ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Τι υπήρξε ο Στέφανος Μαρτζώκης;

τι-υπήρξε-ο-στέφανος-μαρτζώκης-309687

Της Φανής Μαγκούτα, Φιλολόγου

«Αν και πολλοί υποστηρίζουν πως η εποχή μας είνε (sic) αντιποιητική κι αν κ’ εγώ πολλές φορές έχω υποστηρίξει αυτό, διστάζω όμως να το πιστεύσω. Η μια εποχή μοιάζει με την άλλη και σ’ όλους τους αιώνας η ποίησις είχε τους εχθρούς της και τους φίλους της, εδώ ήτο αντικείμενο λατρείας κ’ εκεί περιφρονήσεως». Στα 1906 το γράφει αυτό ο Στέφανος Μαρτζώκης και χαρακτηρίζει αντιποιητική την εποχή που ζει. Η ποίηση έχει πάντα τους οπαδούς της και τους αντιπαθούντες. Εχθρούς, δεν νομίζω ότι έχει.

Η αναφορά μου στον Ζακυνθινό ποιητή Στέφανο Μαρτζώκη γίνεται λόγω του ΙΑ΄ Διεθνούς Πανιόνιου Συνεδρίου (Κεφαλονιά, 21-25 Μαΐου 2018), όπου και μνημονεύτηκε με δύο ανακοινώσεις. Προσπαθήσαμε εκεί να τοποθετήσουμε τον Μαρτζώκη στο πάνθεο των ποιητών για να καταλάβει την πραγματική του θέση. Ο 19ος αιώνας υπήρξε προωθητικός για την ποίηση, ρομαντικός, ονειροπόλος αιώνας, με συμβολισμούς και υπερβολές ρομαντικές. Στρέφονταν στο “καλαίσθητον” και συνεπώς ευνοούσε την ποίηση. Όμως ο Στέφανος Μαρτζώκης, ούτε ρομαντικός είναι, ούτε μεταφυσικός. Βαδίζει την μεσότητα της απώλειας. Πώς γράφει λοιπόν; Παραθέτω απόσπασμα από το ποίημα του Στην ιδέα αφιερωμένο στον Μαρίνο Σιγούρο: Στους αιώνες ανάμεσα / μέσα στην πάλη / τόσων κόσμων που βρίσκονται / στην αιθέριαν αγκάλη / θέλω η φωνή μου ν’ ακουστεί / και να περάση / σαν πύρινο σπαθί / στην κάθε πλάσι.

Στην Αθήνα πια εκδίδει τα Νέα Ποιήματα, που είναι τραγούδια κρυμμένα στην καρδιά του, όπως αναφέρει, διέξοδοι με τη λέξη, με τον στίχο και με τη στροφή από την επώδυνη πραγματικότητα. Είναι “μοναχικές δημιουργίες”, εκτός του κλίματος της εποχής, κλασική ποίηση, ιδιαίτερη. Γι’ αυτό και ανένταχτος. Είχε όμως, κατά τον Ευρ. Γαραντούδη, αφοσιωμένους θαυμαστές. Αυτούς διατηρεί μέχρι και σήμερα, που τον θυμούνται στα συνέδρια. Όταν ένα ποιητής γίνεται αντικείμενο μελέτης των φιλολόγων αποκλειστικά και χάνει το αναγνωστικό κοινό του, έχει πεθάνει ως ποιητής. Πολύ περισσότερο θεωρείται εξαφανισμένος, όταν αναζητά πολιτικά και συντεχνιακά ερείσματα για την καθιέρωσή του. Τότε, είναι βέβαιο ότι θα τον τυλίξει η αχλύς του χρόνου. Ο Στέφανος Μαρτζώκης δεν είχε τέτοιο θέμα. Το άγγιγμα της μούσας τον προίκισε με λεπτή έκφραση, ύφος δροσερό και αξιοπρεπές, εννοώ υψηλό.

Αν κρίνετε από το παράθεμα των λόγων του, στην είσοδο του δικού μου κειμένου, σκεφτείτε τί ποιητική φλέβα υπήρξε. Το αιόλιον φύσημα τον έφερε στην Αθήνα, ανέστιο και πένητα. Η λογοτεχνική του σταδιοδρομία τον θέλει πλέον υποταγμένο ποιητή, που “πιάνει” την επικαιρότητα και “πιάνεται” από το εφήμερο, να συμπιέζει πιθανόν τα νοήματα της ποιητικής του σύλληψης για να επιβιώσει. Αφιερώνει τα μικρά ποιήματα της συλλογής του σε προσωπικότητες της εποχής, κριτικούς, ομοτέχνούς του και στα τρία παιδιά του από ένα. Ο Κώστας Βάρναλης, που τυγχάνει και αυτός αφιερώσεως, τον χαρακτηρίζει “καθυστερημένο βάρδο του παλιού καιρού!”

Αφού καλούμαστε να κρίνουμε, στο σήμερα, το έργο του Ζακυνθινού Στέφανου Μαρτζώκη σημαίνει πως αποτελεί εικόνα ποιητή που πάλεψε για την αξία της τέχνης του. Αγωνίστηκε για πολλά: “Οι νονοί μας”, λέει, “ήσαν προφήτες που μας έδωσαν τα ονόματα Ανδρέας και Στέφανος για τα βάσανα που υποφέρουμε”, απαντώντας με ποίημα στον αγαπημένο του αδελφό Ανδρέα.

Έτσι, όπως έθεσα εκ του τίτλου το θέμα “τί υπήρξε ο Στέφανος Μαρτζώκης;” υποχρεούμαι να απαντήσω στο μυστήριο. Είναι το πρότυπο ενός αληθινού ποιητή. Ελάσσων; Μείζων; Δεν ενδιαφέρει η κατηγοριοποίηση. Τον δικαιώνει η γραφή του: “Η ποίησις νομίζω ότι είνε η ζυγαριά απάνω στην οποία ζυγίζεται ο πολιτισμός ενός έθνους, είνε η αφετηρία όλων των μεγάλων ιδανικών της ανθρωπότητος”. Ας το κρατήσουμε αυτό του Μαρτζώκη και ας δώσουμε, επιλογικά, το στίγμα του ποιητή με ένα ρήμα: Αντεπεξήλθε ευδοκίμως στα γήινα.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου