ΥΔΑΤΟΓΕΝΕΙΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
Οι υδατογενείς λοιμώξεις οφείλονται στην χρήση νερού επιβεβαρυμένου με παθογόνους μικροοργανισμούς. Με το νερό μεταδίδονται κυρίως οι λοιμώξεις του πεπτικού συστήματος (εντερολοιμώξεις), χωρίς όμως να αποκλείονται και άλλα λοιμώδη νοσήματα. Οι λοιμώξεις οφείλονται στην κατάποση του μολυσμένου νερού ή τροφίμων που πλύθηκαν ή αναμίχθηκαν με το μολυσμένο νερό που θεωρείται ο παθητικός φορέας του λοιμογόνου παράγοντα. Η κύρια πηγή εισόδου των παθογόνων στο νερό είναι ο άνθρωπος και τα κτηνοτροφικά, κατοικίδια ή άγρια ζώα.
Ο χρόνος επιβίωσης των παθογόνων μικροοργανισμών στο υδάτινο περιβάλλον μπορεί να είναι από μερικές μέρες μέχρι και ένα χρόνο (π.χ. κύστεις παρασίτων ). Η μολυσματική δράση (λοιμογόνος δύναμη) ποικίλει από ένα κύτταρο μέχρι πολλές χιλιάδες και εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του δέκτη ( ηλικία, φυσική κατάσταση κ.λ.π.).
Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί που μπορεί να προκαλέσουν υδατογενείς λοιμώξεις είναι βακτήρια, παράσιτα και ιοί. Η εποχιακή κατανομή των υδατογενών λοιμώξεων εμφανίζει το μεγαλύτερο ποσοστό κατά τον μήνα Ιούλιο. Ενα από τα γενικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των επιδημιών, που μεταδίδονται με το νερό (υδρικές), είναι η εκρηκτικότητα και η μεγάλη εξάπλωση μεταξύ του πληθυσμού
Το δίκτυο ύδρευσης – υδραγωγεία
Ο σκοπός της ύδρευσης είναι η συνεχής παροχή υγιεινού νερού, σε αρκετές ποσότητες που να καλύπτουν τις ατομικές (οικιακές) και κοινές (Δημοτικές) ανάγκες του εξυπηρετούμενου πληθυσμού, κοντά στα σημεία ζήτησης, σε οικονομικά προσιτή τιμή, χωρίς το νερό να προκαλεί βλάβες στα έργα μεταφοράς και τα δίκτυα διανομής ( διαβρώσεις, επικαθήσεις κλπ )
Ο πρωταρχικός στόχος της υγιεινής του πόσιμου νερού είναι το νερό που φτάνει στον καταναλωτή να είναι ασφαλές και να μην προκαλεί προβλήματα στην ανθρώπινη υγεία.
Από την αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκαν κατασκευές που συγκέντρωναν το νερό από διάφορα σημεία υδροληψίας και το μετέφεραν στο τόπο κατανάλωσης. Τα συστήματα αυτά που πολλά από αυτά μπορούν να χαρακτηριστούν και ως υψηλής αρχιτεκτονικής και μηχανικού σχεδιασμού επιτεύγματα, ήταν τα υδραγωγεία.
Τμήμα μεταφοράς νερού από αρχαίο υδραγωγείο (αριστερά) και δεξαμενή νερού (υδατόπυργος) από σύγχρονο υδραγωγείο (δεξιά)
Το υδραγωγείο, είτε στην παλιά ανοικτή μορφή είτε στην σύγχρονη κλειστή μορφή του, αποτελεί λύση στην επάρκεια του παρεχόμενου νερού, προϋποθέτει όμως προστασία από τους διάφορους υγειονομικούς κινδύνους που απειλούν την ανθρώπινη υγεία μέσω του μεταφερόμενου νερού.
Το απροστάτευτο νερό, ρυπαίνεται και μολύνεται εύκολα με την επαφή με το περιβάλλον και μπορεί να μεταφέρει στο σύστημα υδρεύσεως, νοσογόνους παράγοντες σε μεγάλο αριθμό καταναλωτών.
Στην Ελλάδα τα νοσήματα τυφοειδούς πυρετού και εντερολοιμώξεων που ήταν συχνά στην δεκαετία του 50, υποχώρησαν ραγδαία μόλις άρχισαν να βελτιώνονται οι συνθήκες υδρεύσεως. Συγκεκριμένα τα κρούσματα τυφοειδούς πυρετού μειώθηκαν κατά το 1/15 μεταξύ 1950 – 1980
Το σωληνωτό υδραγωγείο έφερε επανάσταση στην Δημόσια Υγεία, πλην όμως δεν έλειψαν περιπτώσεις όπου συνεχίζονται να εμφανίζονται κρούσματα από αστάθμητους παράγοντες που επιβάλουν τον διαρκή έλεγχο της ποιότητας του νερού.
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) 1,2 δισ. άνθρωποι (το 1/5 της ανθρωπότητας) δεν διαθέτουν ασφαλή παροχή πόσιμου νερού. Κάθε χρόνο πεθαίνουν πάνω από 5,000,000 άνθρωποι (οι περισσότεροι εξ αυτών είναι παιδιά ηλικίας μικρότερης από 5 ετών) από υδρογενείς ασθένειες.
Η ΕΡΑ (U.S. Environmental Protection Acency), ανακοίνωσε μετά από έρευνα που έκανε το 1982, ότι το 45 % των μεγάλων Δημόσιων συστημάτων που τροφοδοτούνταν από υπόγεια νερά, βρέθηκε ρυπασμένο με οργανικά ενώ το 70 % των σπιτιών που τροφοδοτούνταν με νερό παραβίαζε ένα τουλάχιστον κριτήριο υγιεινής.
Επίσης σύμφωνα με έρευνες του Συμβουλίου Αμυνας και Φυσικών Πόρων των ΗΠΑ, βρέθηκε ότι :
üΕνας στους 5 Αμερικανούς (δηλαδή περίπου 50 εκατομμύρια Αμερικανοί), πίνει νερό που παραβιάζει ένα τουλάχιστον κριτήριο ποιότητας
üΤα μισά από τα 58.000 υδραγωγεία παραβίαζαν τις προδιαγραφές υγιεινής το 1992
üΤο νερό κρίθηκε υπεύθυνο για 1.000.000 νοσήματα και 900 θανάτους ετησίως μόνο στις ΗΠΑ
Στις περισσότερες των περιπτώσεων ο κόσμος δεν ενημερώθηκε ότι το νερό που έπινε ήταν ακατάλληλο.
Στις χώρες που υπάρχουν επιδημιολογικά δεδομένα φαίνεται ότι από τα παθογόνα βακτήρια τις περισσότερες επιδημίες έχει προκαλέσει το Campylobacter jejuni. Ακολουθεί η E.Coli, η Salmonella ( 1700 ορότυποι ), η Sigella ( 4 ορότυποι ), το Vibrio cholerae και η Yersinia enterocolitica . Από τους ιούς συχνότερα προκαλούν υδατογενείς επιδημίες οι αδενοιοί ( 31 τύποι ), οι εντεροιοί ( 71 τύποι ) και ο ιός της Ηπατίτιδας Α, ενώ από τα πρωτόζωα, η Ιστολυτική Αμοιβάδα, η Giardia lamblia και το κρυπτοσπορίδιο.
Σχηματική διάταξη σύγχρονου δικτύου ύδρευσης με σωληνωτό υδραγωγείο κλειστού τύπου
Ρύπανση και μόλυνση
του νερού στα δίκτυα
ύδρευσης
Κατά την επαφή του το νερό με το περιβάλλον, εμπλουτίζεται με διάφορα συστατικά τα οποία του προσδίδουν πολλές φορές ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά. Κάθε φυσικοχημική μεταβολή των ποιοτικών χαρακτηριστικών του νερού αποτελεί ρύπανση η οποία μπορεί να είναι φυσική (όμβρια ύδατα, διάλυση γαιωδών συστατικών, απαέρωση κ.λ.π.), ή ανθρωπογενής ( υπολείμματα φυτοφαρμάκων, εκπλύσεις λιπασμάτων, απόβλητα, οργανικό φορτίο από από κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, διαβρώσεις μεταλλικών εξαρτημάτων αντλητικών συγκροτημάτων κ.λ.π. ).
Η ρύπανση γενικά σταματά, όταν ανασταλούν τα αίτιά της (δηλ. εντοπιστεί και σταματήσει η πηγή της ρύπανσης).
Αντίθετα όταν το νερό εμπλουτιστεί με μικροοργανισμούς, έχουμε το φαινόμενο της μόλυνσης, που πολλές φορές προχωρά ανεξέλεγκτα με γοργό ρυθμό σε όλο το δίκτυο και υφίσταται ακόμα και μετά τον εντοπισμό και αναστολή της εστίας μόλυνσης (δημιουργία δευτερογενών εστιών κλπ).
Υπόγεια μεταφορά της μόλυνσης και ρύπανσης. Κρίσιμο σημείο
Πηγή : EXRETA DISPOSAL FOR RURAL AREAS AND SMALL COMMUNITIES. E.G. Wagner, J.N. Lanoix, WHO, Geneva
Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεταφορά της μόλυνσης σε υπόγεια υδροφόρα στρώματα φτάνει τα 10 m έως 30 m (ανάλογα με τη φύση του εδάφους), ενώ η ρυπογόνοι παράγοντες φτάνουν μέχρι και 100 m από το σημείο ρύπανσης.
Για το λόγο αυτό δίδεται μεγάλη βαρύτητα στην πρόληψη και την υγειονομική αναγνώριση των δυνητικών εστιών μολύνσεως σε συνδυασμό με τις εργαστηριακές εξετάσεις. Έτσι, τα αποτελέσματα των εργαστηριακών μικροβιολογικών εξετάσεων πρέπει να ερμηνεύονται πάντα κάτω από το φως των παρατηρήσεων της υγειονομικής αναγνωρίσεως της περιοχής υδροληψίας, για την οποία η εργαστηριακή εξέταση αποτελεί απαραίτητο μεν αλλά συμπληρωματικό και όχι αποφασιστικό στοιχείο.
Ετσι αν από την επιτόπια εξέταση προκύπτει ότι το νερό υπόκειται σε σαφή κίνδυνο επιμολύνσεως από γειτνίαση πηγαδιού σε βόθρο, νεκροταφείο κλπ, τότε η συγκεκριμένη πηγή υδροληψίας θεωρείται κατ’ αρχήν ακατάλληλη, έστω και αν η μικροβιολογική εξέταση είναι αρνητική. Αντίθετα, αν το σημείο υδροληψίας και το σύστημα ύδρευσης δεν παρουσιάζουν κανένα δυνητικό κίνδυνο μολύνσεως, η μικροβιολογική εξέταση από μόνη, έστω και αν είναι θετική, δεν αποτελεί κατ’ αρχήν λόγω απόρριψης της πηγής, αλλά επαναλαμβάνεται και γίνεται έρευνα αναζήτησης των αιτίων της ασυμφωνίας εργαστηριακής εξέτασης και επιτόπιας αναγνώρισης.
Σε ένα δίκτυο ύδρευσης, συνήθως δεν έχουμε ούτε βέβαια σημεία επιμόλυνσης αλλά ούτε και απόλυτα ασφαλή – προστατευμένα. Απλά, άλλα σημεία μας παρέχουν μεγαλύτερο βαθμό ασφάλειας και άλλα μικρότερο τα οποία χαρακτηρίζουμε ως ενδεικτικά ή κρίσιμα σημεία. Το κριτήριο που χαρακτηρίζει συνεπώς ένα σημείο του δικτύου ως κρίσιμο σημεία είναι η αυξημένη πιθανότητα επιμόλυνσης σε σχέση με τα υπόλοιπα και η έκταση της μετάδοσης της μόλυνσης σε αριθμό καταναλωτών ( πηγές, δεξαμενές, φρεάτια κ.λ.π.).
Στα κρίσιμα σημεία εντοπίζονται οι δειγματοληψίες και οι έλεγχοι του πόσιμου νερού.
Σε ένα σύγχρονο δίκτυο ύδρευσης τα κρίσιμα σημεία που αποτελούν δυνητικές πηγές ρύπανσης/μόλυνσης, είναι:
1.Τα επιφανειακά νερά που είναι εκτεθειμένα σε κάθε πηγή ρύπανσης.
2.Τα υπόγεια νερά (φυσικές πηγές, πηγάδια, γεωτρήσεις κ.λ.π.) που ρυπαίνονται από διείσδυση επιφανειακών νερών ή λυμάτων από βόθρους, υπονόμους , όμβρια κλπ, μέσα από ρωγμές του εδάφους ( κραστικοί ασβεστόλιθοι, χαλικώδη υποστρώματα κ.λ.π.)
3.Το σημείο υδροληψίας, εξ αιτίας ανεπαρκούς υγειονομικής προστασίας, ακατάλληλων καλυμμάτων, έλλειψη περιφράξεως κ.λ.π.
4.Τα φρεάτια διακοπής πιέσεως, απαέρωσης κλπ, από ακατάλληλα καλύμματα, κατακλυζόμενες περιοχές κ.λ.π.
5.Οι δεξαμενές από ανεπαρκή υγειονομική προστασία, έλλειψη συντήρησης, εποπτείας κλπ
6.Οι βιοεπικαθίσεις στο δίκτυο ( Βιολογικό υμένιο, τυφλά σημεία, κλπ ), ο κακός σχεδιασμός του δικτύου και οι διαρροές του.
7.Οι εσωτερικές υδραυλικές εγκαταστάσεις, από ατέλειες και ελαττώματα του δικτύου, αναρροφήσεις κ.λ.π.
