Και όμως ο καρκίνος δεν είναι ανίκητος. Αυτό το ελπιδοφόρο μήνυμα στέλνει μέσω της συνέντευξής της στον “ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ” η Βολιώτισσα ιατρός Αποστολία-Μαρία Τσιμπερίδου, M.D., Ph.D., διακεκριμένη επιστήμων-ερευνήτρια, αιματολόγος-ογκολόγος στην Αμερική που πρόσφατα βραβεύτηκε από το περιοδικό LIFE AND STYLE στην Αθήνα, ως Γυναίκα της Χρονιάς, με αφορμή την έρευνά της στη λευχαιμία.
Η Βολιώτισσα επιστήμονας είναι επίκουρη καθηγήτρια στο κορυφαίου ερευνητικού κέντρου MD ANDERSON CANCER CENTER που ειδικεύεται στον καρκίνο στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και έχει συμβάλει αποφασιστικά στην δημιουργία νέων φαρμάκων, που συμβάλλουν στην θεραπεία δύσκολων μορφών λευχαιμίας.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στη ΒΑΣΩ ΚΥΡΙΑΖΗ
Εχει δημοσιεύσει 65 άρθρα (45 ως πρώτη συγγραφέας) κυρίως σε διεθνή περιοδικά και έχει παρουσιάσει περισσότερα από 100 εργασίες σε συνέδρια. Η βραβευμένη γιατρός μαζί με άλλους συναδέλφους της έχει δημιουργήσει νέα δεδομένα στον χώρο της ιατρικής έρευνας, αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις για την προσφορά της ως επιστήμων αλλά πάνω από όλα ως άνθρωπος, αφού έχει αφιερώσει κυριολεκτικά την ζωή της στον αγώνα κατά του καρκίνου, καταθέτοντας γενναιόδωρα τις γνώσεις αλλά και τεράστια ψυχικά αποθέματα.
Στα λόγια της διακρίνει κανείς τη “θλίψη” του Έλληνα Επιστήμονα για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι ασθενείς με καρκίνο.
-Κυρία Τσιμπερίδου, τις σας παρότρυνε αρχικά και επιλέξατε να ασχοληθείτε με τη λευχαιμία;
Αποφάσισα να ασχοληθώ με τη λευχαιμία, διότι κατά την εκπαίδευσή μου στην ιατρική και κατά την εξειδίκευσή μου στην Αιματολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών παρατηρούσα τους ασθενείς με λευχαιμία που πέθαιναν σύντομα μετά τη διάγνωσή τους. Αυτό με ώθησε να ασχοληθώ επισταμένα για να κατανοήσω τους μηχανισμούς λευχαιμιογένεσης και να συμβάλω στην εύρεση νέων θεραπειών για τους ασθενείς με λευχαιμία.
-Αποτελούσε δηλαδή πάντα τον πρώτο στόχο σας…
Πραγματικά, από πολύ μικρή με προσέλκυε η Ιατρική. Ίσως αυτή η έλξη να συσχετίζεται περισσότερο με την αγάπη για τον άνθρωπο και την επιστήμη που μου τα μετέδωσε η μητέρα μου. Αν και δεν υπήρχε άλλος γιατρός στην οικογένεια, αισθανόμουν ότι η ιατρική ήταν η πιο σημαντική επιστήμη με την οποία άξιζε να ασχοληθώ.
Άρχισα την ιατρική σχολή μόλις στα δεκαεπτά. Αποφοίτησα μετά από έξι χρόνια από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Κατόπιν εκπαιδεύτηκα για τρία χρόνια στην Παθολογία και για περίπου τέσσερα χρόνια στην Αιματολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όταν τελείωνα την ειδικότητά μου, οι καθηγητές μου πρότειναν να φύγω για την Αμερική λέγοντάς μου ότι εκεί κανείς μπορεί να ασκήσει αξιοπρεπώς την Ιατρική.
Τελικά επέλεξα το Χιούστον και το Πανεπιστήμιο του Τέξας, M. D. Anderson Cancer Center. Το προτίμησα, εκτιμώντας ότι αυτό το κέντρο ήταν το κορυφαίο στην ογκολογία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και ότι θα μπορούσα μακροπρόθεσμα να εφαρμόσω τις γνώσεις που θα αποκτούσα εκεί και στην Ελλάδα.
-Πόσο εύκολη ήταν αυτή η απόφαση;
Ηταν πολύ δύσκολη. Πάντα όμως με προσέλκυε η Αμερική και επιπλέον αναδρομικά πιστεύω ότι πολλά από τα πράγματα που έγιναν στην πορεία ήταν μέρος ενός συμπαντικού/θεϊκού σχεδίου…
Ήταν αντίξοες οι συνθήκες στην αρχή. Έπρεπε να μάθω να κινούμαι σε έναν διαφορετικό χώρο και παράλληλα να πείσω ότι ήταν προσωπική μου επιλογή να αφιερωθώ σε αυτόν τον τομέα και όχι ανάγκη.
Ευτυχώς στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, M. D. Anderson Cancer Center συνάντησα πολλούς άλλους συναδέλφους, μερικοί από τους οποίους είναι μέντορές μου, οι οποίοι έχουν ως κύριο σκοπό στη ζωή τους να εργαστούν σκληρά για την ίαση της λευχαιμίας και του καρκίνου γενικότερα.
-Μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι ότι κάποια στιγμή η λευχαιμία θα “νικηθεί”;
Στο μεγαλύτερο πλέον ποσοστό οι χρόνιες λευχαιμίες είναι ιάσιμες με τα νέα φάρμακα και τους νέους συνδυασμούς φαρμάκων. Στις οξείες λευχαιμίες έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε. Είναι ωστόσο ελπιδοφόρο το γεγονός ότι με τη συστηματική έρευνα που γίνεται κυρίως στην Αμερική, αλλά και σε άλλες χώρες, έχει επιτευχθεί βελτίωση τόσο στο ποσοστό ασθενών με μερικούς τύπους λευχαιμίας, που ανταποκρίνονται στην θεραπεία όσο και στην διάρκεια της επιβίωσής τους.
Για παράδειγμα στην οξεία προμυελοκυτταρική λευχαιμία, συνδυασμός τριοξειδίου του αρσενικού και μίας μορφής βιταμίνης Α (all-trans ρετινοϊκού οξέως) οδηγεί σε ύφεση του 98% των ασθενών με αυτή τη νόσο. Η θεραπεία επίσης οδηγεί σε βελτίωση της επιβίωσή των ασθενών αυτών σε σχέση με θεραπείες που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα. Αυτά τα αποτελέσματα τα παρουσίασα προφορικά στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Κοινότητας Κλινικών Ογκολόγων (American Society of Clinical Oncology) τον περασμένο Ιούνιο.
Επίσης 95% και 98% των ασθενών με χρόνια μυελογενή λευχαιμία και χρόνια λεμφογενή λευχαιμία, αντίστοιχα, ανταποκρίνονται στις νέες θεραπείες και η ανταπόκριση αυτή μεταφράζεται σε βελτίωση της επιβίωσής τους.
-Είναι πάντως μία ασθένεια, που ακούγεται στους περισσότερους από εμάς ως εφιάλτης…
Δυστυχώς στην Ελλάδα ο καρκίνος και η λευχαιμία τρομοκρατούν. Θεωρούνται ακόμα θανατηφόρα νοσήματα, ενώ στην πραγματικότητα η πρόγνωση πολλών τύπων καρκίνου και λευχαιμίας έχει βελτιωθεί σημαντικά. Η βελτίωση αυτή οφείλεται στην κατανόηση των μηχανισμών που προκαλούν ορισμένα από τα νοσήματα αυτά και εύρεση θεραπείας που στοχεύει στη διόρθωση ή αναστολή των μηχανισμών αυτών. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η χρόνια μυελογενής λευχαιμία και η ανακάλυψη του φαρμάκου imatinib. Μέχρι το 1999, η μέση επιβίωση ασθενών με τέτοιου τύπου λευχαιμία ήταν περίπου 4 χρόνια, ενώ με τη χρήση του imatinib πεθαίνουν μόνο 2% ανά έτος.
Το παράδειγμα αυτό κάνει επιτακτική την ανάγκη να έχει κανείς ως στόχο τη διατήρηση στη ζωή των ασθενών με καρκίνο, διότι η ανακάλυψη μίας νέας αποτελεσματικής θεραπείας αυξάνει δραματικά την πιθανότητα να καταπολεμηθεί ο καρκίνος και να ιαθεί ο ασθενής.
-Μήπως τελικά ο φόβος που μας κυριεύει ,έχει να κάνει και με το γεγονός ότι ως χώρα λαμβάνουμε καθυστερημένα… όλες αυτές τις επιστημονικές ανακαλύψεις;
Αυτός είναι πραγματικά ένας σημαντικός λόγος. Στην Ελλάδα δεν είναι πολύ εύκολη η πρόσβαση σε ηλεκτρονικά δεδομένα με ιατρικά συγγράμματα και ξένη βιβλιογραφία, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει άριστη ενημέρωση για τις πιο σύγχρονες θεραπείες. Αν και με το διαδίκτυο η επιστημονική γνώση είναι διαθέσιμη, για την αξιοποίησή της απαιτούνται άριστη γνώση της αγγλικής ιατρικής ορολογίας καθώς και χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή. Πρέπει επίσης να λάβει κανείς υπόψιν ότι η ογκολογία δεν ήταν υπαρκτή ως ειδικότητα στη χώρα μας μέχρι περίπου το 1997, και ότι πολύ λίγοι από τους συναδέλφους που σήμερα ασκούν την ογκολογία έχουν εκπαιδευτεί σε εξειδικευμένα κέντρα του εξωτερικού. Επιπλέον στην Ελλάδα ένας γιατρός φροντίζει ταυτόχρονα πολυάριθμους ασθενείς, χωρίς να έχει προστατευμένο χρόνο και ως προτεραιότητά του να μελετήσει, να ερευνήσει και να παρακολουθήσει σεμινάρια σχετικά με τις νέες θεραπείες.
Βελτίωση απαιτείται στην εφαρμογή της ιατρικής με βάση πάντα τα παγκόσμια βιβλιογραφικά δεδομένα και τις επιστημονικές ενδείξεις (evidence-based medicine) και την δημιουργία κάποιου μηχανισμού που να επιβάλλει να είναι κάθε γιατρός υπόλογος για όποια θεραπεία εφαρμόζει.
Μεγάλη διαφορά κάνει επίσης η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ συναδέλφων για την καλύτερη θεραπεία κάθε ασθενούς. Στο M. D. Anderson Cancer Center τέτοιες συσκέψεις γίνονται συστηματικά σε εβδομαδιαία βάση για όλους τους νέους ασθενείς.
-Τα προβλήματα που θέσατε έχουν να κάνουν όμως και με την έλλειψη υποδομών. Κάθε χρόνο οι στατιστικές δείχνουν να αυξάνονται οι διακομιδές Ελλήνων ασθενών σε ιατρικά κέντρα του εξωτερικού…
Πραγματικά, αρκετοί ασθενείς μεταβαίνουν στο εξωτερικό. Πολλοί από τους ασθενείς που έρχονται για θεραπεία στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, Μ. D. Anderson Cancer Center θεραπεύονται.
Αυτό οφείλεται στην εφαρμογή «standardized» και «evidence-based” ιατρικής (δηλαδή που να βασίζεται σε πρότυπα και με βάση τις ενδείξεις), τη διαθεσιμότητα νέων φαρμάκων μέσω κλινικών μελετών, σύγχρονης τεχνολογίας, άριστης κατάρτισης του προσωπικού, υλικοτεχνικής υποδομής, εξειδίκευσης στον καρκίνο και μακρόχρονης εμπειρίας.
-Η επιστημονική έρευνα αποτελεί και μία προσωπική πρόκληση για εσάς; Θα μπορούσατε να έχετε επιλέξει μία πιο συμβατική προσαρμογή στο επάγγελμά σας..
Η διανοητική διέγερση στο Πανεπιστήμιο του Τέξας Μ. D. Anderson Cancer Center αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση. Είναι μεγάλη χαρά που περιβάλλομαι από συναδέλφους, που υπήρξαν θρυλικές μορφές στη δημιουργία θεραπειών για τη λευχαιμία, οι οποίοι αποτελούν τους μέντορές μου. Αναφέρομαι στον «πατέρα» όλων των λευχαιμιών Dr. Emil Freireich που μόλις έκλεισε τα 80 χρόνια του και αφιερώνει ακόμη τη ζωή του και το έργο του στον αγώνα κατά της λευχαιμίας, και στον Dr. Μichael Keating που είναι ο «πατέρας» της χρονίας λεμφογενούς λευχαιμίας.
Είναι πολύ σημαντικό που προσπαθούμε όλοι μαζί να νικήσουμε τη λευχαιμία και τον καρκίνο.
-Η έρευνα για την οποία τιμηθήκατε περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία…
Ηταν μία εργασία που παρουσίασα στην Αμερικανική Κοινότητα Κλινικών Ογκολόγων πριν τρία χρόνια που έδειχνε ότι το ένα τρίτο των ασθενών με οξεία προμυελοκυτταρική λευχαιμία που έλαβαν θεραπεία με μία μορφή βιταμίνης Α (liposomal all-trans ρετινοϊκό οξύ) δεν είχαν υποτροπιάσει μετά από έξι περίπου χρόνια, και επομένως η νόσος τους είχε ιαθεί.
Έκτοτε έχουμε διερευνήσει διάφορα άλλα φάρμακα. Όπως προαναφέρθηκε, τον προηγούμενο Ιούνιο επίσης παρουσίασα στην Αμερικανική Κοινότητα Κλινικών Ογκολόγων αποτελέσματα ενός συνδυασμού τριοξειδίου του αρσενικού και all-trans retinoic acid στην οξεία προμυελοκυτταρική λευχαιμία, που οδηγεί σε πλήρη ύφεση στο 98% των νεοδιαγνωσμένων ασθενών.
Στο M. D Anderson εφαρμόζουμε κλινικές δοκιμές σταδίου Ι και ΙΙ σε ασθενείς με τελικού σταδίου καρκίνο.
Η κλινική μελέτη φάσεως Ι-ΙΙ, με την οποία ασχολούμαι αυτό το διάστημα αφορά ένα συνδυασμό οξαλοπλατίνης, φλουνταραμπίνης, κυτταραβίνης και rituximab για ασθενείς με ανθεκτική χρόνια λεμφογενή λευχαιμία και σύνδρομο του Richter. Ασθενείς με το τελευταίο νόσημα έχουν διάμεση επιβίωση περίπου 8 μήνες. Η νέα αυτή θεραπεία οδηγεί σε ύφεση στο 50% των ασθενών με σύνδρομο του Richter, που είναι ανώτερο από εκείνο προηγούμενων θεραπειών (40%).
-Μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι εάν αποφύγουμε ορισμένα πράγματα δεν θα νοσήσουμε ποτέ από λευχαιμία; Πώς μπορούμε να προφυλαχτούμε τελικά;
Τα αίτια που προκαλούν λευχαιμία είναι άγνωστα. Έχουν ενοχοποιηθεί διάφοροι παράγοντες που περιλαμβάνουν τη γενετική προδιάθεση, την έκθεση σε τοξίνες, το κάπνισμα, και την έκθεση σε ραδιενέργεια και ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Το κάπνισμα ωστόσο και το αλκοόλ, όπως δείχνουν διάφορες μελέτες, ευθύνονται για την εκδήλωση μυελοδυσπλαστικών συνδρόμων. Για άλλους καρκίνους ευθύνονται επίσης η αλόγιστη χρήση λιπασμάτων, παρασιτοκτόνων και βαφών, και η έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία.
Η εμφάνιση του καρκίνου και των λευχαιμιών είναι συχνότερη στις μεγαλύτερες ηλικίες, επειδή μεταξύ άλλων υπάρχει περισσότερη μικροδορυφορική αστάθεια στα κύτταρα (microsatellite instability). Δηλαδή, υπάρχει αστάθεια σε στοιχεία του γενετικού μας κώδικα που αυξάνεται με την ενηλικίωση και ο οργανισμός δεν μπορεί να διορθώσει αυτές τις γενετικές βλάβες, με αποτέλεσμα την καρκινογένεση.
-Η προληπτική ιατρική εξέταση πρέπει να αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας και να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ακολουθώντας τις διεθνείς συστάσεις…
Ο ασθενής θα πρέπει να είναι συνεργάσιμος και όταν υπάρχει υπάρχει υπόνοια καρκίνου να έχει το θάρρος να ζητήσει θεραπεία από τον ειδικό.
-Η έρευνα δημιουργεί σε εσάς τους ερευνητές και εξοικείωση με την ασθένεια… Γίνεστε ευάλωτοι όταν χάνεται μία μάχη…
Κάθε φορά που πεθαίνει ένας ασθενής είναι θλιβερό. Από την άλλη είναι πολύ σημαντικό να ξέρει κανείς ότι του πρόσφερε τις καλύτερες υπαρκτές θεραπείες σε παγκόσμιο επίπεδο, ακόμη και τις ερευνητικές θεραπείες. Κάθε ασθενής καταγράφεται και αποκομίζουμε ανεκτίμητες πληροφορίες που τις αξιοποιούμε για τη θεραπεία των άλλων ασθενών.
-Περιμένατε αυτή την τιμητική διάκριση;
Οχι, ήταν πραγματικά ανέλπιστη. Ενημερώθηκα με ένα τηλεφώνημα στις αρχές Μαρτίου και αισθάνθηκα πολύ μεγάλη χαρά επειδή το βραβείο αυτό προέρχεται από την Ελλάδα και επειδή είναι η πρώτη φορά που λαμβάνω μία τόσο σπουδαία διάκριση από τη χώρα μου. Μοιράστηκα αυτή τη χαρά με την οικογένειά μου και τους φίλους μου και μεταξύ άλλων αφιέρωσα το βραβείο αυτό στους δασκάλους μου και τους ασθενείς με καρκίνο.
-Μοναχική αυτή η πορεία;
Μοναχική τόσο για τις γυναίκες, όσο και για τους άντρες. Όπως όμως μου διδάχτηκε πρώτα από τη μητέρα μου και έπειτα και από άλλους ανθρώπους, δεν πρέπει κανείς να παραιτείται κανείς όταν εμφανίζονται δυσκολίες. Σημασία έχει να αξιοποιεί τη ζωή του, προσπαθώντας να κάνει κάποια διαφορά με το έργο του, έχοντας ως στόχο τα ύψιστα αγαθά.
-Υπάρχουν σκέψεις για την επιστροφή σου στην Ελλάδα;
Τους τελευταίους μήνες μού έχουν γίνει σημαντικές προτάσεις από μεγάλο Ιατρικό Κέντρο. Προς το παρόν αισθάνομαι ότι έχω ακόμα πολλά πράγματα να προσφέρω από την παρούσα θέση στο M. D. Anderson Cancer Center, που έχει εφαρμογή σε ευρεία κλίμακα ασθενών σε όλο τον κόσμο.
Δεν σας κρύβω πάντως ότι τη στιγμή της βράβευσης αισθάνθηκα πολύ έντονα το χρέος να ενημερωθεί το ελληνικό κοινό για τον καρκίνο και θα ήθελα να επισημάνω για μία ακόμη φορά ότι αρκετοί τύποι καρκίνου είναι θεραπεύσιμοι με τις σύγχρονες θεραπείες σε μεγάλα ποσοστά ασθενών.
Ο ασθενής με καρκίνο πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να ενημερώνεται από το θεράποντα ιατρό του για τη νόσο του, τη πρόγνωσή του και τις διαθέσιμες θεραπείες. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στον ασθενή να αποφασίσει ο ίδιος για την αντιμετώπιση της ασθένειάς του. Δυστυχώς στην Ελλάδα, πολλές φορές μόνο οι συγγενείς παίρνουν την απόφαση για τη θεραπεία του ασθενή, παραβιάζοντας την προσωπική του ελευθερία για λήψη αποφάσεων.
-Είναι θέμα ταμπού αυτή η νοοτροπία ή τελικά έχει να κάνει με την άγνοια…
Νομίζω ότι οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι στην Ελλάδα υπάρχουν περιορισμένες θεραπευτικές δυνατότητες. Για παράδειγμα, στο M. D. Anderson Cancer Center υπάρχουν πολυάριθμα πρωτόκολλα θεραπείας για την οξεία λευχαιμία, ενώ στην Ελλάδα είναι διαθέσιμες κυρίως λίγα φάρμακα που είναι εγκεκριμένα από τον Ελληνικό Οργανισμό Φαρμάκων.
Στην Ελλάδα του 2007, υπάρχει ακόμη ευρεία προκατάληψη ότι κάθε μορφή καρκίνου θεωρείται ανίατη. Αυτή η προκατάληψη είναι απαρχαιωμένη, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, και αγγίζει τα όρια της εγκληματικότητας όταν στερεί από ορισμένους ασθενείς το δικαίωμα να ενημερωθούν για τη νόσο τους και να λάβουν τη πιο σύγχρονη διαθέσιμη θεραπεία.
Η προκατάληψη αυτή οφείλεται στην έλλειψη ενημέρωσης του πολίτη για τη θεραπεία του καρκίνου. Επιπλέον κανείς δεν είναι άμεσα υπόλογος για τη θεραπεία του ασθενούς. Επίσης στην Ελλάδα δεν γίνεται οργανωμένη ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών με καρκίνο και θεωρείται “στίγμα” να ζητήσει ένας ασθενής υποστήριξη από ψυχολόγο.
Τα αλματώδη βήματα που έχουν γίνει στη διάγνωση και θεραπεία αρκετών τύπων λευχαιμίας και αρκετούς τύπους συμπαγών όγκων πρέπει να ενθαρρύνει όλους τους ασθενείς με καρκίνο να μην αποθαρρύνονται από τη διάγνωσή τους και να τους ωθεί στην αναζήτηση της πιο σύγχρονης θεραπείας.
