Σειρά εκθέσεων και διαλέξεων οι οποίες συνάδουν με τον χαρακτήρα του Μουσείου Τσαλαπάτα, αρχής γενομένης από το φωτογραφικό αφιέρωμα στο αρχιτεκτονικό έργο του Αριστοτέλη Ζάχου, προγραμματίζει προσεχώς το Πολιτιστικό Ιδρυμα του Ομίλου Πειραιώς. Βασικός στόχος των παραπάνω εκδηλώσεων είναι η περαιτέρω ανάδειξη του Μουσείου Πλινθοκεραμοποιΐας Τσαλαπάτα, που αποτελεί σημείο αναφοράς στο πεδίο της ανάδειξης και διατήρησης της βιομηχανικής κληρονομιάς, παράλληλα δε η αύξηση της επισκεψιμότητας του χώρου. Μέσα στα όρια του Πλινθοκεραμοποιείου Τσαλαπάτα το Μουσείο είναι μια νησίδα. Και τούτο διότι εκτεταμένοι χώροι και κτίσματα που συνόδευαν ή υποστήριζαν τον εργοστασιακό πυρήνα στο παρελθόν, έχουν παραχωρηθεί σε εμπορικές χρήσεις με κυριαρχούσα αυτή της διασκέδασης. Η συνύπαρξη είναι εξ αρχής αντιφατική, όμως οι οικονομικές αποδόσεις επέβαλαν αυτόν τον συνδυασμό αξιοποίησης, επ’ ωφελεία του Δήμου. Από την αφετηριακή συνύπαρξη όμως, μέχρι τον απολογισμό των καταστροφών που «εισπράττει» το μουσείο από τον τρόπο χρήσης του χώρου από τους θαμώνες, διαπιστώνεται τεράστια απόσταση. Ηρθε κατά συνέπεια η ώρα να περιφρουρηθεί ο χώρος και να προστατευθεί η ευαίσθητη ισορροπία του από τον ιδιοκτήτη και τελικό αποδέκτη των ωφελημάτων της ανάπλασής του, δηλαδή τον Δήμο Βόλου. Αυτό τουλάχιστον συνεπάγεται από την ανοικτή επιστολή που υπογράφει η πρόεδρος κ. Στάϊκου και η γενική διευθύντρια του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς κ. Λούβη προς το Δήμο Βόλου.
Σύμφωνα με την εκτίμηση των ιθυνόντων του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς, ικανή και αναγκαία συνθήκη για την απρόσκοπτη λειτουργία του χώρου, που σημειωτέον εντάσσεται στη χορεία των διατηρητέων μνημείων της νεότερης περιόδου, είναι “η θέσπιση κανονισμών εσωτερικής λειτουργίας” με κυρίαρχο αίτημα και στόχο “την προστασία του χώρου”. Καθοριστικής σημασίας παράγοντας σε σχέση με τα προαναφερθέντα είναι “να αγκαλιάσει η τοπική κοινωνία τον χώρο και να αντιληφθεί τη σημασία του”, όπως επισημαίνει η Γενική Διευθύντρια του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς κ. Ασπασία Λούβη, καθιστώντας παράλληλα σαφές ότι “για να επιτευχθεί το ζητούμενο, προαπαιτείται η ανάπτυξη συντονιστικού ρόλου από πλευράς Δήμου. Πρέπει δηλαδή, επισημαίνει η κ. Λούβη, ο Δήμος Βόλου να επιβάλλει αρχές εσωτερικής λειτουργίας στους δύο χρήστες, οι οποίες θα εξασφαλίζουν στον ίδιο το Δήμο τη διαιτησία της διαχείρισης. Η καλή συνεργασία και ο συντονισμός των εμπλεκόμενων φορέων σαφώς θα συμβάλλει στην καλύτερη δυνατή λειτουργία του με άμεσο αντίκτυπο στην τοπική κοινωνία”, σημειώνει.
Σημαντικός παράγοντας σε σχέση με την ομαλή λειτουργία του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος Πλινθοκεραμοποιΐας Τσαλαπάτα είναι η προστασία του χώρου απέναντι σε οποιασδήποτε μορφής φθορές και όπως υπογραμμίζει η γενική διευθύντρια του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς “η έλλειψη συμφωνίας ως προς τις αρχές εσωτερικής λειτουργίας έχει μεταξύ των άλλων αρνητικών επιπτώσεων και το ατελές της φύλαξής του, καθώς ο χώρος δεν φυλάσσεται τις νυχτερινές ώρες, με αποτέλεσμα να έχουν παρατηρηθεί και στο παρελθόν δολιοφθορές στους υπαίθριους και ημιυπαίθριους χώρους του Μουσείου, γεγονός που καθιστά επιβεβλημένο να αναλάβει ο Δήμος τον θεσμικό του ρόλο στον φορέα διαχείρισης, σε περίπτωση που θα προκύπτει διαφωνία μεταξύ των δύο χρηστών. Παράλληλα, προσθέτει, θα εξετάζει το χρονοδιάγραμμα των εκδηλώσεων και, έχοντας συνεργαστεί και με τους δύο φορείς, θα εκτιμά εάν ο χαρακτήρας τους συνάδει με τον προστατευόμενο χώρο που βρίσκεται στο προαύλιο του Μουσείου και θα παραχωρεί, τέλος, την άδεια πραγματοποίησής τους, αναλαμβάνοντας και την ευθύνη των επιλογών του”.
Σημείο πολιτιστικής αναφοράς
Το Μουσείο Πλινθοκεραμοποιΐας Τσαλαπάτα, που εγκαινιάστηκε το Μάρτιο του 2007 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια, είναι το πέμπτο σε λειτουργία μουσείο του δικτύου θεματικών τεχνολογικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς, μέσω του οποίου επιδιώκεται η ανάδειξη σημαντικών πτυχών του παραδοσιακού πολιτισμού και η αναβάθμιση της περιοχής. Εν έτει 2004 το Πολιτιστικό Ιδρυμα του Ομίλου Πειραιώς ανέλαβε να δημιουργήσει στους χώρους κυρίως του εργοστασίου ένα πρότυπο Μουσείο Πλινθοκεραμοποιΐας. Δύο χρόνια μετά περατώνονται οι εργασίες και το εργοστάσιο Τσαλαπάτα εισέρχεται σε μια νέα εποχή. Τα τριβεία, οι πρέσες, οι κοφτήρες, οι δεξαμενές αργίλου, τα βαγονέτα και η κάμινος Hoffmann, ανασυνθέτουν την παραγωγική διαδικασία προς όφελος του επισκέπτη, δίνοντάς του ολοκληρωμένη εικόνα σχετικά με το παραδοσιακό επάγγελμα του πλινθοκεραμοποιού και των τεχνικών εξειδίκευσης και κατεργασίας των πρώτων υλών.
Η μόνιμη έκθεση που αναπτύσσεται στις κτιριακές εγκαταστάσεις, όπου γινόταν η παραγωγή, πλαισιώνεται από μακέτες και πλούσιο εποπτικό υλικό, ενώ ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδηλώσεις διασφαλίζουν την άμεση επαφή του κοινού με όλα τα στάδια της παραγωγής πλίνθων και κεράμων. Ο χώρος αποτελεί κατά γενική ομολογία κόσμημα για την περιοχή και πρέπει να γίνει αντιληπτή από την τοπική κοινωνία η σημασία του. Στο πλαίσιο αυτό θα συνεχιστούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα που εκπονούνται στο χώρο προς όφελος της νεότερης γενιάς, παράλληλα δε προγραμματίζονται, όπως προαναφέρθηκε, σειρά εκθέσεων και διαλέξεων που συνάδουν με το χώρο, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν καθ όλη τη διάρκεια της φετινής χρονιάς με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς.
Διατήρηση της κληρονομιάς
Το σύνολο των πρωτοβουλιών και εν γένει προσπαθειών του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς έχει ως κέντρο βάρους την τοπική κοινωνία. “Η τοπική κοινωνία πρέπει κατ’ αρχήν να το γνωρίσει και να καρπωθεί τα οφέλη που προκύπτουν από αυτό, για να αυξηθεί η επισκεψιμότητα του χώρου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον πρώτο χρόνο λειτουργίας του είχε μόλις 2.000 επισκέπτες έναντι του αριθμού των 16.000 επισκεπτών του Μουσείου Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου, που δημιουργήθηκε ταυτόχρονα με αυτό του Βόλου, σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Μυτιλήνης” αναφέρει στο σημείο αυτό η κ. Λούβη, για να προσθέσει ότι “η σύγκριση των δύο Μουσείων κατέδειξε ότι καθοριστικό ρόλο έπαιξε στην περίπτωση της Λέσβου το γεγονός ότι ο μικρός Δήμος Αγίας Παρασκευής θεώρησε ότι το Μουσείο είναι και δική του υπόθεση”.
Ο “συγχρονισμός” και η “επαρκής φύλαξη” είναι από τα δύο βασικά σημεία σε σχέση με την εύρυθμη λειτουργία του χώρου, προκειμένου να αποτραπεί στο μέλλον κάθε “φθοροποιός δράση”. Οπως επισημαίνεται μάλιστα στην ανοιχτή επιστολή “προκλήθηκαν σημαντικές ζημιές στο χώρο του Μουσείου, όπου τα βαγονέτα έγιναν δελεαστικά παιχνίδια παιδικής χαράς, τα κιγκλιδώματα της μουσειακής έκθεσης χρησιμοποιήθηκαν ως καθίσματα ενηλίκων ή χώρος φύλαξης ποδηλάτων, τα αναλόγια πληροφόρησης μετατράπηκαν σε τραπεζάκια, η στερεοποιημένη επιφάνεια του αργιλοχώματος, έργο υψηλότατου κόστους που διήρκεσε έναν ολόκληρο χειμώνα, μετατράπηκε σε οργωμένο χωράφι». «Αν εκείνη την ημέρα είχε προξενηθεί ένα ατύχημα από τις άφρονες χρήσεις παιδιών και ενηλίκων στους Μουσειακούς χώρους, ποιος θα αναλάμβανε την ευθύνη μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων;» διερωτάται η κ. Λούβη.
Πάγια θέση των ιθυνόντων του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς είναι ότι “αν ο Δήμος δεν αναλάβει τη διαιτησία της διαχείρισης, δεν θα καταστεί ποτέ δυνατό να προστατευθεί το Μουσείο τόσο στους εσωτερικούς, όσο και στους εξωτερικούς αλλά και ημιυπαίθριους χώρους”. “Οταν θα γίνει αυτό, καταλήγει η κ. Λούβη, νομίζω ότι θα είναι ένας πολιτιστικός πυρήνας υψηλών προδιαγραφών και για το Δήμο και για τους δημότες και για τους επισκέπτες που προέρχονται από άλλες περιοχές, γιατί ο χώρος χρειάζεται πάνω απ’ όλα σεβασμό και αγάπη”.
