Της Λίτσας Παρισάκη, Καθηγήτριας
Θάλαττα … Θάλαττα!
Οι Έλληνες λατρεύουν τη θάλασσα.
Τον μήνα Ιούλιο γίνονται πολλές εκδηλώσεις και πολλές εξορμήσεις και όλοι παίρνουν μέρος στον εορτασμό της Ναυτικής εβδομάδας που έχει καθιερωθεί να γιορτάζεται και μάλιστα πέρυσι είχε τεράστια επιτυχία στο Βόλο με τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν από την «Κιβωτό του Κόσμου» της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος, τις οποίες παρακολούθησαν χιλιάδες παιδιά και μεγάλοι.
Οι ιστορίες και οι θρύλοι για τη θάλασσα ξεκινούν από τα βάθη των καιρών, κανένας άλλος λαός δεν συνέδεσε τη ζωή του με τη θάλασσα, όσο ο ελληνικός. Κι αυτή η διαπίστωση φαίνεται από τα πανάρχαια μυθικά χρόνια.
Από τη θάλασσα – το Αιγαίο ειδικά – άντλησε το έθνος μας σ’ όλους τους καιρούς και σ’ όλους τους τρόπους ζωής δυνάμεις για να δημιουργήσει τη μοίρα του.
Στη θάλασσα έδωσε τις κρίσιμες μάχες του και για αντίσταση στων άλλων εθνών τις πλημμυρίδες τις πολεμικές και για να επιβιώσει στην ειρηνική αναμέτρηση.
Στον νου μου έρχεται το θεατρικό έργο του Δημ. Μπουρούνη «Ιστορίες και θρύλοι για την άσπρη θάλασσα». Στην πρώτη σκηνή είναι η τοποθέτηση του ελληνικού προβλήματος – η μυθική έκδοση της Αργοναυτικής εκστρατείας όπου, η Αργώ δεν είναι το πλεούμενο που μεταφέρει ταξιδιώτες σε καινούριες θάλασσες, αλλά το «σύμβολο των Ελλήνων». Σ’ αυτή την «Αργώ» συγκεντρώνονται οι ελληνικές αρετές για να αναζητήσουν με την αγωνιστικότητα και την τόλμη τα ελληνικά ιδανικά.
Ακολουθεί (η δεύτερη σκηνή) μια σύντομη επική διήγηση των Περσικών ναυμαχιών, όπου η θάλασσα του Αιγαίου και τα «ξύλινα τείχη» του Θεμιστοκλή γίνονται τα κάστρα του ελληνικού έθνους.
Στην τρίτη σκηνή υπάρχει ίσως μια παραγνωρισμένη ιστορική λεπτομέρεια. Η τελευταία δηλαδή κρίσιμη μάχη του Μ. Κωνσταντίνου προς τον αντίπαλό του Λικίνιο (Βαλέριος Λικινιανός, Ρωμαίος αυτοκράτορας (308-324), σύμμαχος και αντίπαλος του Κωνσταντίνου Α΄) με την οποία ολοκληρώνεται η προσπάθεια του να μετακινήσει το κέντρο βάρους του Ιμπέριουμ Ρομάνουμ από τη Δύση στην Ανατολή.
Στην τέταρτη σκηνή ακολουθεί η πάλη των Βυζαντινών προς τους μοιραίους αντιπάλους τους Άραβες, με επίμαχο στοιχείο διεκδίκησης το Αιγαίο.
Η συνομολογηθείσα συνθήκη του Κιουτσούκ Καναϊρτζή (1772-74) λίγα χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση, η οποία ολοκληρώθηκε στα 1783 με τις εμπορικές προεκτάσεις της, που δημιούργησε την «Ελληνική ακμή στη θάλασσα», αναγκαία προϋπόθεση για την εθνική μας αναγέννηση και τέλος αναφέρονται οι μεγάλοι οραματισμοί και οι αποφασιστικές ενέργειες του πρώτου μεγάλου Κυβερνήτη των Ελλήνων, του Καποδίστρια, να δημιουργήσει «Θαλάσσιο Κράτος», οραματισμοί που δικαιώθηκαν και δικαιώνονται συνεχώς στα 150 και πλέον χρόνια του σύγχρονου εθνικού μας βίου.
Αυτό είναι το έργο «Ιστορίες και θρύλοι για την άσπρη θάλασσα».
Στη συνέχεια και για να επανέλθουμε στο κλίμα των εορτασμών για τα 200 χρόνια της Ελληνικής μας Επανάστασης, θα αναφερθούμε στο Βασίλειο Χατζή (1870-1915), τον Ζωγράφο θαλασσογραφιών από την Καστοριά που έζησε αυτή την εποχή.
«Ο Θαλασσογράφος του 1912-13».
Αν και το γυναικείο φύλο κρατά τα σκήπτρα στην καλλιτεχνική απόδοση της εποποιίας 1912-13 στην ξηρά της προσφοράς της Θάλειας Φλωρά -Καραβία, για την οποία θα αναφερθούμε την επόμενη Κυριακή, δεν μπορούμε όμως να μην αναφερθούμε και στη συμβολή του ισχυρού φύλου, στον τομέα αυτό, στο μαθητή του Βολανάκη (Βολανάκης Κων/νος, 1839-1907, Ζωγράφος από το Ηράκλειο Κρήτης, ο κυριότερος Έλληνας θαλασσογράφος), που είναι ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΧΑΤΖΗΣ.
«Η ναυμαχία της Έλλης»
«Η ναυμαχία της Λήμνου»
«Υποδοχή του πρώτου ελληνικού πλοίου στην Καβάλα»
«Ο Αβέρωφ ανθρακεύει στο Μούδρο»
«Το τορπιλλοβόλοαρ. 11 μετά την τορπίλλισσι»
«Νηοψία από αντιτορπιλικά» κ.ά.,
είναι μερικά από τα σχετικά του θέματα.
Ζωγράφισε βέβαια και άλλα θέματα, παρέμεινε όμως ως ο κατ’ εξοχήν πολεμικός μας θαλασσογράφος.
Η Πάτρα ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του όπου γεννήθηκε το 1870. Την αγάπη του για την Τέχνη και το ταλέντο του καλλιέργησε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου μας, με δασκάλους τον μεγάλο μας Λύτρα και τον θαλασσογράφο Κωνσταντίνο Βολανάκη, που του μετέδωσε και την αγάπη του για την θαλασσογραφία, τονίζοντας τις επιδράσεις που τα κύματα του Κορινθιακού κόλπου είχαν δημιουργήσει στον πατρινό του μαθητή.
Όταν κηρύχθηκαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Χατζής ζήτησε άδεια να παρακολουθήσει τη δράση του στόλου μας.
Πράγματι του δόθηκε η άδεια και από τα πλοία «Αβέρωφ» και «Μιαούλη», παρακολούθησε από κοντά τις ναυμαχίες με τις εντυπώσεις του που μας άφησε στα έργα που αναφέραμε.
Οι περισσότεροι τεχνοκριτικοί συμφωνούν ότι ο Χατζής είναι άμεσα επηρεασμένος από τη Γερμανική Τέχνη της εποχής του και ιδιαίτερα από τον δάσκαλό του, τον Βολονάκη.
Όλοι όμως παραδέχονται ότι «ο Χατζής μπόρεσε να δείξει στα έργα του – πιο ελληνικό φως και χρώμα και μερικά ακόμα ζωγραφικά προσόντα».
«Συνεχιστής δε του δασκάλου του ήθελε να φαίνεται πιο προοδευτικός από εκείνον, ιδίως στα ζητήματα φωτός και χρώματος».
«Σ’ ένα άλλο σημείο που οι γνώμες των κριτικών συναντώνται είναι το γεγονός ότι οι μεγάλες του ιστορικές συνθέσει δεν απέφυγαν ολότελα κάποιο συμβατικότητα και έτσι θυσίασε σε κάποιο βαθμό την πραγματική μελέτη της θάλασσας και της ατμόσφαιρας».
Με πάθος και αφοσίωση ο Χατζής εργάστηκε πάρα πολύ για την Τέχνη και τα αγαπημένα του θέματα. Εργάστηκε πάνω στα πολεμικά μας, στις ακρογιαλιές μας, στη Ναυτική βάση του Μούδρου στη Λήμνο – είχε εκεί εγκατασταθεί για ένα διάστημα – και μετά στο Ζάππειο όπου τον επέτρεψαν να εγκατασταθεί το εργαστήριό του.
Εκεί μετέφερε στο μουσαμά τα σχέδια που είχε κρατήσει από τους Βαλκανικούς πολέμους, όχι βέβαια όλα. Ήθελε να τα επεξεργαστεί αργότερα, γιατί εργαζόταν μια μεγάλη σύνθεση «Η τελευταία ναυμαχία του Βυζαντίου».
Δυστυχώς όμως δεν πρόφτασε να τα τελειώσει. Έμειναν όλα ατελείωτα. Η μολυβδίαση από τα χρώματα (δηλητηρίαση του οργανισμού από μόλυβδο) τον ανάγκασαν να τα αφήσει όλα. Έχασε τη ζωή του, ακολουθώντας κι αυτός την τραγική μοίρα πολλών ζωγράφων. Κι ήταν μόνο 45 χρόνων.
