Του Κώστα Λιάπη
Αγνωστο πώς και γιατί, ανάμεσα στα λυτά χειρόγραφα έγγραφα των χρόνων της Τουρκοκρατίας που φυλάγονται στη Βιβλιοθήκη Μηλεών, υπάρχει το αντίγραφο, κατά πάσα πιθανότητα, και μιας αχρονολόγητης ικετευτικής αναφοράς των κατοίκων του Νεοχωρίου Πηλίου, που απευθύνεται προς τον ίδιον τον σουλτάνο.
Το έγγραφο αυτό, βρίσκεται στον Φάκελο Ζ΄, κι έχει αριθμό 46 στη σχετική κατάταξη που έκανε ο μακαρίτης ταξινομητής των αναφερόμενων εγγράφων Βαγγέλης Σκουβαράς.
Πρόκειται για μια αναφορά παραπόνων των «φουκαράδων» Νεοχωριτών κατά του τότε διοικητή του σαντζακίου Θεσσαλίας (Τίρχαλα Βαλεσή) Βελή Πασά, δευτερότοκου γιου του Αλή Πασά, που είχε την έδρα του στον Τύρναβο. Ο ίδιος, σύμφωνα με τα καταγγελλόμενα από τους Νεοχωρίτες είχε αποκλείσει τους κατοίκους της Θεσσαλομαγνησίας – η οποία, ως μαλικιανές (ιδιοκτησία) της Ασμά Σουλτάνας, έμεινε έξω από τα όρια της διοικητικής δικαιοδοσίας του Βελή – απ’ το να μπαίνουν και να βγαίνουν ελεύθερα στον υπόλοιπο θεσσαλικό χώρο και να κάνουν τα αλισβερίσια τους και κυρίως βέβαια να προσπορίζονται από το θεσσαλικό κάμπο το σιτάρι του ψωμιού τους. Πώς έγινε αυτός ο ξαφνικός αποκλεισμός, εξαιτίας του οποίου πολλοί Νεοχωρίτες αγνοούνταν, καθώς βρέθηκαν μέσα στα διοικητικά όρια του Βελή; Με τη φύλαξη από οπλοφόρους του Βελή όλων των δρόμων, που οδηγούσαν από τη Θεσσαλομαγνησία προς τον λαρισινό κάμπο αλλά και αντίστροφα. Και για ποιο λόγο; Γιατί τάχα πολλοί ραγιάδες από το εσωτερικό της Θεσσαλίας «κατσίρδιζαν», δηλαδή το έσκαζαν σε άλλα μέρη από τις «σκάλες», δηλαδή τα λιμάνια της Θεσσαλομαγνησίας, μολονότι είχε κι εκεί τους ανθρώπους του ο Βελής.
Ας δούμε, όμως, εδώ πώς έχει τούτη η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αναφορά, που φωτίζει μια άγνωστη πτυχή της πηλιορείτικης ιστορίας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Μια αναφορά στην οποία εμβόλιμα και παρενθετικά υπάρχουν και οι δικές μου επεξηγήσεις των πολλών τούρκικων λέξεων και όρων που περιέχει, χωρίς τις οποίες επεξηγήσεις θα ήταν σχεδόν αδύνατο να κατανοηθεί το περιεχόμενό της.
Ιδού, όμως, τι περιλαμβάνεται στο σχετικό κείμενο:
«εφέντιλεριμήζ σουλτάν εμήζ (=αφέντη όλων μας, σουλτάνε μας)
Δεβλετλού (=κραταιέ), Ιναετλού (=βοηθέ), μερχαμετλού (=ελεήμων) βελή γιουναμετμήζ χαζρετλερή (=προστάτη, κηδεμόνα αγνέ των ρωμιών).
ευλαβικώς σας προσκυνούμεν και τα ίχνη των ποδιών σας καταφιλούμεν. ημείς/ οι σκλάβοι σου Νεωχωρήτες, και τον μεγαλοδύναμον θεόν παρακαλούμεν να σας/ χαρίζη χρόνους πολλούς με όλα τα υψηλά και χαϊρλή μουρατά σας (=ποθούμενά σας) αμήν.
Με το ευλαβικόν μας αρτζιχάλι (=ικετευτική αναφορά) αναφέρομεν προς το ύψος σας κάμνον/τας το χάλι μας ιφαντέ (δηλαδή εκφράζοντας με δήλωσή μας το χάλι μας) παρακαλούντες θερμώς κατά το συνηθισμένον ιναέτι σας (=έλεος, βοήθεια) οπού/ παντοτεινώς δείχνετε μεγάλον κερέμι (=μεγαλοθυμία) εις ημάς τους πτωχούς και ντερτιμέν (= βασανισμένους) φουκαράδες/ σας, έτζι και τώρα να μας ευσπλαχνιστήτε, να μας ελεήσετε ελευθερώνοντάς μας από τού/την την περίστασιν οπού μας ακολουθεί σήμερον, όχι μόνον ημάς τους σκλάβους σας, α/λλά όλα και του αργαλάστ μουκατασί (εννοεί τα χωριά του Πηλίου που εκμίσθωναν τους φόρους τους κι ανήκαν στη δικαιοδοσία του βοεβόδα Αργαλαστής) καθώς όλοι το ιτράφι (δηλ. όλοι το ομολογούν) …ισλάμηδες και ραγιάδες (δηλαδή μουσουλμάνοι και μη μουσουλμάνοι υπήκοοι) με/ ιλάμια (=δικαστικές αποφάσεις) και άρτζια (=αναφορές) φανερώνωμεν την δυστυχίαν μας εις το υψηλόν και κραταιόν ντεβλέτι (=κράτος) εις τον ισμέτ (= εντιμότατο, αγνό) σουλτάν εφέντη μας και κάθε ένας εις τους πολυχρονίους αυθεντάδες μας, στέλνοντας και/επί ταυτώ βεκίληδες (=πληρεξουσίους) να κάμωμεν εις τους πολυχρονίους αυθεντάδες μας το χάλι μας ιφαντέ/ (δηλ. να διεκτραγωδήσουμε την οικτράν μας κατάσταση) οπού ο Βελή πασάς εφέντης μας Τρίκαλα βαλεσή (δηλ. της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλίας) διά προσταγής του με μπουγιουρντί (=ηγεμονικό διάταγμα)/ μας διατάζει ότι από τώρα και εις το εξής ούτε εμείς να έβγομεν από το πιλάφ τεπέ (μικρός λόφος κι ομώνυμη τοποθεσία ανάμεσα στο Βόλο και στο Βελεστίνο, απ’ όπου περνάει ο δρόμος που συνδέει τον κάμπο της Θεσσαλίας με το Βόλο και τα χωριά της Θεσσαλομαγνησίας) και να/ πατήσουμε εις τα σύνορά του ούτε οι εδικοί του να έλθουν από το πιλάφ τεπέ εις ημάς, και σχεδόν/ εις όλα τα μέρη εσφάλησεν τους δρόμους με ανθρώπους του και μας έκοψε το ψωμί μας και κάθε/ αλισβερίσι διά να μην ημπορέσωμεν να ζήσωμεν και ημείς και τα παιδιά μας, προφασιζόμενος/ ότι απ’ εδώ κατζιρντίζουν (=φυγαδεύονται) οι ραγιάδες εμβαρκάροντες και φεύγουν εις άλλα μέρη εις καιρόν οπού/ αυτός έχει τα ζεϊμπέκια (=οι άτακτοι στρατιώτες) καθώς είναι μαλιούμι (=βέβαιος) και ο αυθέντης μας εις αυτό, και οι σκάλαις (=λιμάνια) όλαις/ φυλάττονται από ανθρώπους εδικούς του, και όσοι άνθρωποι εδικοί μας ευρέθησαν μέσα α/πό τα σύνορά του προτού να σφαλίση τους δρόμους έμειναν εκεί κλεισμένοι και δεν ηξεύρομεν/ τι γίνονται, διά τούτο προστρέχομεν εις το ύψος σας και ζητούμεν έλεος, να μας ελευθερώσετε από/ αυτή την ανέλπιστον δυστυχίαν, διότι ημείς μίαν εβδομάδαν και δεν εύγομεν έξω να πω/λήσουμε τα μαξούλια (=σοδειές) μας και να αγοράσωμεν ζαχιρέν (=προμήθειες, τρόφιμα) μας ανάγκη να αποθάνωμεν από/ την πείναν επειδή ευρισκόμεθα επάνω εις μίαν πέτραν καθώς το εξουσιάζει ο αυθέντης μας/ όθεν κάμετε το έλεος προς ημάς και θεόθεν οι χρόνοι σας να είναι πάμπολλοι και/ πανένδοξοι αμήν.
οι σκλάβοι σου και χαΐρ ντοατζίδες (=ευχέτες) σας».
(Ακολουθούν τα αποτυπώματα έντεκα μικρών σφραγίδων και η υπογραφή: Νεωχωρήτες).
Αυτή τη δραματική έκκληση απευθύνουν προς τον σουλτάνο οι κάτοικοι του Νεοχωρίου και βέβαια τα βασικά ερωτήματα που προκύπτουν από την ανάγνωσή της είναι, ποια χρονιά έγιναν αυτά τα παράπονα και σε ποιον σουλτάνο, ποιο ήταν το αποτέλεσμα τούτης της παράστασης παραπόνων και πώς τελικά βρέθηκε τούτο το κείμενο και στη Βιβλιοθήκη των Μηλεών.
Για τα δυο πρώτα ερωτήματα οι απαντήσεις είναι συναφείς. Αφού διοικητής Θεσσαλίας στην αναφερόμενη αχρονολόγητη περίοδο είναι ο Βελή Πασάς, αυτόματα προκύπτει πως η συγκεκριμένη αναφορά έγινε στο διάστημα 1812 – 1819, περίοδο κατά την οποία ήταν διορισμένος από το σουλτάνο ως σαντζάκ-μπέης στη Θεσσαλία ο Βελής. Κι όσο για το ποιος ήταν τότε ο σουλτάνος, εύκολη κι εδώ είναι η απάντηση: Σουλτάνος ήταν ο Μαχμούτ Β΄, που ηγεμόνευε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και σ’ όλο το διάστημα της Επανάστασης και αρκετά χρόνια μετά απ’ αυτή και ως το θάνατό του (1808 – 1839).
Την απάντηση στο τρίτο ερώτημα την παίρνουμε από μια ανέκδοτη επιστολή που επίσης βρίσκεται στο Φάκελο Ζ΄ της Μηλιώτικης Βιβλιοθήκης κι έχει αριθμό 48. Την επιστολή αυτή τη στέλνουν στις 16 Νοεμβρίου του 1818 οι κάτοικοι των Μηλεών στους επιφανείς ξενιτεμένους τους στην Πόλη Γιάννη Δήμου και Κωνσταντίνο Νικολάου, για να τους ενημερώσουν για διάφορα φορολογικά κυρίως θέματα της «χώρας» τους και να τους παρακαλέσουν να πάρουν από τους «πολυχρονίους αυθέντας» των τον «μουκατά», δηλαδή τον εκμισθωμένο ετήσιο φόρο του χωριού τους. Σ’ αυτή, λοιπόν, την επιστολή οι επιστολογράφοι ανάμεσα στα άλλα νέα της πατρίδας τους γράφουν πως «ημείς υγιαίνομεν χάρις τω αγίω Θεώ, και οικονομούμεθα οποσούν από τροφάς, επειδή ο υψηλότατος Βεζίρης άνοιξε τους δρόμους ως πρότερον».Αν, λοιπόν, οι δρόμοι που άνοιξαν δεν είναι άλλοι από κείνους που έκλεισε ο Βελής (κι αυτό θα πρέπει κατά πάσαν πιθανότητα να συνέβηκε) η ικετευτική αναφορά των Νεοχωριτών έπιασε σίγουρα τόπο και η λύση που επιθυμούσαν θα πρέπει να δόθηκε μέσα στο 1818.
Και δεν μένει παρά να δοθεί απάντηση και για το πώς το επίμαχο τούτο κείμενο βρέθηκε στη Βιβλιοθήκη Μηλεών, ανάμεσα στα άλλα λυτά της έγγραφα. Με δεδομένο ότι πολλά απ’ αυτά τα χειρόγραφα είναι αντίγραφα εγγράφων που σύντασσε ως τη χρονιά που πέθανε (1844) ο Κωνσταντάς, μια πιθανή απάντηση θα μπορούσε να είναι πως και σ’ αυτό το έγγραφο των Νεοχωριτών συντάκτης ήταν ο ίδιος. Ούτε, όμως, η νοηματική επάρκεια, ούτε το ύφος ούτε κι αυτός ο γραφικός χαρακτήρας του συντάκτη της συγκεκριμένης αναφοράς «δείχνουν» τον «σοφολογιώτατο» Μηλιώτη διδάσκαλο. Και μένει μάλλον σαν πιθανότερη απάντηση πως αντίγραφο της εν λόγω αναφοράς να στάλθηκε από τους Νεοχωρίτες στις δημογεροντίες όλων ή κάποιων χωριών του Πηλίου για να ενεργήσουν κι εκείνες με ανάλογες παραστάσεις διαμαρτυρίας των δικών τους βεκίληδων, αφού το πρόβλημα στο οποίο αναφέρονται και για το οποίο παραπονούνται οι «ντερτιμέν φουκαράδες» Νεοχωρίτες αφορούσε όλους τους Πηλιορείτες. Κάτι που έμμεσα άλλωστε επισημαίνεται και στη συγκεκριμένη αναφορά, αντίγραφο της οποίας πιθανότατα να έπεσε και στα χέρια του Κωνσταντά, που το κράτησε μαζί με τα δικά του «χαρτιά», όπως άλλωστε συνέβηκε και με πολλά άλλα από τα λυτά έγγραφα της Μηλιώτικης Βιβλιοθήκης.
