Κριτική για το βιβλίο του Νίκου Διαμαντάκου «Ιδιωματικό λεξιλόγιο της Ζαγοράς»
Της Βασιλείας Γιασιράνη – Κυρίτση
Η διαμονή μου στη Ζαγορά δυο σχολικές περιόδους 1975-1977 ήταν για μένα από τις ευτυχισμένες εποχές. Δάσκαλοι και καθηγητές έμεναν μόνιμα εκεί και δεν ανεβοκατέβαιναν στον Βόλο. Νέα, είχα δεθεί με τα παιδιά (ήταν Ε και Στ Γυμνασίου τότε) και με τους γονείς που συναντούσα στην καθημερινότητά μου και πολλές φορές στην τάξη μου αλλά και έξω άκουγα λέξεις που δεν τις πολυκαταλάβαινα.
Με τον καιρό μπήκα στο πνεύμα τους και στη διάλεκτό που μιλούσαν και δεν ρωτούσα πια…καταλάβαινα. Στην αρχή σημείωνα καμιά λέξη αλλά περισσότερο με ενδιέφεραν τα ιστορικά στοιχεία του τόπου και κει είχα σταθεί.
Πέρασαν πολλά χρόνια και έφτασαν στα χέρια μου τα βιβλία του ακούραστου και ακαταπόνητου Νίκου Διαμαντάκου για τη Ζαγορά και το ιδιωματικό λεξιλόγιό της.
Πολυγραφότατος ο δάσκαλος Νίκος Διαμαντάκος ύστερα από τη συνταξιοδότησή του. Μετά από αρκετά βιβλία για την ιστορία της Ζαγοράς εξέδωσε και άλλο βιβλίο, διαφορετικής μορφής και περιεχομένου. Ενα βιβλίο αποτέλεσμα συστηματικής έρευνας και καταγραφής, κόπου και μόχθου μιας ζωής με κύριο μέλημα να διασώσει, να διατηρήσει και να γνωρίσει στις επόμενες γενιές τις ρίζες, τις ιστορικές και πολιτισμικές παραδόσεις, έτσι όπως αναφέρονταν με τον ζωντανό, αυθεντικό και πραγματικό τους λόγο στην καθημερινή τους βιοπάλη. Οι λέξεις και οι φράσεις κουβαλούσαν έννοιες από τις μακρινές περιόδους της ιστορίας. Είχαν μνήμη ακατάλυτη και σχηματίστηκαν από το καταστάλαγμα της σοφίας των γενεών που πέρασαν. Ήταν κάτι ζωντανό και απαραίτητο που βοηθούσε να κατανοήσουμε το σήμερα σε σχέση και σε συνέχεια με το χθες.
Από τα πρώτα χρόνια της διδασκαλικής του πορείας, από το 1960, κατέγραφε πρόχειρα σε σημειωματάριο τοπικές ιδιωματικές λέξεις και ανάσυρε σπάνιες λέξεις από το συρτάρι της μνήμης του. Τα χρόνια περνούσαν τα τετράδια γέμιζαν αλλά ο δάσκαλος Νίκος Διαμαντάκος συνέχιζε αβάρετος να συγκεντρώνει υλικό. Γνώριζε ότι με το γλωσσικό ιδίωμα του τόπου του δεν είχαν ασχοληθεί ιδιαίτερα. Ώσπου έφτασε η κατάλληλη στιγμή. Τα τετράδια άνοιξαν, διαβάστηκαν, γράφτηκαν λέξεις, έσβησαν λέξεις και με υποδειγματική μεθοδικότητα, εργατικότητα, τάξη και σχολαστικότητα ερεύνησε πάλι για να δημιουργήσει τη στιγμή αυτή της προβολής του τόπου του, της τοπικής διαλέκτου της Ζαγοράς και τον εμπλουτισμό της κοινής γλώσσας των Ελλήνων.
Έγινε ακροατής, ερευνητής, συλλογέας, αναλυτής, πέρασε σε συναφή γνωστικά πεδία, έκανε παρατηρήσεις σε γραμματολογικά και φωνητικά φαινόμενα δεν τα προσπέρασε αλλά μετέφερε μνήμες και εικόνες που σημάδεψαν εποχές και περιόδους. Χαρτογράφησε το γλωσσικό ιδίωμα της Ζαγοράς και πρόβαλε έτσι τη διαφοροποιητική του αξία.
Πίσω από όλο αυτό το έργο έκρυψε τη δημιουργική πνοή του ανθρώπου που δεν τον εμπόδισαν στην αναζήτηση η κούραση και τα χρόνια που κουβαλούσε αδιαμαρτύρητα.
Με τη φιλοδοξία της σχεδόν γλωσσολογικής ανάλυσης και των διαφόρων φαινομένων της γλώσσας της Ζαγοράς, χωρίς ιδιαίτερη ετυμολογική ανάλυση και όρους, με γραμματικά και φωνητικά φαινόμενα επιχείρησε να εντάξει τις λέξεις σε κανόνες.
Τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου αδυνατούσαν να απεικονίσουν σε όλη τους την έκταση τα φωνήματα και τους φθόγγους της ελληνικής γλώσσας. Για τη σωστή απεικόνιση έπρεπε να ήταν περισσότερα από 24 και μάλιστα τα περισσότερα να ήταν σύμφωνα.
Χώρισε τις λέξεις σε δυο μεγάλες κατηγορίες: Στον λεκτικό ιδιωματισμό και τον φωνητικό. Στην πρώτη καταχώρησε τις καθαρά ιδιωματικές λέξεις που δεν υπήρχαν σε λεξικά της νεοελληνικής γλώσσας.
Στη δεύτερη λέξεις και ρήματα της καθιερωμένης νέας ελληνικής γλώσσας οι οποίες στο τοπικό ιδίωμα ήταν πολύ αλλοιωμένες σε σημείο να μην αναγνωρίζονται.
Ιδιαίτερα επικεντρώθηκε στην εύρεση λέξεων αρχαιοελληνικής προέλευσης και χρησιμοποίησε τα ανάλογα λεξικά.
Παρέθεσε ακόμη 1800 παράγωγες λέξεις για να γίνει εμφανής η σχέση της αρχαίας γλώσσας με την ομιλούμενη σημερινή.
Ακόμη παροιμίες, λαϊκά στιχουργήματα, περιγραφές παιγνιδιών, επαγγέλματα και ιστορικά γεγονότα, όλα αυτά πλούτισαν και συμπλήρωσαν την ολοκληρωμένη εικόνα της ζαγοριανής ιδιωματικής γλώσσας. Επιπλέον ενημέρωσε τον αναγνώστη για τις μεταβολές των φωνηέντων και των συμφώνων για τις κλίσεις και τα γένη των ουσιαστικών.
Και έκλεισε το ενημερωτικό σημείωμα με μια αποφθεγματική φράση του λεξικογράφου Σαμουήλ Τζόνσον «Τα λεξικά είναι σαν τα ρολόγια. Το χειρότερο είναι καλύτερο από το τίποτα και το καλύτερο δεν είναι ποτέ απόλυτα ακριβές».
Οι σελίδες του βιβλίου έγιναν μια αποφασιστική κατάδυση σε παλιές χρονικές περιόδους της Ζαγοράς και του Πηλίου γενικότερα, μια ενημέρωση στον κόσμο των λέξεων και της καθημερινότητας που έδινε σε πολλούς τη μαγεία της ελληνικής γλώσσας.
Ο συγγραφέας πέτυχε να υποτάξει όλες τις κατηγορίες των λέξεων, να τις ξεθάψει από το παρελθόν, να τις αναλύσει, να τις προβάλλει με σκοπό τη διατήρηση της πολιτιστικής τοπικής μας παράδοσης. Με τις 438 σελίδες του βιβλίου του μας κληρονόμησε την αύρα της λαλιάς των προπάππων του, πλούτιζε τις γνώσεις της ζαγοριανής γλώσσας και την έκανε παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Ήταν τα χρόνια και τα …λόγια της Ζαγοράς του Πηλίου που εξέφραζαν την ψυχή της.
Συγχαρητήρια δάσκαλε….για το σπουδαίο έργο και για τις μνήμες που ξύπνησες μέσα μου διαβάζοντας το βιβλίο για κείνον τον όμορφο κόσμο.
