Αρκετές φορές καταγράφονται στον τοπικό Τύπο εκδηλώσεις προς τιμή του Παπαδιαμάντη, μετά την αποδημία του και ώς τις μέρες μας, τόσο στη γενέτειρά του, όσο και αλλού. Ετούτα τα φιλολογικά μνημόσυνα, όπως λέγονται, αποτελούν ίσως τις πιο σεμνές, μεστές και με απόδοση ιδιαίτερης τιμής τελετές για το πνευματικό ανάστημα του τιμώμενου, εν προκειμένω του Παπαδιαμάντη. Είναι γνωστή η τιμητική εκδήλωση προσκύνημα για τον Σκιαθίτη λογοτέχνη, που πραγματοποιήθηκε στις 18/9/1933 με πρωτοβουλία του Οκτ. Μερλιέ. Ο Γάλλος ελληνιστής και από τους πρώτους συστηματικούς μελετητές του Παπαδιαμάντη, συμπεριέλαβε και τη Σκιάθο στους προορισμούς της θαλάσσιας εκδρομής στα νησιά της Ελλάδας, ενός μεγάλου αριθμού 350 σημαντικών Γάλλων διανοούμενων, ώστε να γνωρίσουν τον συγγραφέα και τον τόπο του. Στις εκδηλώσεις που έγιναν συμμετείχαν και πάνω από 100 Ελληνες, που ταξίδεψαν στη Σκιάθο για τον ίδιο σκοπό. Ετούτη η επίσκεψη προσκύνημα στον τάφο του Παπαδιαμάντη αποτελεί μια από τις κορυφαίες εκδηλώσεις προς τιμή του. Τον επόμενο χρόνο ο Μερλιέ εξέδωσε το βιβλίο «Α. Παπαδιαμάντη Γράμματα» με επιστολές και άλλα κείμενα του συγγραφέα, ενώ το 1935 ίδρυσε το αναγνωρισμένο πνευματικό σωματείο «Παπαδιαμάντης» με σκοπό τη συλλογή τεκμηρίων και τη μελέτη του έργου του.
***
Τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1937 κι αφού είχε αποβιώσει και η τελευταία αδερφή του Παπαδιαμάντη, η Κυρατσούλα (1936), πραγματοποιήθηκε από πνευματικούς φορείς του Βόλου, της Λάρισας και του Αλμυρού εκδρομή προσκύνημα στον τάφο του συγγραφέα, με πολυάριθμη συμμετοχή. Διοργανωτής ήταν ο σύλλογος «Οι Φίλοι των Γραμμάτων» του Βόλου και συμμετείχαν ακόμη ο αντίστοιχος της Λάρισας, η Φιλάρχαιος Εταιρεία «Οθρυς» του Αλμυρού και ο φυσιολατρικός όμιλος «Υπαίθριος ζωή» του Βόλου. Για την εκδρομή φιλολογικό μνημόσυνο δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα στις βολιώτικες εφημερίδες και δημοσιεύονταν σχεδόν καθημερινά ενημερωτικές ανακοινώσεις. Οπως φαίνεται από ετούτα τα δημοσιεύματα, επρόκειτο για μια ευρύτερη κίνηση, θεσσαλικού χαρακτήρα, που ανάλογη δεν είχε οργανωθεί έως τότε για τον κορυφαίο Σκιαθίτη λογοτέχνη.
Ο σύλλογος «Οι Φίλοι των Γραμμάτων» ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1936 με πρωτοβουλία του δικηγόρου και διανοητή Ιωάννη Σιαφλέκη, που ήταν και πρόεδρος, μαζί με άλλα σημαντικά πρόσωπα στον χώρο των γραμμάτων και του πνεύματος. Αν και τα μέλη της προέρχονταν από τον ευρύτερο προοδευτικό χώρο κι εξέφραζαν ανάλογες απόψεις, ο σύλλογος δεν διαλύθηκε από τη μεταξική δικτατορία, αλλά τελούσε υπό αυστηρή επιτήρηση. Στην Κατοχή, όμως, αδρανοποιήθηκε για να επανενεργοποιηθεί το 1945 χωρίς να μακροημερεύσει (1).
***
Το γεγονός αναγγέλλεται στις εφημερίδες κάπου δύο εβδομάδες νωρίτερα και επισημαίνεται ο συνδυασμός όμορφης θαλασσινής διαδρομής ώς τη Σκιάθο και την επίσκεψη προσκύνημα στον τάφο του Παπαδιαμάντη με κατάθεση στεφάνου και σχετικές ομιλίες. Διαβάζουμε στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ στις 27/8/1937:
«Προσκύνημα στον Παπαδιαμάντη
Την 12ην του προσεχούς μηνός οι Φίλοι των Γραμμάτων της πόλεώς μας οργανώνουν εις το γραφικό νησί της Σκιάθου μίαν ωραίαν εκδρομήν. Εις την εκδρομήν η οποία θα έχει και πνευματικόν περιεχόμενον, δεδομένου ότι θα γίνη επίσκεψις και εις το μνημείον του μεγάλου μας διηγηματογράφου Αλ. Παπαδιαμάντη, θα μετάσχουν πλην των άλλων και τα μέλη της λαρισινής οργανώσεως Φίλοι των Γραμμάτων και Τεχνών, καθώς και τα μέλη της Οθρυος Αλμυρού. Λεπτομερές πρόγραμμα της εκδρομής θα κυκλοφορήσει προσεχώς».
Οι ανακοινώσεις για την εκδρομή προσκύνημα, που οπωσδήποτε αποτελούσε σημαντικό πολιτιστικό γεγονός, πυκνώνουν τις τελευταίες ημέρες πριν την πραγματοποίησή της με περισσότερες ενημερωτικές λεπτομέρειες και πληροφορίες. Το ταξίδι θα γινόταν με το πλοίο Αρης, που εκτελούσε τις τοπικές ακτοπλοϊκές συνδέσεις και αναχώρηση από τον Βόλο το απόγευμα του Σαββάτου 11 του μήνα. Προτρέπονται όσοι επιθυμούν να ταξιδέψουν να εξασφαλίσουν θέση και εισιτήριο άμεσα σε συγκεκριμένα σημεία διάθεσης, μιας και υπήρχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στην εκδρομή συμμετείχε και η ανιψιά του Παπαδιαμάντη Σταυρούλα κόρη του αδερφού του Γεώργιου, που είχε πέντε παιδιά. Ας δούμε τη σχετική καταχώρηση:
«Μεγάλη εκδρομή εις Σκιάθον – Προσκύνημα εις Παπαδιαμάντην
Ως και προ ημερών ανηγγείλαμεν πρωτοβουλία των φιλολογικών συλλόγων Βόλου, Λαρίσης και Αλμυρού, διοργανούται διά την προσεχήν Κυριακήν 12 τρέχ. μηνός μεγάλη εκδρομή εις το ωραίον νησί της Σκιάθου. Η εκδρομή θα έχει χαρακτήρα πνευματικού προσκυνήματος εις το μνημείον του μεγάλου Σκιαθίτου διηγηματογράφου Αλ. Παπαδιαμάντη. Της εκδρομής θα μετάσχη και η ανεψιά του ένδοξου συγγραφέως δνις Σταυρούλα Παπαδιαμάντη. Η εκδρομή θα γίνη διά του ευρυχώρου βενζινοπλοίου Αρης. Το εισιτήριον ωρίσθη εις δραχ. 70 κατ’ άτομον. Η εκκίνησις θα γίνη περί ώραν 4 το απόγευμα του Σαββάτου (11 Σεπτεμβρίου 1937). Διαμονή του Σαββάτου εξησφαλισμένη εν Σκιάθω. Δηλώσεις συμμετοχής δεκταί μέχρι το εσπέρας της Παρασκευής. Εισιτήρια πωλούνται από σήμερον εις το γραφείον του κ. Σιαφλέκη, Αντωνοπούλου 10, εις το κατάστημα Παρασκευοπούλου και εις το ναυτικόν γραφείον Δημ. Ζημέρη, Αργοναυτών – Κωλέττη» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 8/9/1937).
Τα ίδια περίπου αναφέρονται σε αντίστοιχα δημοσιεύματα εκείνων των ημερών, ενώ είχε εκδοθεί και έντυπο πρόγραμμα της εκδρομής, το οποίο «δίδεται εις τους αιτούντας».
***
Στις 11 Σεπτεμβρίου δημοσιεύεται ενδιαφέρον άρθρο σχετικό με την επικείμενη εκδρομή προσκύνημα. Υμνούνται οι ομορφιές της Σκιάθου, επισημαίνεται το μεγαλείο του παπαδιαμαντικού έργου και επικροτείται η έμπνευση των διοργανωτών. Ακόμη πρόκειται για επιτυχή συνδυασμό ενός θαλασσινού ταξιδιού σ’ έναν όμορφο τόπο με τη «πνευματική μυσταγωγία», όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά:
«Προσκύνημα στον Παπαδιαμάντη
Είναι δείγμα ανωτέρου πολιτισμού για έναν τόπο να εκφράζονται ο θαυμασμός και η αγάπη των ανθρώπων του προς εκείνους που μόχθησαν και αφιέρωσαν όλη τους τη ζωή για την ανάπτυξη του πνευματικού του πολιτισμού. Ακριβώς αυτή την υποχρέωση αισθάνθηκαν βαθιά ο σύλλογος της πόλεώς μας οι Φίλοι των Γραμμάτων και οι παρόμοιοι Λαρίσης και Αλμυρού και διοργάνωσαν για αύριο ένα προσκύνημα στον έξοχο ωραιολάτρη πεζογράφο μας, τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τον διηγηματογράφο της Σκιάθου. Το προσκύνημα γίνεται αφορμή πλάι στην έκφραση του θαυμασμού και της αγάπης των εκδρομέων, να απολαύσει κανείς και τις άπειρες ομορφιές ενός από τα ωραιότερα νησιά του τόπου μας. Η αναχώρηση ορίστηκε για σήμερα στη μία μεσημβρινή, ώστε το ταξίδι να γίνη μέρα και να μπορέσουν οι εκδρομείς να απολαύσουν την απέραντη ομορφιά της θαλάσσης μας και τη διασκέδαση μιας όμορφης διαδρομής ολίγων ωρών. Την Κυριακή το πρωί (αύριο) οι εκδρομείς θα παραστούν σε μια πνευματική μυσταγωγία, εκεί όπου ο νους και η φαντασία ενός μεγάλου ανθρώπου έγραψαν τις ωραιότερες σελίδες της ελληνικής πεζογραφίας» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 11/9/1937).
***
Η εκδρομή τιμητική εκδήλωση υπήρξε βέβαια απόλυτα επιτυχημένη. Το σύντομο δημοσίευμα τη μεθεπόμενη μέρα καταγράφει επιγραμματικά όσα έγιναν με την προοπτική εκτενούς ρεπορτάζ την επαύριο:
«Το προσκύνημα στον Παπαδιαμάντη
Την παρελθούσαν Κυριακήν επραγματοποιήθη η υπό των φιλολογικών σωματείων Βόλου, Λαρίσης και Αλμυρού η διοργανωθείσα εκδρομή εις Σκιάθον ήτις είχε χαρακτήρα προσκυνήματος εις τον μεγάλον μας διηγηματογράφον Αλ. Παπαδιαμάντην. Εις το μνημείον του Παπαδιαμάντη κατετέθη στέφανος, τινές δε των εκδρομέων ανέλυσαν το έργον του Σκιαθίτου συγγραφέως. Οι εκδρομείς επέστρεψαν διά βενζινοπλοίου εις την πόλιν μας. Εις το αυριανόν φύλλον θα δημοσιεύσωμεν λεπτομερεστέραν περιγραφήν του προσκυνήματος» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 14/9/1937).
Την Τετάρτη 15 του μήνα δημοσιεύονται (εφ. Η Θεσσαλία και ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ) εκτενή ρεπορτάζ με λεπτομέρειες από την εκδρομή προσκύνημα στη Σκιάθο, που σίγουρα αποτελούσε σημαντικό γεγονός στα πολιτιστικά και πνευματικά δρώμενα του τόπου. Ας παραθέσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το δημοσίευμα της εφημερίδας ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ:
«Από την εκδρομήν της Σκιάθου – Το προσκύνημα στον Παπαδιαμάντη
Την παρελθούσαν Κυριακήν 12 Σ/βρίου ετελέσθη εν Σκιάθω το υπό των φιλολογικών σωματείων Βόλου, Λαρίσης και Αλμυρού οργανωθέν φιλολογικόν μνημόσυνον προ του μνημείου του Παπαδιαμάντη. Διά τεχνικούς λόγους δεν επετεύχθη η συμμετοχή των μελών του ομίλου διανοουμένων Λαρίσης. Οι εκδρομείς ανεχώρησαν εκ Βόλου την 3ην απογευματινήν ώραν του Σαββάτου. Μετά δύο ώρας το ιστιοφόρον προσήγγισεν εις την σκάλαν Αλμυρού όπου επιβιβάσθησαν τα μέλη της Φιλαρχαίου Εταιρείας Οθρυς του Αλμυρού. Κατά τον πλου προς την Σκιάθον ωμίλησεν προς τους εκδρομείς ο κ. Χρήστος Παπαζήσης περί της ζωής και του έργου του μεγάλου διηγηματογράφου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Η ομιλία υπήρξεν ωραιοτάτη και κατεχειροκροτήθη από τους ακροατάς, εγένετο δε μέσα εις ένα φυσικό περιβάλλον ονειρώδους ομορφιάς, ενώ το πλοίον διέσχιζε τα ήρεμα νερά του Παγασητικού και ο ήλιος επλαισίωνε με τις φωτεινές του ανταύγειες τις γλυκές βουνοκορφές της Οθρυος. Η διαδρομή μέχρι Σκιάθου εχάρισε εις τους εκδρομείς στιγμές μοναδικής ομορφιάς. Εις την Σκιάθο τους ανέμενον οι εντεταλμένοι να τους οδηγήσουν εις διαφόρους οικίας του χωριού όπου θα κατέλυον. Την επαύριον εις τις 11 π.μ. εγένετο προ του μνημείου του Παπαδιαμάντη το φιλολογικόν μνημόσυνον. Καταρχάς κατέθεσαν δάφνινον στέφανον εκ μέρους του Συλλόγου Οι Φίλοι των Γραμμάτων Βόλου ο κ. Ιω. Σιαφλέκης συνοδεύσας την κατάθεσιν με τα εξής λόγια…».
Ακολουθεί, στο δημοσίευμα, ο «ποιητικός» λόγος που εκφώνησε ο πρόεδρος των Φίλων των Γραμμάτων, με θερμά λόγια για την προσωπικότητα και το έργο του Σκιαθίτη συγγραφέα, καταλήγοντας ως έξης:
«Αλέξανδρε Παπαδιαμάντη από το καντήλι το άσβεστο του θαυμασμού και της πίστης μας, για το μεγάλου σου έργο, ανάψαμε το κερί αυτό της λιτής προσφοράς και του ταπεινού προσκυνήματος που σου κάνουμε. Είνε η πίστη μας σαν το άσβεστο πυρ κι είνε η προσφορά μας ασήμαντη σαν τα φτωχοκόλλυβα που φέρνουν στις φτωχοεκκλησίες οι μαυρομαντηλούσες για τη μνήμη των αγαπημένων. Αγάπησες εκείνες βαθιά και στη μικρή προσφορά τους δοκίμαζες άπειρη συγκίνηση. Δέξου και τη δική μας με την ίδια αγάπη, βιβλικέ εραστή των φτωχών και των ασημάντων».
Παρακάτω περιγράφεται η συνέχεια των εκδηλώσεων με την τελική επισήμανση πως υπήρξε απόλυτη επιτυχία και απονέμονται τα εύσημα στους διοργανωτές:
«Είτα κατέθεσε στέφανον εκ μέρους της Φιλαρχαίου Εταιρείας Οθρυς ο κ. Στάθης Καραγιώργης ο οποίος συνόδευσεν την κατάθεσιν με σύντομον και ωραίαν προσφώνησιν, κατόπιν ο Θεσσαλός ποιητής κ. Κωστής Καλατζής απήγγειλεν ένα ωραιότατον ποίημά του αφιερωμένο στον Παπαδιαμάντη. Μετά ταύτα ο κ. Ευθύμιος Ευθυμιάδης, πρόεδρος της Κοινότητος Σκιάθου, λαβών τον λόγον απήντησεν δι’ ολίγον ευχαριστήσας τους εκδρομείς διά τας ευλαβητικάς προς το μεγάλον έργον του Σκιαθίτου διηγηματογράφου εκδηλώσεις. Εις την τελετήν ταύτην παρέστησαν το Κοινοτικόν Συμβούλιον της Κοινότητος Σκιάθου, αι αρχαί του χωρίου, το σώμα προσκόπων υπό τον κ. Δαμάσκον και πλήθος κόσμου το οποίον κατέλαβεν όλα τα πέριξ του μνημείου μέρη. Μετά την συγκέντρωσιν ταύτην προ του μνημείου, οι εκδρομείς μετά των περισταμένων, προηγουμένου του Κοιν. Συμβουλίου, επεσκέφθησαν το σπίτι του Παπαδιαμάντη όπου ωμίλησεν διά μακρών ο ποιητής κ. Κώστας Καλατζής περί της ζωής του Παπαδιαμάντη. Η ομιλία του κ. Καλατζή, μεστή ανεκδότων εκ της ζωής του Παπαδιαμάντη, συνεκίνησε βαθύτατα το πυκνόν ακροατήριον το οποίον κατεχειροκρότησεν τον ομιλητήν. Και ούτω έληξεν μια ωραία πνευματική εορτή αφιερωμένη εις τον μεγάλον Σκιαθίτην διηγηματογράφον. Αξίζει πράγματι κάθε έπαινος εις τους διοργανωτάς της πνευματικής αυτής εορτής η οποία αποδεικνύει τον υγιή πνευματικόν πολιτισμόν του τόπου μας» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 15/9/1937).
***
Οπωσδήποτε επρόκειτο για ένα οργανωμένο, με μεγάλη συμμετοχή και απόλυτη επιτυχία φιλολογικό μνημόσυνο προς τον Παπαδιαμάντη, που παρόμοιο δεν είχε, τουλάχιστον ώς τότε, υπάρξει από φορείς της Μαγνησίας και της Θεσσαλίας γενικότερα. Η πρόθεση των διοργανωτών για μια πνευματική εκδήλωση ουσίας, σε συνδυασμό με μια ευπρόσδεκτη εκδρομή, δικαιώθηκε απόλυτα και αποτέλεσε μια ακόμη επιβεβαίωση της καθολικής αποδοχής του παπαδιαμαντικού έργου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Βλ. Γιάννη Μουγογιάννη: «Ο βολιώτικος πολιτισμός του Μεσοπολέμου», εκδόσεις Πύλη, 1990 σελ. 67 – 74.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
