Αφιερωμένη στην φωτογραφική ματιά του κορυφαίου αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Αριστοτέλη Ζάχου είναι η έκθεση που θα εγκαινιαστεί την Πέμπτη 25 Σεπτεμβρίου, στις 7.30 το απόγευμα και θα «φιλοξενηθεί» έως τις 11 Ιανουαρίου στο Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας «Ν. & Σ. Τσαλαπάτα», με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς. Οι «Αρχιτεκτονικές αντιστίξεις από τον Ζάχο στο σήμερα» αναδεικνύουν το έργο, την παρουσία και την άγνωστη στο ευρύ κοινό φωτογραφική ευαισθησία του διακεκριμένου αρχιτέκτονα, ο οποίος απαθανάτισε ουσιαστικά μια εποχή που παρήλθε ανεπιστρεπτί. Η έκθεση περιλαμβάνει περισσότερες από 100 φωτογραφίες που ανήκουν στο Αρχείο Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη και σύμφωνα με τη φιλοσοφία της διοργάνωσης, παρουσιάζουν την αρχιτεκτονική και αστική εν γένει αντίληψη της εποχής του Ζάχου αλλά και προγενέστερων εποχών, ενώ παράλληλα ο επισκέπτης θα δει εικόνες που αποτυπώνουν κατ’ αντιστοιχία την σύγχρονη εποχή. Η αντιπαραβολή ασπρόμαυρων και έγχρωμων φωτογραφιών έχει ως στόχο να υπογραμμίσει ουσιαστικά τη διαφορά μεταξύ των εποχών, των τάσεων αλλά και των αντιλήψεων.
Την έκθεση επιμελήθηκε ο Αρχιτέκτονας και Αν. Καθηγητής Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ κ. Γιάννης Κίζης, ο οποίος αναφέρει ότι «η παρουσία του Ζάχου στο Βόλο ήταν καθοριστική και δεν είναι τυχαίο ότι η πόλη του Βόλου έχει αφιερώσει οδό στο όνομά του. Υπάρχουν μάλιστα τρεις εκκλησίες στο Βόλο, που φέρουν την αρχιτεκτονική σφραγίδα του Ζάχου, ο Αγιος Νικόλαος, ο Αγιος Κωνσταντίνος και η Μεταμόρφωση και μάλιστα λέγεται ότι και η Ευαγγελίστρια της Νέας Ιωνίας χτίστηκε πάνω σε σχέδια του Ζάχου, αλλά είχε πεθάνει στο μεταξύ, και κάποιοι την ολοκλήρωσαν» αναφέρει ο κ. Κίζης, δίνοντας το στίγμα της ισχυρής παρουσίας του στην περιοχή.
Στόχος της έκθεσης είναι να αναδείξει ουσιαστικά την προσωπικότητα, το έργο και την παρουσία του Αριστοτέλη Ζάχου στο Βόλο και στο πλαίσιο αυτό οι περισσότερες από τις φωτογραφίες που θα παρουσιαστούν αποτυπώνουν «κτίσματα, περιβάλλοντα αστικά, ναούς και τζαμιά από την Θεσσαλία, την Ηπειρο και την Μακεδονία, στην περίοδο του μεσοπολέμου», εξηγεί ο κ. Κίζης και προσθέτει «στο σημείο αυτό κάνω κάποια σχόλια για να αναδείξω τις φωτογραφίες και να καταλάβει ο νέος τι βλέπει. Στόχος είναι, συνεχίζει, στον φόντο αυτών των φωτογραφιών να δείξω τι υπήρχε πριν από τον Ζάχο, ποια ήταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα και μπροστά από αυτές τις φωτογραφίες όπου μπορώ και όπου αξίζει, να δείξω τι γίνεται σήμερα, ώστε να βλέπει κανείς τις τεράστιες αλλαγές που έγιναν σε αυτό τον τόπο, την πλήρη διαφοροποίηση της αρχιτεκτονικής, του χώρου που ζούμε, των αξιών, των αντιλήψεων, των προσώπων, των φορεσιών, μέσα σε διάστημα 200 χρόνων από τότε που αρχίσαμε να έχουμε μια εθνική αυτογνωσία».
Ο κ. Κίζης έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με την προσωπικότητα και την εν γένει δράση του Αριστοτέλη Ζάχου και μάλιστα έχει υπομνηματίσει μέρος των φωτογραφιών του Α. Ζάχου που περιλαμβάνονται στο δεύτερο λεύκωμα το οποίο εξέδωσε το αρχείο της Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής στο Μουσείο Μπενάκη. Η διαδικασία αυτή, που αποτέλεσε ουσιαστικά το εφαλτήριο για την προσέγγιση του φωτογραφικού έργου του Ζάχου, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι «οι φωτογραφίες του Ζάχου δεν έχουν καλλιτεχνική πρόθεση. Εχουν πρόθεση τεκμηριώσεως και κατά συνέπεια είναι ντοκουμέντα. Οντας υπέρμαχος του κινήματος του Μεσοπολέμου «επιστροφή στις ρίζες» προσπάθησε να αποτυπώσει την εικόνα της λαϊκής, όπως ελέγετο τότε, αρχιτεκτονικής, επισημαίνει ο αν. καθηγητής του ΕΜΠ. Κατά συνέπεια «προσπαθούμε να κάνουμε μια αντίστιξη και να δούμε τον μεσοπόλεμο, το περιβάλλον που φωτογράφισε ο Ζάχος και το αντίστοιχο σημερινό περιβάλλον» υπογραμμίζει ο κ. Κίζης, ο οποίος σημειώνει παράλληλα ότι «ήταν ιδιαίτερη προσωπικότητα ο Ζάχος και γι’ αυτό τον λόγο στηρίχθηκα σε βιβλιογραφία σχετική με το πρόσωπό του, προκειμένου να παρουσιαστεί η συγκεκριμένη έκθεση» .
Σημαντική προσωπικότητα
Η έκθεση δεν είναι μια απλή παράθεση παλαιών φωτογραφιών. Αφού μαζί με αυτές παρουσιάζονται επίσης απεικονίσεις τόσο των προγενέστερων του Ζάχου εποχών, όσο και πρόσφατες φωτογραφίες που αποτυπώνουν τις τεράστιες διαφορές στην διαμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος και στην κοσμοαντίληψη της σημερινής κοινωνίας. Έτσι ώστε οι νεότερες γενιές να κατανοήσουν τις πολυπρόσωπες μεταβολές που επήλθαν στον τόπο μας από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους και μετά.
Ο Αριστοτέλης Ζάχος, γόνος εύπορης Σιατιστινής οικογένειας, σπούδασε την αρχιτεκτονική στη Γερμανία, όπου έζησε και δούλεψε 17 χρόνια, χωρίς να λάβει ποτέ το πτυχίο του. Διέκοψε τις σπουδές του για να πολεμήσει, ως εθελοντής, στον πόλεμο του 1897. Θα επιστρέψει στην Ελλάδα το 1906 για να μείνει, να γνωρίσει τα έργα των ανθρώπων της από άκρη σ’ άκρη, να τα σκιτσάρει, να τα φωτογραφίσει. Αναζήτησε την ελληνικότητα στη βυζαντινή και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των νεότερων χρόνων και σήμερα θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους του κινήματος «επιστροφή στις ρίζες».
Το Π.Ι.Ο.Π. δεν επέλεξε τυχαία να παρουσιάσει τη συγκεκριμένη έκθεση στο Μουσείο του Βόλου. Καθώς στην πόλη αυτή ο Ζάχος άφησε έργα που ξεχωρίζουν: τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Νικολάου που σχεδίασε σε αντικατάσταση του παλαιότερου ομώνυμου ναού, τον ναό του Αγίου Κωνσταντίνου – το κομψότερο ίσως δείγμα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του – και τον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Στα σημαντικά έργα του συγκαταλέγονται ακόμη η οικία της Αγγελικής Χατζημιχάλη στην Πλάκα, η Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία Ιωαννίνων και το εξαιρετικό μοντερνιστικό ναοδομικό σύνολο του Αγίου Παύλου στη Κόρινθο.
