Επικρατεί η αντίληψη πως το ναυάγιο του Τιτανικού στον Ατλαντικό στις 12/4/1912, κατά το παρθενικό του ταξίδι, είναι το πιο πολύνεκρο στην παγκόσμια ναυτική ιστορία. Πρόκειται, βέβαια, για λανθασμένη άποψη, καθώς η ανείπωτη οπωσδήποτε τραγωδία υπολείπεται κατά πολύ σε αριθμό απωλειών από άλλα αντίστοιχα, αλλά λιγότερο γνωστά τραγικά περιστατικά. Το σφάλμα προκύπτει από την προβολή και την ευρύτατη γνωστοποίηση του συγκεκριμένου ναυαγίου, που βέβαια οφείλονται στην ιδιαιτερότητά του. Θεωρούμενο αβύθιστο πλοίο, πρωτοποριακό για την τεχνολογία της εποχής, βυθίζεται στον πρώτο του κιόλας πλου από σειρά αρνητικών συγκυριών και ολέθριων λαθών, που συνθέτουν δραματική αλληλουχία. Απίστευτες συμπτώσεις συνδυάζονται με την επικρατούσα υπεροψία για τις δυνατότητες του πλοίου και κατά ένα σπάνιο ταίριασμα οδηγούν στην κοινή, απίστευτη κατάληξη. Ολα ετούτα προκάλεσαν την παγκόσμια και την πολύμορφη προβολή του φοβερού θαλάσσιου δυστυχήματος με μια πρωτοφανή, εξαρχής, δημοσιοποίηση, που κρατά ώς τις μέρες μας. Ενδελεχείς έρευνες και αναλύσεις από κάθε είδους μελετητές και ερευνητές για την ερμηνεία του συμβάντος με πληθώρα άρθρων, βιβλίων και ντοκιμαντέρ, αλλά και κινηματογραφικές ταινίες ιδιαίτερης θεαματικότητας. Ετσι, όλες οι ενασχολήσεις κατέστησαν το ναυάγιο του Τιτανικού ως πλέον διάσημο, αν ευσταθεί ο όρος για μια φρικτή τραγωδία, παρασύροντας πολλούς στην πεποίθηση ότι πρόκειται για τη βύθιση πλοίου με τον υψηλότερο αριθμό θυμάτων, διαχρονικά. Από τις μυθιστορηματικές διαστάσεις, που δόθηκαν στο συμβάν, προέκυψαν η υπερπροβολή, αλλά και η υπερβολή, οδηγώντας σε λάθος εκτιμήσεις.
Πολύ μεγαλύτερες τραγωδίες
Αναμφίβολα ο Τιτανικός αποτελεί μία από τις πιο πολύνεκρες ναυτικές τραγωδίες παγκόσμια. Ανατρέχοντας, όμως, στη ναυαγιακή ιστορία αποκαλύπτονται αρκετές άλλες ανάλογες περιπτώσεις, λιγότερο ίσως γνωστές, που υπερτερούν κατά πολύ, σε αριθμό θυμάτων, του Τιτανικού. Ας κάνουμε μία σύντομη αναφορά.
Τη θλιβερή πρωτιά κατέχει η βύθιση του γερμανικού υπερωκεάνιου Βίλελμ Γκούστλοφ από σοβιετικό υποβρύχιο στη Βαλτική στις 31/1/1945, όπου χάθηκαν περίπου 10.000 ψυχές. Το πλοίο μετέφερε στα δυτικά αμάχους, στρατιωτικούς και τραυματίες για ασφάλεια, καθώς εξελισσόταν η σοβιετική προέλαση και είναι άγνωστος ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων, που είχαν επιβιβαστεί ανεξέλεγκτα στην αγωνιώδη προσπάθειά τους για διαφυγή. Οι επίσημοι αριθμοί κάνουν λόγο για 9.343 θύματα και 1.238 διασωθέντες. Όμως, εκτιμάται ότι μπορεί οι απώλειες να ξεπερνούν τις 10.000.
Την ίδια περίοδο, πρώτοι μήνες του 1945, με την κατάρρευση της Γερμανίας, σημειώθηκαν και άλλες ανάλογες τραγωδίες με αυτή του Βίλελμ Γκούστλοφ, κατά τη διαφυγή προς τα δυτικά. Στις 16/4/1945 βυθίστηκε το φορτηγό ατμόπλοιο Γκόγια από σοβιετικό υποβρύχιο, με αποτέλεσμα να χαθούν πάνω από 7.000 άνθρωποι, ενώ διασώθηκαν ελάχιστοι (180), καθώς και εδώ δεν υπάρχει ακριβής αριθμός επιβαινόντων. Λίγο αργότερα και συγκεκριμένα στις 3/5/1945, λίγο πριν τη γερμανική συνθηκολόγηση, βυθίστηκε από αεροπορική επιδρομή των Βρετανών το πλοίο Καπ Αρκόνα, με τις απώλειες να κυμαίνονται από 7.645 έως 9.645 και μόλις 355 διασωθέντες. Το απίστευτο είναι πως το πλοίο ήταν πλωτή φυλακή και οι επιβαίνοντες θύματα αιχμάλωτοι των Γερμανών. Είχε νωρίτερα προηγηθεί και η απώλεια του επιβατηγού πλοίου Τζένεραλ Φον Στούμπεν στις 10/2/1945 από σοβιετικό υποβρύχιο πάλι στη Βαλτική με 4.503 θύματα και 659 διασωθέντες.
Επόμενη σε αριθμό θυμάτων τραγωδία είναι εκείνη του ατμόπλοιου Ορια, που μετέφερε Ιταλούς αιχμαλώτους και βυθίστηκε στον Σαρωνικό, στη νησίδα Πάτροκλος, στις 12/2/1944 από κακοκαιρία και κακή εκτίμηση του πλοιάρχου. Αποτέλεσμα να χαθούν πάνω από 4.000 Ιταλοί αιχμάλωτοι και κάποιοι από τους Γερμανούς, που επέβαιναν στο καράβι. Οι αριθμοί δίνονται και εδώ κατά προσέγγιση, αφού στις διάφορες πηγές αποκλίνουν. Διασώθηκαν μόνον 49 αιχμάλωτοι και οι περισσότεροι από τη γερμανική φρουρά. Το ναυάγιο του ατμόπλοιου Ορια αποτελεί την πιο πολύνεκρη ναυτική τραγωδία στις ελληνικές θάλασσες και δεν προήλθε από πολεμική ενέργεια, αν και σε περίοδο πολέμου. Δυστυχώς, υπήρξαν και άλλες περιπτώσεις με πολύνεκρα ναυάγια πλοίων, που μετέφεραν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Ιταλούς αιχμαλώτους, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Σημειώνουμε τα δύο με τις περισσότερες απώλειες, που υπερβαίνουν τον αριθμό εκείνων του Τιτανικού: Καποπίνο, που βυθίστηκε κοντά στη Κρήτη από συμμαχικό υποβρύχιο στις 8/2/1944 και από τους 3.344 επιβαίνοντες χάθηκαν οι 3.277. Σίνφρα, που βυθίστηκε στην Κω από αεροπορικό βομβαρδισμό στις 20/10/1943 και απωλέστηκαν οι 2.098 από τους 2.664 αιχμαλώτους. Υπήρξαν και άλλες τρεις περιπτώσεις βυθίσεων, με πολλές εκατοντάδες νεκρούς η καθεμιά.
Το πιο γνωστό, πολύνεκρο ναυάγιο στην περίοδο του α’ παγκοσμίου πολέμου είναι εκείνο του υπερωκεάνιου Λουζιτάνια στις 7/5/1915 νότια της Ιρλανδίας, όπου πνίγηκαν 1.198 άτομα. Η λιγότερο γνωστή περίπτωση του γαλλικού υπερωκεάνιου Προβένς, που τορπιλίστηκε κοντά στο ακρωτήριο Ταίναρο στις 26/2/1916, προηγείται αρκετά σε αριθμό θυμάτων, που φτάνουν τα 3.102 με μόνο 352 διασωθέντες.
Αλλη μία δραματική περίπτωση, που καταγράφεται στα χρόνια του β’ παγκοσμίου πολέμου, αποτελεί το ναυάγιο του υπερωκεάνιου Λακωνία στις 12/9/1942, στον Νότιο Ατλαντικό, που τορπιλίστηκε, με αποτέλεσμα να χαθούν οι 1.678 από τους 2.789 επιβαίνοντες.
Σε καιρό ειρήνης
Προκύπτει, βέβαια, η εύλογη ένσταση. Ολα τα ναυάγια, που μνημονεύσαμε πιο πάνω, σημειώθηκαν σε εμπόλεμη περίοδο με ιδιάζουσες συνθήκες και από πολεμική ενέργεια. Στα χρόνια του πολέμου βυθίσεις πλοίων και θύματα εκτινάσσονται σε δυσθεώρητα ύψη, οπότε η σύγκριση με τον Τιτανικό ή άλλα ναυάγια μπορεί να θεωρηθεί άνιση. Ωστόσο, έχουν σημειωθεί βυθίσεις, που τον ξεπερνούν σε αριθμό θυμάτων. Απίστευτες τραγωδίες σε καιρό ειρήνης, από τις οποίες οι δύο είναι και σχετικά πρόσφατες, ενώ έχουμε άλλες δύο κατά τον 19ο αιώνα.
– Τον Φεβρουάριο του 1822 το υπερφορτωμένο κινεζικό ιστιοφόρο Τεκ – Σινκ ταξιδεύοντας για το Βόρνεο προσέκρουσε σε ύφαλο και χάθηκαν 1.600 ψυχές για να σωθούν μόνο 400.
– Στα 1865 λίγο πριν ολοκληρωθεί ο φονικός αμερικανικός εμφύλιος, το ποταμόπλοιο Σουλτάνα βυθίστηκε στον ποταμό Μισισίπι, έπειτα από έκρηξη λέβητα και φονεύτηκαν οι 1.800 από τους 2.400 επιβαίνοντες. Πρόκειται για δυστύχημα και δεν αποτελεί πολεμικό γεγονός.
– Μόλις στις 26 Σεπτεμβρίου του 2002 στη θάλασσα της Σενεγάλης βούλιαξε το φέριμποτ Λε Τζόλα από φουρτούνα. Πράγματι υπερφορτωμένο με περισσότερα από 2.000 άτομα, ανατράπηκε και χάθηκαν 1.863 ψυχές.
– Την κορυφή των πολύνεκρων ναυαγίων σε καιρό ειρήνης κατέχει το φιλιππινέζικο Ντόνα Παζ, που βυθίστηκε το 1987, έπειτα από σύγκρουση με τάνκερ. Επίσης με τεράστια υπερφόρτωση, αφού το πλοίο είχε χωρητικότητα 1.424 ατόμων και στο μοιραίο ταξίδι ξεπερνούσαν τα 4.400. Επακόλουθο η απώλεια 4.375, ενώ διασώθηκαν μόλις 21.
Αρα ο Τιτανικός έρχεται πέμπτος στη σειρά των πολύνεκρων, εκτός πολέμων, ναυαγίων. Ακόμη ο Τιτανικός δεν ήταν, όπως επίσης πιστεύεται, το μεγαλύτερο σε εκτόπισμα επιβατηγό πλοίο, που βυθίστηκε ποτέ. Τον ξεπερνά, έστω ελάχιστα, το αδερφό του σκαρί, ο Βρετανικός, που βυθίστηκε κοντά στη Τζια από πρόσκρουση σε νάρκη στις 21/11/1916. Αλλη μία θλιβερή πρωτιά των ελληνικών θαλασσών.
Αλλοι «Τιτανικοί»
Το ναυάγιο του Τιτανικού, λόγω της προβολής του, έχει καταστήσει το όνομα του πλοίου συνώνυμο κάθε μεγάλης ναυτικής τραγωδίας. Πολλά τέτοια ναυάγια χαρακτηρίζονται σαν «Τιτανικοί» με την πρόσθετη επισήμανση και διευκρίνιση ανάλογα με την περίπτωση.
– Στο άρθρο του «Το ναυάγιο του Wilhelm Gustloff» ο Μιλτιάδης Βαρβούνης (περ. Ιστορικά θέματα, τεύχος 11, Οκτώβριος 2002, σελ. 42 – 49) θέτει υπότιτλο: «Ο Τιτανικός του Γ’ Ράιχ». Ο ίδιος χαρακτηρισμός μπορεί να αποδοθεί και στις ανάλογες τραγωδίες των πλοίων Γκόγια, Φον Στούμπεν και Καπ Αρκόνα.
– Το ναυάγιο του ατμόπλοιου Ορια ονομάζεται ως ο «Τιτανικός της Κατοχής» στο ομώνυμο άρθρο του Γιάννη Ράγκου στο βιβλίο του «Ξεχασμένα Πρωτοσέλιδα», εκδ. Polaris σελ. 182 – 190. Πολύ σωστά, καθώς αποτελεί το πιο πολύνεκρο ναυάγιο στα χρόνια της Κατοχής στις ελληνικές θάλασσες. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως ο «Τιτανικός των Ιταλών αιχμαλώτων», μόνο που καταγράφονται δυστυχώς και άλλοι «ιταλικοί Τιτανικοί», όπως είδαμε πιο πάνω.
– Το ναυάγιο του α/π Χειμάρρα στις νησίδες Βερδούγια στις 19/1/1947 αποδίδεται ως ο «Τιτανικός της ελληνικής ακτοπλοΐας», αφού είναι η πλέον πολύνεκρη τραγωδία της εγχώριας ναυσιπλοΐας με 383 νεκρούς. Ο ίδιος χαρακτηρισμός αποδίδεται και στο πολύνεκρο ακτοπλοϊκό ναυάγιο, του Ε/Γ – Ο/Γ Ηράκλειον στις 8/12/1966, έστω κι αν οι απώλειες ήταν σαφώς λιγότερες (217), και τούτο επειδή το ποσοστό των απωλεσθέντων ήταν πολύ υψηλότερο (87% έναντι 62% του α/π Χειμάρρα).
– Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό έχει και αυτό τον «Τιτανικό» του. Μόνο που σημειώθηκε όχι σε περίοδο πολέμου, αλλά ειρήνης. Πρόκειται για το ναυάγιο του επίτακτου ναυαγοσωστικού (ρυμουλκού) Αλέξανδρος Ζ. της εταιρείας Ζαλοκώστα, που εκτελούσε χρέη πλοίου μεταφοράς προσωπικού («Ευκαιρία») από τον Ναύσταθμο Σαλαμίνας στον Πειραιά. Στις 10/3/1923 λόγω υπερφόρτωσης και θαλασσοταραχής (μετατόπιση επιβαινόντων) μπατάρισε κοντά στην Ψυτάλλεια με απροσδιόριστο αριθμό θυμάτων, αφού ήταν άγνωστος εκείνος των επιβαινόντων. Επίσημα καταγράφονται 297 απώλειες και μόνο γύρω στους 50 διασωθέντες, αλλά οι νεκροί ίσως ξεπερνούν ακόμη και τους 400, καθώς οι επιβαίνοντες είχαν υπερβεί κατά πολύ τη χωρητικότητα του σκάφους. Να σημειωθεί ότι ο αριθμός των απωλειών (300 έως 400 περίπου) είναι σχεδόν ισόποσος με εκείνο όλων των βυθισθέντων πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού στη διάρκεια του β’ παγκοσμίου πολέμου. Οπότε δικαιολογείται απόλυτα ο χαρακτηρισμός για το Αλέξανδρος Ζ. ως ο «Τιτανικός του Πολεμικού Ναυτικού».
– Ως ο «Τιτανικός στη μάχη της Κρήτης» μπορεί να χαρακτηριστεί η βύθιση του αγγλικού καταδρομικού Γκλούτσεστερ στις 22/5/1941, που έχασαν τη ζωή τους 768 μέλη του πληρώματός του. Πρόκειται για το πιο πολύνεκρο ναυάγιο εκείνης της περιόδου, όταν οι Βρετανοί έχασαν και άλλα πλοία με εκατοντάδες νεκρούς.
– «Τιτανικός του α’ παγκοσμίου πολέμου» θεωρείται, εκτός βέβαια από το ευρέως γνωστό ναυάγιο του Λουζιτάνια, η απώλεια του γαλλικού υπερωκεάνιου Προβένς, που αναφέραμε πιο πάνω, με τα 3.102 θύματα.
Ολοκληρώνοντας να επισημάνουμε πως ο Τιτανικός, αν και δεν αποτελεί το ναυάγιο με τα περισσότερα θύματα, είναι μία από τις πιο πολύνεκρες τραγωδίες, εκείνη που συγκλόνισε περισσότερο την κοινή γνώμη από τη δημοσιότητα που δόθηκε. Επιπλέον χάρη στην προβολή και την ευρεία γνωστοποίησή της προσδίνει το όνομα της σε κάθε αντίστοιχο οδυνηρό ναυάγιο.
Γ. Π. ΜΑΣΣΑΒΕΤΑΣ
