Ο παραμορφωτικός καθρέφτης του «μέσου όρου»

Για τον τρόπο με τον οποίο πολλές φορές χρησιμοποιούνται οι αριθμοί για να δοθεί μία εντελώς διαφορετική από την πραγματικότητα εικόνα έχουν ειπωθεί πολλά. Η στατιστική, ως επιστήμη, χρησιμοποιώντας αλλά όχι παραποιώντας τους αριθμούς, εξάγει συμπεράσματα που σε κάνουν να… τρίβεις τα μάτια σου τις περισσότερες φορές.
Αυτό που σε τέτοιες περιπτώσεις λειτουργεί ως ο παραμορφωτικός καθρέφτης της πραγματικότητας, είναι ο περίφημος «μέσος όρος». Η αναγωγή από το άθροισμα του συνόλου σε επίπεδο μονάδας. Μέθοδος που ακυρώνει τα «άκρα», ισοπεδώνει τις διαφοροποιήσεις, καλύπτει τις ανισότητες, δικαιολογεί ακόμη και παραλείψεις.
Καλά να πρόκειται για την εξαγωγή του «μέσου όρου» εκεί όπου κάτι τέτοιο διευκολύνει στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Για παράδειγμα, ο μέσος όρος θερμοκρασίας στην πόλη ή του ύψους της βροχής ή των μηνιαίων ατυχημάτων. Τα πράγματα αλλάζουν όταν ο μέσος όρος εφαρμόζεται εκεί όπου η απόσταση των άκρων είναι όχι μόνο τεράστια, αλλά έχει και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο μέσος όρος τού κατά κεφαλή εισοδήματος. Ακόμη πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για την τρέχουσα περίοδο η εκτίμηση των 20 πλουσιότερων κρατών ότι για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης έδωσαν κατά μέσο όρο 10.000 δολάρια για κάθε πολίτη. Η πρώτη ανάγνωση δίνει την εικόνα ότι κάθε κάτοικος αυτών των χωρών πήρε το παραπάνω ποσό ως βοήθημα από την κυβέρνησή του. Η προσεκτικότερη προσέγγιση και ανάγνωση αποκαλύπτει την πραγματικότητα. Τα ποσά που διέθεσε η κάθε κυβέρνηση των πλουσιοτέρων κρατών (και κατ’ αντιγραφή και των υπολοίπων που χτυπήθηκαν από την κρίση) διοχετεύθηκαν στις Τράπεζες. Αναλόγως των οικονομικών αντοχών κάθε χώρας ήταν το συνολικό ποσό και αναλόγως της ισχύος του τραπεζικού συστήματος, της κεφαλαιακής τους εξάπλωσης και του ρίσκου που αντιμετώπιζαν οι μέτοχοί τους, έγινε και η κατανομή των ποσών. Το «βοήθημα» διαιρέθηκε δια του συνολικού πληθυσμού και προέκυψε ο πλασματικός για την αλήθεια «μέσος όρος». Στην πραγματικότητα, ούτε σεντς από αυτά τα χρήματα δεν έφθασε ποτέ σε όσους επλήγησαν αληθινά από την κρίση. Στα νοικοκυριά, στους μικρούς επιχειρηματίες, στους δανειολήπτες.
Η συνέχεια όμως είναι ακόμα χειρότερη. Για να δοθούν τα χρήματα στις Τράπεζες, υποτίθεται για αντιμετωπισθούν οι συνέπειες της κρίσης, οι κρατικές οικονομίες που είχαν έτσι κι αλλιώς να μετρήσουν τις απώλειες στα δημόσια οικονομικά, έπρεπε να δανεισθούν τα αντίστοιχα ποσά (φυσικά πάλι από… Τράπεζες). Ποσά που σε κάποιες περιπτώσεις υπερκάλυπταν το ετήσιο ΑΕΠ τους. Μεγαλώνοντας έτσι το δημόσιο χρέος και έλλειμμα. Το οποίο για να καλυφθεί θα πρέπει να αναζητηθούν επιπλέον έσοδα από επιπλέον φορολογία. Την οποία, βεβαίως, δεν θα την νιώσουν οι Τράπεζες, αλλά πάλι τα νοικοκυριά, οι μικροί επιχειρηματίες, οι δανειολήπτες.