Ο Γεώργιος Σεφέρης πέρα από τον χώρο του βιβλίου (επετειακό)
Του Τάκη Παντελόπουλου
Μισός αιώνας πέρασε, που ο Σεφέρης απουσιάζει από το πολιτιστικό γίγνεσθαι της χώρας μας, απουσία που δημιούργησε δυσαναπλήρωτο κενό. Κάθε φορά που επιχειρούμε να προσεγγίσουμε το έργο του αποκαλύπτουμε νέες πτυχές, πολύτιμες διδαχές για κάθε σκεπτόμενο πολίτη.
Αλλες πτυχές του Γεωργίου Σεφέρη και του έργου του ξεδιπλώνουμε, στο σημερινό μας σημείωμα, πέραν αυτού του συγγραφέα, με την ευκαιρία της επετείου των 50 χρόνων από το θάνατό του. Ο Γεώργιος Σεφέρης υπήρξε στα μαθητικά και εφηβικά μας χρόνια, το πρότυπο των δημιουργών του λόγου, που ικανοποιούσε κάθε πολιτιστική μας ανησυχία, πέραν από την διδασκαλία των μαθημάτων. Οι άξιοι φιλόλογοι καθηγητές μας έβρισκαν πάντα ευκαιρίες να αναφέρονται στο πολύτιμο κληροδότημα, που μας άφησαν οι μεγάλοι δημιουργοί, όπως αυτό του Γεωργίου Σεφέρη. Παρακολουθούσαμε με πολύ ενδιαφέρον, κάθε γνώση από τη ζωή και το έργο τους.
Με έντεχνο και εμπεδωτικό τρόπο οι καθηγητές μας ανέλυαν ποιήματά του και μας προκαλούσαν να συμμετέχουμε αναθέτοντας, ως ομαδική εργασία, να βρίσκουμε στοιχεία της ζωής και του έργου των μεγάλων δημιουργών, όπως του Γ. Σεφέρη, στον οποίον ο λόγος αφιερώνεται σήμερα. Μια διαδικασία που την επιτελούσαμε με χαρά και ικανοποίηση και πιστεύω αποτελούσε μια πολύτιμη διδαχή, που κατέληγε να γίνεται μόνιμη εγγραφή στον …σκληρό δίσκο του γνωστικού μας επιπέδου. Ετσι γνωρίσαμε σε βάθος τον άνθρωπο Γεώργιο Σεφέρη, το πλούσιο έργο του και το κληροδότημα που κληρονομήσαμε. Μισός αιώνας χωρίς Σεφέρη και κάθε φορά που αναφερόμαστε στο έργο του ανακαλύπτομε αξίες και αρχές που έντονα αποτυπώνονται στον ποιητικό του λόγο. Ανατρέχουμε στις συλλογές ποιημάτων του και τις μελετάμε για πολλοστή φορά, που διαχρονικά αναδεικνύουν τις άφθαρτες αξίες, ανθρωπιάς, πολιτισμού και ελληνικής παράδοσης.
Ας δώσουμε το λόγο σε επώνυμους δημιουργούς του λόγου και της τέχνης να γνωρίσουμε την δική τους αποτίμηση για τον άνθρωπο και δημιουργό Σεφέρη. Η ερευνητική τους ματιά αποκαλύπτει πολλές ακόμη πτυχές του. Ο λόγος στον άξιο λογοτέχνη και επιχειρηματία Γρηγόριο Φαρμάκη, ο οποίος σε άρθρο του, με τον εμβληματικό τίτλο: «Το λιγότερο κακό», σχολιάζει το ποίημα του Σεφέρη: «Ο δαίμων της Πορνείας» από το «Ημερολόγιον Καταστρώματος Γ!– «Κύπρον, ου με θέσπισεν,1955». Μεταξύ των άλλων σημειώνει: «Στο επεισόδιο του χρονικού, που ξεδιαλέγει να φωτίσει ο ποιητής, είναι μια άλλη σύγκρουση που βαραίνει στους ώμους των ανθρώπων στη σκιά του δράματος, της αλαζονείας που διαταράσσει την τάξη του κόσμου, την τάξη που πρέπει να αποκατασταθεί ακόμη και με τιμωρία. Αλλά αυτή η σύγκρουση, σιωπηλή και βαριά είναι πάντα επίκαιρη και πάντα δυσεπίλυτη» και τελειώνει: «…Το μικρότερο κακό δεν προστατεύει πάντα από την τάξη του κόσμου που ζητάει να αποκατασταθεί. Είναι η σύγκρουση ανάμεσα στο χρέος των κυβερνώντων στην αλήθεια και στην ευθύνη, για το γενικό καλό». Μια αντίληψη που αποκαλύπτει μια ακόμη παράμετρο του Σεφερικού λόγου.
Και περνάμε στον δεύτερο σχολιαστή. Ο δημιουργός του λόγου Τάσσος Τέλλογλου σχολιάζει το ποίημα «Θεατρίνοι Μ.Α.» διεισδύει βαθύτερα στον συμβολισμό αυτού του ποιήματος, και αφού ξεδιπλώνει πολλές πτυχές του έργου του, καταλήγει: «Ο Σεφέρης δεν θα ήταν Σεφέρης, αν στο ποίημά αυτό και σε άλλα ποιήματα, δεν υπήρχε η διάσταση του υπαρξιακού δράματος που κορυφώνεται με τέσσερις λιγόλογες ερωτήσεις: Πες μου πού πάμε; Πες μου πού πας; Πότε μας γέννησαν και πότε μας θάψαν; Επειτα ανοίγεις, ένα άλλο έργο του:
«Μέρες» και βρίσκεις μια άλλη αξιόλογη παράμετρο Σεφερικού λόγου: «Σάββατο 7 Αυγούστου 1943, επιμένω, γιατί μια ορισμένη εντύπωση λειτουργεί ποιητικά περισσότερο από τις άλλες χίλιες καθημερινές εντυπώσεις. Πρόσεξε πως δεν είναι πάντα η πιο αποτελεσματική, πολύ συχνά είναι η πιο ελαφριά, νομίζω πως κανείς δεν το ξέρει». Και συνεχίζει: «Την άλλη φορά κατεβαίνοντας από το γραφείο, είδα τους μαραγκούς να χαλνούν μέσα σε ένα υπνοδωμάτιο μια μικρή σκηνή, κληροδοτημένη από τους προηγούμενους νοικάτορες. Ενιωσα όπως κλείνει το διάφραγμα μιας φωτογραφικής μηχανής και η εντύπωση λειτούργησε: γιατί αυτή και όχι μια άλλη;
Χθες έγραψα τους «θεατρίνους», άσχετα καλό ή όχι, αλλά γιατί αυτό βγήκε από εκεί (Μέρες Δ! 1/1/1941 – 31/12/1944 σελ 302). Μετά ακολουθεί, όχι μακριά απ’ αυτό, το αμέσως επόμενο: «Μέρες τ’ Απρίλι 1943». Στο ποίημα αυτό ο Σεφέρης περιγράφει μια ζοφερή πραγματικότητα της σύγχρονης ιστορίας, στη σκηνή πολιτικών φίλων και αντιπάλων της κυβέρνησης του Καΐρου, ο Κανελλόπουλος έχει ανατραπεί, μετά την ανταρσία του Ελληνικού στρατού. Αυτό αποτυπώνει με τους στίχους του ποιήματος: «ανάμεσα στα κόκκαλα εδώ, ψηλά βουνά δεν μας ακούτε; /βοήθεια, βοήθεια / ψηλά βουνά θα λιώσουμε, νεκροί μα τους νεκρούς» και στο τέλος στο έργο «Θεατρίνων Μ.Α.» δείχνει το στίγμα της διάθεσης και της αντίδρασής του, σε ξεχωριστές στιγμές της ιστορίας. Διαβάζουμε: «Και την καρδιά μας ένα σφουγγάρι/ στον δρόμο σέρνεται και το παζάρι / πίνοντας το αίμα και τη χολή / και του τετράρχη και του ληστή». Και κλείνουμε με την τρίτη των σχολιαστών.
Η εικαστικός Μάρω Μιχαλακάκου σχολιάζει τη σχέση της με τον Σεφέρη, το έργο του οποίου αναδεικνύει μέσω των δικών της έργων:
«Καθώς έστηνα την τελευταία μου έκθεση στην γκαλερί Καλφογιάν, μου ζήτησαν από την «Καθημερινή» να γράψω για τη σχέση μου με τον Σεφέρη. Σκέφθηκα αμέσως παλαιότερα έργα μου, που η παρουσία Σεφερικού λόγου είναι – λιγότερο ή περισσότερο-προφανής. Χαρακτηριστικό το έργο μου «In between», ένα τραπέζι με διό ζευγάρια χέρια και ένα μεταβαλλόμενο κενό ανάμεσά τους η σεφερική ρήση «τι είναι Θεός, τι μη Θεός και τι τ’ ανάμεσό τους »). Ζωγραφίζοντας το καλοκαίρι στο εργαστήριο είχα για συντροφιά μου στίχους από τα «Ημερολόγια» του Γιώργου Σεφέρη. Με είχαν μαγέψει, είχαν γίνει αναπόστατο κομμάτι της καθημερινότητας, της και της δουλειάς μου, κάτι σαν τελετουργία».
Συμπερασματικά, κλείνοντας αυτό το αφιέρωμα διαπιστώνουμε πως ο Σεφέρης είχε τη διορατικότητα να διεισδύει στις καρδιές των ανθρώπων και να κινεί τους μηχανισμούς της γνώσης με ευεργετικά αποτελέσματα.
