Του Κώστα Λιάπη
Πέρασαν κοντά 230 χρόνια από τότε που οι δυο Μηλιώτες λόγιοι και διδάσκαλοι του Γένους Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς παρουσίασαν από τη Βιέννη την ιδιαίτερα σπουδαία για την εποχή τους αλλά ξεχωριστά ενδιαφέρουσα και σήμερα «Νεωτερική Γεωγραφία» τους, ένα από τα ολιγάριθμα ελληνικά γεωγραφικά βιβλία του 18ου αιώνα, που περιλαμβάνει στοιχεία για την «Ευρωπέικη Τουρκία, Ιταλία, Σπάνια, Πορτογαλλία και Φράντζα».
Κι όσον αφορά τις άλλες μεσογειακές χώρες αλλά και τον ευρύτερο ελληνικό χώρο, μ’ εξαίρεση αυτόν της Μαγνησίας, οι ιστορικογεωγραφικές αναφορές των συγγραφέων σ’ αυτή τη σπάνια έκδοση είναι περιληπτικές, γενικές και συχνά χωρίς σαφή γεωγραφικό διαχωρισμό, γεγονός που βέβαια αιτιολογείται από την έλλειψη επαρκών πηγών. Αυτό, όμως, δεν ισχύει για το μαγνησιακό χώρο, και κυρίως αυτόν του Πηλίου, απ’ τον οποίον οι Μηλιώτες συγγραφείς έχουν από προσωπικές αυτοψίες πλούσιο το σχετικό πληροφοριακό υλικό, με συνέπεια η περί της Μαγνησίας αναφορά τους να είναι και πλατιά και ιδιαίτερα κατατοπιστική σε τούτο το έντυπο πόνημά τους.
Κι αυτό είναι κάτι που το επισημαίνουν κι οι ίδιοι όταν σημειώνουν πως «…θέλομεν ειπή …κομμάτι πλατύτερα, με το να είναι η πατρίδα μας, και έχομεν ολίγη ιδέα αυτής». Κι αυτό το «πλατύτερα» φαίνεται και από τον πλούτο των πληροφοριών τους για τη γενέθλια γη τους αλλά και από τις βιωμένες εκτιμήσεις τους και τους προσωπικούς προβληματισμούς τους, με τους οποίους εμβαθύνουν σε καταστάσεις, σε φαινόμενα, σε σχέσεις, σε κρίσεις και συγκρίσεις, και σε αναγωγές, σε σχέση βέβαια με τα αντικειμενικά ιστορικογεωγραφικά στοιχεία που παρουσιάζουν.
Αφού, όμως, ο λόγος ήρθε στις κρίσεις και συγκρίσεις τους, ας δούμε πώς χαρακτηρίζουν οι ίδιοι τους συμπατριώτες τους Πηλιορείτες, με βάση βέβαια την εμπειρία που έχουν απ’ αυτούς.
Κι ας αρχίσουμε με κάποιους γενικούς χαρακτηρισμούς, που αναφέρονται σε όλους τους κατοίκους των πηλιορείτικων χωριών. Γράφουν σχετικά οι Δημητριείς: «Οι άνθρωποι όλοι καλοφορεμένοι κατά την συνήθεια του τόπου, και με συντομία εις κάθε χωριό δεν ευρίσκει τινάς χωριό καθώς εις άλλα μέρη, αμή μια πόλι μικρούτσικη, μια δημοκρατία, από το οποίο ακολουθεί να είναι και οι άνθρωποι κομμάτι δυσήνιοι, στασιώδεις και ταραχώδεις».
Ο φυσικός, όμως, διαχωρισμός του Πηλίου σε ανατολικό και δυτικό, με τη διαφορετικότητα του κλίματος, της επάρκειας των πόρων και των λοιπών συνθηκών διαβίωσης, είχε, όπως είναι φυσικό και λογικό, την επίδρασή του και στα εξωτερικά φυσικά γνωρίσματα αλλά και στο χαρακτήρα των κατοίκων.
Κι αυτό δεν ξέφυγε από την παρατηρητικότητα των Δημητριέων, οι οποίοι σημειώνουν σχετικά: «…οι εγκάτοικοι του ανατολικού μέρους (του Πηλίου) διισχυρίζονται και πασχίζουν να τ’ αποδείξουν πως το μέρος τους είναι ευκραέστερον, επιχειρίζοντας (δηλαδή επιχειρηματολογώντας) από το χρώμα των γυναικών και το δικό τους οπού είναι ασπρότερον· τούτο όμως είναι αποτέλεσμα της σκιατραφίας περισσότερο, και όχι της ευκρασίας…».
Και παρακάτω:
«Οι δυτικοί είναι φιλοξενώτεροι από τους ανατολικούς, ωσάν οπού έχουν και τα αναγκαία αφθονώτερα, ελευθεριώτεροι, δημοκρατικώτεροι και στασιωδέστεροι· οι ανατολικοί πάλιν πολιτικώτεροι γενικώς και πλέο ιδεάτοι ωσάν οπού ξενιτεύωνται περισσότερο, μάλιστα οι Ζαγοριανοί, από τους οποίους σχεδόν δεν ευρίσκεται κανένας, οπού να μην έκαμε άλλος πολύ άλλος ολίγο εις ξενιτειαίς».
Πέρα, όμως, από τους γενικούς αυτούς χαρακτηρισμούς τους, οι Δημητριείς έχουν, όπως λέμε εδώ στο Πήλιο, χωριστά «ράμματα για τη γούνα» των κατοίκων του καθενός χωριστά από τα περισσότερα χωριά του Πηλίου. Κι έχει θαρρώ ενδιαφέρον να σας δώσω εδώ τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά με τα οποία τους «στολίζουν».
Και ιδού τι επισημαίνουν κατά περίπτωση:
Για τους Μακρινιτσιώτες: «Τρώγουν και πίνουν καλούτζικα και είναι όλοι σχεδόν πρόσχαροι, συμποτικοί και ελευθέριοι ωσάν οπού έχουν και τον τρόπο· αγαπούν πολλά να πρωτεύουν εις κάθε τι και αυτό προέρχεται ίσως επειδή γεννώνται εις μια χώρα οπού πρωτεύει εις άλλα χωριά». (Κι εννοούν εδώ την πρωτιά της Μακρινίτσας στα χρόνια εκείνα ως πρωτεύουσας των βακουφικών χωριών του Πηλίου).
Για τους Γολιώτες (Ανωβολιώτες): «Μετέχουν ολίγο εις τα ήθη των γειτόνων τους Μωαμεθανών, επικίνδυνοι εις ταις διατριβαίς τους και συμπόσια, φιλήδονοι, και κλίνουν και ολίγο εις την ασωτία».
Για τους Πορταρίτες: «Eίναι γενικώς εύθυμοι και φιλοπόται, και ζουν κομμάτι τρυφηλά, με το να έχουν ικανά τα προς ζωάρκεια από ταις τέχναις τους… Οι άνθρωποι ροδοκόκκινοι…».
Για τους Αγιολαυρεντίτες: «(Με το να έχουν υποστατικά αρκετά και καλά και με το να είναι οι ελιές τους επικερδέστερες των άλλων χωριών) ζουν όλοι σχεδόν καλά· οι προεστοί τους είναι οι φρονιμώτεροι των άλλων χωριών· επειδή με όλον οπού δεν ξενιτεύονται, διοικούν τη χώρα τους καλά, και δεν την έχουν εις χρέος κοινό βαλμένη, καθώς οι άλλοι των περισσότερων χωριών».
Για τους Αϊγιωργίτες: «Είναι άνθρωποι υπερήφανοι, στασιώδεις, φιλοτάραχοι· οι προεστοί τους φίλαυτοι περισσότερο παρά φιλόκοινοι· δεν εσυμφώνησαν καμμιά φορά εις το να κιτάξουν το κοινό συμφέρον, αμή τραβώντας ένας εδώ, άλλος εκεί, και κατατρέχωντας ένας τον άλλον μέχρι θανάτου, την εκαταχρέωσαν (τη χώρα), και την έφεραν εις κακή κατάστασι, μ‘ όλον οπού είναι βακούφι και έχει και καλά εισοδήματα».
Για τους Λεχωνίτες: «Οι Τούρκοι είναι άνθρωποι απλοί, τα ήθη τους καθώς και η γλώσσα τους ρωμαΐζουν πολλά… Οι Τούρκοι και Ρωμαίοι των Λεχωνίων δεν φυλάγουν τόσο κανέναν ξεχωριστό χαρακτήρα του έθνους τους, έξω από την θρησκεία μόνο, την οποίαν υποφέρνουν με μια ανεξιθρησκεία φυσική και οι δύο· και μήτε οι Ρωμαίοι συγχίζονται διατί είναι εκείνοι Μωαμεθανοί, μήτε αυτοί διατί είναι εκείνοι Χριστιανοί· άμποτες να ήταν έτζι και εις όλη την Τουρκία!».
Για τους Πινακιώτες: «Έχουν τα ήθη των Αγιωργιτών».
Για τους Βυζιώτες: «Mε ήθη καλλίτερα, ησυχαίτεροι, πλέο κυβερνημένοι».
Για τους Νεοχωρίτες: «Δεν είναι τόσο πολισμένοι, είναι όμως γεροί, ροδοκόκκινοι· αι γυναίκες όμορφαις».
Για τους Αργαλαστιώτες: «Eίναι κομμάτι απλοί, όμως καλοί άνθρωποι, κυβερνημένοι· επειδή έχουν και τον ευφορώτερο τόπο της χερσονήσου και την καλλίτερη θάλασσα».
Για τους Λαυκιώτες: «… οι χωριανοί απλούστεροι και περισσότερο απολίτευτοι».
Για τους Τρικεριώτες: «Είναι κυβερνημένοι και πολλοί (απ’ αυτούς) πλούσιοι».
Για τους Τσαγκαραδιώτες: «…άνθρωποι με πνεύμα, όμορφοι και άνδρες και γυναίκες».
Για τους Ζαγοριανούς: «…ξενιτευόμενοι όλοι, είναι άνθρωποι πρακτικοί και ξεύρουν και διοικούν τη χώρα τους καλλίτερα από μερικά άλλα χωριά. Η διοίκησή τους εγγίζει περισσότερο εις την αριστοκρατία παρά εις τη δημοκρατία».
Τέλος, για τους συμπατριώτες τους Μηλιώτες, οι κρίσεις των Δημητριέων (και προσωπικά του Δανιήλ Φιλιππίδη, που θεωρείται συντάκτης τους) είναι ιδιαίτερα σκληρές και καυστικές και γίνονται με τη μορφή μιας παρέμβασης ιδιαίτερα εκτεταμένης. Στην οποία ψέγονται κατ’ αρχήν οι Μηλιώτες προεστοί για την κακή τους διοίκηση, τη διχόνοιά τους και γενικά την αναξιότητά τους και στη συνέχεια κατηγορούνται και οι υπόλοιποι Μηλιώτες κάτοικοι, αφού «φθόνος, καταδρομαίς, απείθειαις, ψεύδος, εμπαίγματα, είναι τα επικρατούντα προτερήματά τους». Κι επειδή τούτες οι επισημάνσεις γίνονται με αγαθή προαίρεση και από τη συναίσθηση της ευθύνης και του χρέους «το οποίο χρεωστεί κάθε λογιώτατος εις την ιδική του πατρίδα», οι Δημητριείς φτάνουν στο σημείο να κάνουν και την παρακάτω προσωπική έκκληση στους συμπατριώτες τους: «Μηλιώται! διορθωθήτε από τα ελαττώματά σας, διά να εύγετε και από την κακορριζικιά εις την οποία ευρίσκεσθε· η ομόνοια και ο έρωτας της πατρίδος είναι συστατικά κάθε δήμου, τα εναντία είναι τα αφανιστικά…»…
Δυο και πλέον αιώνες κύλησαν στο ποτάμι της τοπικής μας ιστορίας. Αλλά παρά το γεγονός ότι στον πολιτιστικό χώρο πολλά πράγματα σαφώς βελτιώθηκαν στα τόσα χρόνια που πέρασαν, κάποιοι (για να μην πω αρκετοί) απ’ τους παραπάνω χαρακτηρισμούς των Δημητριέων για τους συμπατριώτες τους και συμπατριώτες μας Πηλιορείτες, θαρρώ πως θα μπορούσαν, σε κάποιο βαθμό, να ισχύσουν και σήμερα…
