Καθαρά Δευτέρα. Η θύμησή μας γυρνά στα παιδικά μας χρόνια την Κυριακή της Αποκριάς, που κάναμε μόνοι μας χαρταετούς. Ένα καλάμι, ένα κουβάρι σπάγκος και κόλες χαρτιού ήταν τα υλικά μας. Για να κολλήσουμε το χαρτί κάναμε κόλα από αλεύρι. Λίγη προσοχή, λίγη υπομονή και ο χαρταετός ήταν έτοιμος, με τα φανταχτερά του χρώματα, τα αυτιά του δεξιά και αριστερά, με τα ζύγια τα καλομετρημένα και την μακριά ουρά. Σαν έφερνε ο Θεός την άλλη μέρα, την Καθαρά Δευτέρα, που με τόση ανυπομονησία περιμέναμε, πρώτοι στην εξοχή και νοιώθαμε χαρά απερίγραπτη όταν ανέβαινε ψηλά. Εκτός απ’ το συνηθισμένο εξάγωνο χαρταετό κάναμε και το βουγκανιστό. Σχήμα ορθογώνιο παραλληλόγραμο με ειδικά λυγισμένο καλάμι στην κορυφή που δέναμε διάφορα αντικείμενα, τα βραγγαλίδια, που προκαλούσαν θόρυβο. Τον ακούγαμε και το χαιρόμασταν όταν πέταγε χαμηλά, όταν ανέβαινε ψηλά, τον άκουαν τα πουλιά, οι αετοί και τα σύννεφα. Αυτό το είδος του χαρταετού υπήρχε προ αμνημονεύτων χρόνων. τον χρησιμοποιούσαν οι Ασιατικοί λαοί, που έδεναν στους χαρταετούς τους μικρούς αυλούς από μπαμπού, που παρήγαγαν ένα παραπονιάρικο ήχο που ακούονταν σε μεγάλη απόσταση. Ξενόφερτο κι’ αυτό το έθιμο στη χώρα μας. Λέγεται ο εμπνευστής του και πρώτος που το χρησιμοποίησε, ήταν ο στρατηγός Αρκύτας από τον Τάραντα της Ιταλίας τον 5ον αιώνα μ.Χ. Όπως μαθαίνουμε όμως από γραπτά κείμενα, εμφανίστηκε πολλά χρόνια νωρίτερα. Τον χρησιμοποιούσε η φυλή των Μαουρί στη Νέα Ζηλανδία, που είχε μάλιστα γι’ αυτούς και θρησκευτικό χαρακτήρα, διότι νόμιζαν ότι ήταν αποτρεπτικό της ξηρασίας, των κακών πνευμάτων και των δαιμόνων. Πιθανολογείτε ακόμα ότι ήταν Κινέζικη εφεύρεση. Στην αρχή τον χρησιμοποιούσαν σαν μέσο επικοινωνίας για να στέλνουν μηνύματα. Ο Κινέζος στρατηγός Χαν-συν χρησιμοποίησε χαρταετούς για στρατιωτικούς σκοπούς το 206 π.Χ. Ας μην ξεχνάμε ακόμα ότι ο Φραγκλίνος το 1753 χάρις στον χαρταετό απόδειξε τον ατμοσφαιρικό ηλεκτρισμό και εξήγησε το φαινόμενο των κεραυνών και ακόμα ότι υπήρξε ο προάγγελος της αεροπορίας. Στις Ανατολικές χώρες και ιδίως στη μακρινή Κίνα, έχει καθιερωθεί σαν γιορτή του χαρταετού η 9η μέρα του 9ου μηνός που ονομάζεται μέρα των αετών. Στην εποχή μας το πέταγμα του χαρταετού γίνεται την Καθαρά Δευτέρα και παίρνει μορφή πανηγυρική. Παντού στην εξοχή είναι γεμάτη από πολύχρωμους και πολυσχέδιους χαρταετούς. Μικροί και μεγάλοι ασχολούνται με το πέταγμά του. Συναγωνίζονται ποιος θα έχει το καλύτερο και ποιος θα φθάσει πιο ψηλά. Αυτή τη μέρα γίνονται μάλιστα και αγώνες χαρταετού και βραβεύονται εκείνοι που φτάνουν πιο ψηλά, και οι πιο όμορφοι στην κατασκευή και στην πολυχρωμία τους. Γι’ αυτό βλέπεις χαρταετούς να φέρουν πάνω τους ζωγραφισμένα διάφορα ξωτικά πουλιά, λουλούδια διάφορα, εξωγήινα πλάσματα και φυτά και ζώα εντυπωσιακά. Όπου κι’ αν βρεθείς τη μέρα τούτη, ο ουρανός είναι γεμάτος χαρταετούς και ακούς παντού το κλασικό εκείνο «αμόλα καλούμπα». Η Καθαρή Δευτέρα είναι η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, που γιορτάζονται τα κούλουμα. Λέγεται ότι το όνομα προέρχεται από το λατινικό culyma και το συσχέτισαν οι πρόγονοί μας με τα εγκαίνια του Ολυμπίου που συνέπεσε να γίνουν τη μέρα αυτή. Άλλοι πάλι τη θέλουν να προέρχεται απ’ την Αλβανική λέξη KOLYM που σημαίνει καθαρός και που την υιοθέτησαν πολλοί κάτοικοι της Αττικής. Αυτή τη μέρα που γιορτάζεται σε όλη την Ελλάδα οι άνθρωποι τρώνε άζυμα (λαγάνες), ταραμά, ελιές, θαλασσινά όστρακα, χαλβά, κρεμμύδια, κουκιά και άλλα νηστίσιμα. Στην Ελλάδα το έθιμο πρωτοεμφανίστηκε τον 19ο αιώνα. Ήρθε στη χώρα μας από τη Γαλλία. Σε ορισμένες πόλεις έχει και τη δική της ονομασία. Έτσι οι κάτοικοι της Σμύρνης είχαν τα «τσερκένια», οι Κωνσταντινοπολίτες τους «Ουρτσομάδες». Οι Πόντιοι τα «πουλιά», οι επτανήσιοι τη «Μεγάλη φυσσούνα και οι Θρακιώτες «τα πετάκια». Οι Τούρκοι τα κουκιά τα λένε μπακλά, γι’ αυτό και τα κούλουμα, που και αυτοί τα γιορτάζουν και τα γνώριζαν μάλιστα από πολύ παλιά, τα λένε (μπακλά-χουράν). Η γιορτή αυτή καθιερώθηκε πρώτη φορά από τον αυτοκράτορα Αδριανό. Την Καθαρή Δευτέρα σύμφωνα με το έθιμο που λέγονται πολλές αθυροστομίες, όπως η παρακάτω, οι γυναίκες καθαρίζουν τα χαλκώματα, τις κατσαρόλες και τα ταψιά και ύστερα κάνουν βόλτα στην εξοχή.
Τις μεγάλες Αποκριές, αποκρεύουν οι κυρές
και την καθαρή Δευτέρα, παίρν’ η φούστα τους αέρα
Την ημέρα των βαγιών, πήγα να εξομολογηθώ
Σαν με ρώτησε ο παπάς, αν εφίλησα καμιά
Τ’ απαντάω φωναχτά. Φίλησα μια δεκαριά
Πέντε δέκα παπαδιές, κι’ άλλες τόσες καλογριές.
Ο χαρταετός και τα κούλουμα
