Μια μέρα πριν από την 27η Ιανουαρίου, οπότε τιμάται η μνήμη των θυμάτων του ολοκαυτώματος, στη σχετική συνέντευξη τύπου των Ηνωμένων Εθνών έγινε αναφορά στη διάσωση των Εβραίων της Βουλγαρίας τον καιρό του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου.
Στη συνέχεια το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Ελλάδας επισήμανε με επιστολή του τη διαφορετική μοίρα των Εβραίων στις περιοχές που είχαν καταλάβει ως σύμμαχοι του Άξονα οι Βούλγαροι. Υπενθύμισε ρητά ότι «το ποσοστό εξόντωσης των Εβραίων στην ζώνη βουλγαρικής κατοχής (στην Ελλάδα) κυμαίνεται μεταξύ 97-99%, είναι δε το υψηλότερο στην Ελλάδα και ίσως και στην Ευρώπη. Οι Βούλγαροι έσωσαν τους Εβραίους της χώρας τους με αντάλλαγμα την εξόντωση των Εβραίων από τις άλλες περιοχές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό τους»
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σώθηκαν οι ζωές περίπου 50000 Εβραίων της Βουλγαρίας, η οποία τελούσε υπό γερμανική κατοχή από το 1941. Οι εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας καθιστούν την Βουλγαρία υπεύθυνη για την εκτόπιση περίπου 4000 ανθρώπων από τη Βόρεια Ελλάδα και πάνω από 7000 από το έδαφος της σημερινής ΠΓΔΜ.
Η σημασία της κοινωνικής αντίστασης
Ο Εβραιο-πολωνο-γερμανός συγγραφέας Άρνο Λούστιγκερ επισημαίνει ότι: «Οι περισσότεροι Εβραίοι της Βουλγαρίας επιβίωσαν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά όχι χάρη στη βουλγαρική ηγεσία, η οποία δεν θα είχε κανένα δισταγμό να παραδώσει τους Εβραίους στη Γερμανία. Το Μάρτιο του 1943 χιλιάδες Εβραίοι της Θράκης και της Μακεδονίας από τη βουλγαρική ζώνη κατοχής απελάθηκαν στην Τρεμπλίνκα και εξοντώθηκαν. Η συνεργασία της Βουλγαρίας στις διώξεις αυτές ευαισθητοποίησε όλο το έθνος για τη μοίρα των Εβραίων. Χωρίς την ευρεία αντίσταση της κοινωνίας, της Εκκλησίας και κάποιων πολιτικών και οι Εβραίοι της Βουλγαρίας θα είχαν την ίδια τύχη που είχαν οι ομόθρησκοί τους των κατεχόμενων περιοχών».
Η βουλγαρική κυβέρνηση δεν τοποθετήθηκε μέχρι στιγμής σχετικά με το ζήτημα. Είναι εξάλλου γνωστό ότι το κράτος τηρεί αδιάλλακτη στάση σχετικά με αυτό το ιστορικό κεφάλαιο. Η Βουλγαρία “μεταφράζει” στην επίσημη ιστορία της την κατοχή των σημερινών εδαφών της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ ως «εθνική επανένωση». Ταυτόχρονα όμως αποδίδει τις διώξεις των Εβραίων των παραπάνω περιοχών στο ναζιστικό καθεστώς. Παρά τη σιωπή της βουλγαρικής κυβέρνησης, σε κάποια φόρα αναγνωστών ΜΜΕ εκφράστηκαν απόψεις όπως «δόλιοι Έλληνες», που θέλουν να αποπροσανατολίσουν από τη δύσκολη οικονομική συγκυρία ή «αλαζόνες Γερμανοί», που σκότωσαν εκατομμύρια Εβραίων και τώρα θέλουν να ξανακυριεύσουν τον κόσμο.
Ανάγκη επανεξέτασης της ιστορίας
Εντωμεταξύ το ζήτημα της διάσωσης των Εβραίων της Βουλγαρίας τυγχάνει διεθνούς αναγνώρισης. Ιταλοί και Γερμανοί συγγραφείς, Αμερικανοί σκηνοθέτες, το κράτος του Ισραήλ και οι εβραϊκές κοινότητες διαφόρων χωρών έχουν εκφράσει το σεβασμό και την ευγνωμοσύνη τους. «Δεν θα μάθουμε ποτέ», λέει ο Άρνο Λούστιγκερ, «πόσοι Εβραίοι θα μπορούσαν να είχαν σωθεί, αν και άλλοι λαοί της κατεχόμενης Ευρώπης είχαν συμπεριφερθεί όπως οι Βούλγαροι. 19 Βούλγαροι τιμήθηκαν από το Yad Vashem (σ.σ.: μουσείο στη μνήμη του Ολοκαυτώματος στα Ιεροσόλυμα) τον Ιανουάριο του 2011».
Ωστόσο η πλειονότητα των Βουλγάρων διαβάζει επιλεκτικά μόνο αυτή την πτυχή και εμφανίζεται ανίκανη να επεξεργαστεί κριτικά την ιστορία της χώρας. Αυτή η αποσιώπηση συμβάλλει όμως στην ένταση φαινομένων εθνικισμού, που συνδυάζονται με ρατσισμό, ξενοφοβία και αντισημιτισμό. Στοιχεία που εκφράστηκαν πέρυσι σε επεισόδια εναντίον Ρομά, Μουσουλμάνων, έγχρωμων ποδοσφαιριστών και ομοφυλοφίλων. Υπό αυτές τις συνθήκες, ευκταίο παραμένει να ανταποκριθούν οι πολιτικοί στη Βουλγαρία στην ιστορική πρόκληση ξεκινώντας έστω και καθυστερημένα ένα δημόσιο διάλογο γύρω από το ζήτημα
DW
