραίων, που η αρμόδια υπηρεσία στις 14 του Γενάρη 1944 ανέφερε σε ανακοίνωσή της: «Κατόπιν διαταγής της αρμόδιας Γερμανικής αρχής, άπαντες οι εν Βόλω Ισραηλίται από ηλικίας 14 ετών και άνω, άρρενες και θήλεις, όπως διέλθωσι εκ των γραφείων μας διά την εγγραφήν τους την προσεχή Τετάρτη 19 τρέχοντος ώραν 10-11 το πρωί (Εκ του γραφείου δήμου)». (Τύπος του Βόλου 14-1-1944.)
Ουσιαστικά δηλαδή, τους ζητούσαν να παραδοθούν. Το ΕΑΜ όμως, από πολύ νωρίτερα υπογράμμιζε σε Προκήρυξή του: «…Ο αιμοχαρής κατακτητής ετοιμάζει ένα από τα φοβερώτερα και απαισιώτερα πογκρόμ εναντίον των ελλήνων Εβραίων… Το νέο αυτό έγκλημα δεν στρέφεται μόνον κατά των Εβραίων αλλά και εναντίον του ελληνικού λαού, διότι οι έλληνες εβραίοι είναι ένα κομμάτι του ελληνικού λαού… Γι’ αυτό το ΕΑΜ καλεί τον αθηναϊκό λαό και όλους τους έλληνες και κάθε χριστιανό, να βοηθήση για την σωτηρία των Εβραίων… Με ομαδικές διαμαρτυρίες, με μεγάλες επιτροπές και γενικώτερες κινητοποιήσεις για να ματαιώσουμε το ετοιμαζόμενο πογκρόμ… Να δώσουμε στέγη και καταφύγιο σε κάθε διωκόμενο Εβραίο, να τσακίσουμε κάθε καταδότη Εβραίου…». (Αθήνα 22-1-1943… Το ΕΑΜ των Εθνικοτοπικών οργανώσεων Ρούμελης, Θεσσαλίας, Θράκης- Μακεδονίας, Επτανήσων, Δωδεκανήσων, Πελοπονήσσου, Αιγαίου και Εβραίων…)
Φυσικά, χάρη στις πληροφορίες που είχαν το προηγούμενο διάστημα οι οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στον Βόλο, μπόρεσαν να φυγαδεύσουν τους Εβραίους του Βόλου, κυρίως προς την περιοχή του Πηλίου, και να τους διασώσουν στη μεγάλη τους πλειοψηφία.Για την επιχείρηση διάσωσης των Εβραίων του Βόλου κινητοποιήθηκε όλος ο μηχανισμός του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, σε συνεργασία με τον αρχιραβίνο Πεσάχ που ήταν ο συνδετικός κρίκος μαζί τους. Η επιχείρησε οργανώθηκε και εκτελέστηκε με απόλυτη μυστικότητα, ουσιαστικά σε μια βραδιά, με έτοιμη υποδομή υποδοχής των Εβραίων σε περιοχές που δεν ελέγχονταν από τους Γερμανούς και μάλιστα με πλαστές ταυτότητες –με χριστιανικά ονόματα– τις οποίες κατασκεύασε με εντολή του ΚΚΕ συγκεκριμένος αγωνιστής. Ήταν ο Κωνσταντίνος Μπελογιάννης. (Μαρτυρία Κ. Μπελογιάννη το 2007, στο βιβλίο «Όταν τους ιδώμεν όλους υπό το πέλμα μας».)
Η χαρακτηριστικότερη από όλες τις μαρτυρίες των Εβραίων του Βόλου αποτύπωσε ως εξής τα γεγονότα: «Ένα βράδυ, άρχισε ο αρχιραβίνος να περνά ένα-ένα τα σπίτια των Εβραίων και να μας ειδοποιεί να προετοιμαστούμε να φύγουμε από την πόλη για το βουνό, διότι οι Γερμανοί ετοιμάζονται να μας συγκεντρώσουν, να μας συλλάβουν και να μας στείλουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως είχε γίνει το προηγούμενο διάστημα στη Θεσσαλονίκη. Είχαν ζητήσει από το δήμο τις καταστάσεις των Εβραίων. Φτιάξαμε ένα μπόγο, βάλαμε λίγα πράγματα και κατεβήκαμε μέσα στο σκοτάδι της νύχτας σε ένα σημείο του λιμανιού. Εκεί μας περίμεναν βάρκες, μπήκαμε μέσα και μας έβγαλαν κάπου στα Καλά Νερά. Από εκεί ανεβήκαμε στις Μηλιές και πάλι με τα ποδάρια φτάσαμε στο Προμύρι. Εκεί μείναμε μέχρι την Απελευθέρωση. Άλλοι πήγαν στον Άγιο Λαυρέντιο, όλοι πια, με “χριστιανικά ονόματα” και νέες ταυτότητες που μας έδωσε η Οργάνωση του Βόλου, του ΕΑΜ. Μας έκρυψαν, μας έσωσαν. Τα βιβλία της Συναγωγής δόθηκαν και φυλάχτηκαν στον Ιερό ναό της Μεταμόρφωσης…». (Μαρτυρία Ματούλη Φελούς.)
Σε αντίθεση, λοιπόν, με όσους σήμερα προσπαθούν να αποκρύψουν τη συμβολή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ εκείνη την περίοδο, η ιστορία είναι ιδιαίτερα πεισματάρα. Τα ιστορικά ντοκουμέντα διαψεύδουν τα προκατασκευασμένα σχήματα. Μια πληθώρα επιζώντων της περιόδου έρχονται να αποκαταστήσουν την ιστορική αλήθεια. Δε χρειάστηκε δα και μεγάλη προσπάθεια για να βρούμε επιστολή του ίδιου του αρχιραβίνου Πεσάχ, που έθεσε τα πράγματα στην πραγματική τους διάσταση. Καμιά φορά οι νεκροί μιλάνε πιο θαρρετά από τους ζωντανούς. Παραθέτουμε αυτούσιο το δημοσίευμα εφημερίδας του Βόλου αμέσως μετά την Απελευθέρωση: «Ο αρχιραβίνος Βόλου κ. Μωυσής Πεσάχ ο οποίος με άλλους συμπολίτες μας Ισραηλίτες κατέφυγε στα ελεύθερα χωριά μας στην περίοδο της Κατοχής, με την απελευθέρωση απέστειλε θερμό ευχαριστήριο γράμμα προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, το 54ο σύνταγμα, τη Διοικητική Επιτροπή Θεσσαλίας και την Επαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ Βόλου, στην οποία εκφράζει τη βαθιά του ευγνωμοσύνη προς τον ΕΛΑΣ και τις απελευθερωτικές οργανώσεις για την προστασία που παρέσχον σ’ αυτόν και σε όλους τους Ισραηλίτες. Στο θερμό γράμμα ο αρχιραβίνος Βόλου καταλήγει ως εξής: «…Η παγκόσμιος Ιστορία του Εβραϊσμού και η νεωτέρα τοιούτη θα μνημονεύουν μεταξύ των άλλων και εις ιδιαίτερον κεφάλαιον το σημαντικόν γεγονός της διασώσεως των Εβραίων της Ελλάδος, οίτινες κατέφυγον με την προστασίαν του ΕΛΑΣ και την παρασχεθείσαν εις αυτούς συνδρομήν και υποστήριξην κατά την διάρκειαν του σκληρού διωγμού των υπό των βαρβάρων Γερμανών. Ημείς δε οι Ισραηλίται της Ελλάδος ουδέποτε θα λησμονήσωμεν την μεγάλην αυτήν ευεργεσίαν ης ετύχαμεν εκ μέρους του ηρωικού εθνικού στρατού του ΕΛΑΣ και των οπαδών των λοιπών απελευθερωτικών οργανώσεων του ΕΑΜ ως και της προστάτιδος των θυμάτων του φασισμού και μάνας των φτωχών Εθνικής Αλληλεγγύης, της ειρηνοφίλου Εθνικής Πολιτοφυλακής, της ΕΠΟΝ της ελπίδος αυτής του έθνους και όλων των πραγματικών Ελλήνων συμπατριωτών μας, και εστέ βέβαιοι ότι το γεγονός τούτο θα μεταβιβάζωμεν κατά ιεράν υποχρέωσιν από γενεάς εις γενεάν προς υπόμνησιν της οφειλομένης μεγάλης ευγνωμοσύνης εις τον απελευθερωτικόν στρατόν ΕΛΑΣ και τα αδελφάς οργανώσεις αυτού. Αι ευλογίαι του Υψίστου ας συνοδεύσουν τα έργα σας, έργα λαοσωτήρια της ανθρωπότητας, εθνοσωτήρια δι’ ημάς τους Έλληνας. Αυτός ας διαφυλάτη εκ παντός κινδύνου και βλάβης για το καλό όλων μας. Ο δρόμος σας, δρόμος τροπαίων. Ζήτω ο ΕΛΑΣ, Ζήτω η Ελλάς. Ο αρχιραβίνος Βόλου Μωυσής Συμεών Πεσάχ…”». (Εφημερίδα Αναγέννηση του ΕΑΜ Μαγνησίας 6-1-1945.)
Επίσης στο πρώτο δημοτικό συμβούλιο του δήμου Παγασών μετά την Απελευθέρωση που συγκροτείται από τους απελευθερωτές της πόλης συμμετέχει ως δημοτικός σύμβουλος εκπρόσωπος της Ισραηλιτικής κοινότητας, ο Δ. Λεβής, μαζί με όλες και όλους τους αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, εκπροσώπων φορέων που είχαν δώσει τον καλύτερο αγώνα τους, τα χρόνια της Κατοχής κατά των ναζιστών, την ώρα, που η αστική τάξη της περιοχής και οι πολιτικοί της εκπρόσωποι ή είχαν φύγει στο εξωτερικό ή στην Αθήνα ή είχαν συμβιβαστεί με τους κατακτητές ή απλά περίμεναν πως θα εξελιχθούν τα πράγματα. (Πρακτικά δημοτικού συμβουλίου Παγασών 21-10-1944, αρχείο ΔΗΚΚΙ). Ήταν ένα δείγμα της σημαντικής συμμετοχής των Εβραίων του Βόλου- και κυρίως των φτωχών και αυτοαπασχολουμένων Εβραίων- στον αντιφασιστικό αγώνα και την συμπόρευσή τους μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, του ΚΚΕ, δηλαδή με τις δυνάμεις εκείνες που είχαν δώσει τα καλύτερα παιδιά τους στους εργατικούς, λαϊκούς αγώνες, την περίοδο της Κατοχής, στην πόλη του Βόλου.
Σαν επίλογο θα δώσουμε τον λόγο στον Δημήτρη Μπαλή, επιτελάρχη στην 1η Μεραρχία του ΕΛΑΣ, που σε σημείωμά του στη «Θεσσαλία» στις 19 του Οκτώβρη 1976 υπό τον τίτλο «Αναμνήσεις», το οποίο αναφέρονταν σε ένα άλλο γεγονός, αυτό της διάσωσης των υποδομών της πόλης, έχει νομίζουμε μία γενική αξία όσον αφορά την στάση κάποιων, που έχουν «βαφτιστεί» τα τελευταία χρόνια ως «φιλέλληνες» : «… Οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων και μαζί με αυτούς και άλλοι πολλοί Βολιώτες και σήμερα αγνοούν πως και διατί διεσώθησαν τα εργοστάσιά τους. Το αποδίδουν σε διάφορες αιτίες και μερικοί στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πόλη του Βόλου διαφόρων Γερμανών. Και όμως κανείς Γερμανός δεν πρόδωσε την πατρίδα του, χάριν του Βόλου. Προς μεγάλη τους τιμή ήταν τίμιοι πατριώτες και εξυπηρέτησαν τα συμφέροντα της πατρίδας τους…».
