Το νέο βιβλίο του Γιώργου Σούρλα για τον σύντροφο του Ρήγα Βελεστινλή Ιωάννη Καρατζά
Του Παναγιώτη Ιω. Καμηλάκη, λαογράφου ερευνητή
Την Τετάρτη 27 Μαρτίου 2019, στο αμφιθέατρο του ΤΕΕ – Τμήμ. Μαγνησίας., στον Βόλο, παρουσιάστηκε ενώπιον των τοπικών εκκλησιαστικών, πολιτικών κ.ά. αρχών το νέο πόνημα του τ. υπουργού Γεωργίου Σούρλα με τίτλο «Ιωάννης Καρατζάς, ο Κύπριος συμμάρτυρας του Ρήγα» (Λευκωσία, Εκδόσεις Ηλία Επιφανίου, 2018).
Πέρασαν 220 ολόκληρα χρόνια από τον θάνατο του Ρήγα Βελεστινλή και των συντρόφων του, για να γραφεί μια αυτοτελής μονογραφία για έναν από τους επτά συντρόφους του και συγκεκριμένα για τον Ιωάννη Καρατζά (1767-1798) από την Λευκωσία. Η μεγάλη μορφή του Ρήγα με την πολυεπίπεδη δράση στο πλαίσιο του σχεδιασμού της εξέγερσης των Ελλήνων και των άλλων Βαλκανικών λαών κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ο κεντρικός ρόλος του στο όλο επαναστατικό εγχείρημα, συνετέλεσαν, ώστε σχεδόν όλη η έως τώρα βιβλιογραφία να αναφέρεται σχεδόν αποκλειστικά στον Θεσσαλό πρωτομάρτυρα της ελευθερίας. Ας σημειωθεί σχετικά ότι και στα πανελλήνια και διεθνή συνέδρια, που οργάνωσε έως τώρα η «Εταιρεία Μελέτης Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα», μόλις μια – δύο μελέτες αναφέρονται στους συντρόφους του, ενώ για τον ίδιο έχουν δημοσιευθεί κυριολεκτικά εκατοντάδες, καταλαμβάνοντας σε κάθε συνέδριο τη μερίδα του λέοντος στο σύνολο των ομιλιών – μελετών.
Με το νέο βιβλίο του Γ. Σούρλα αναδεικνύεται η προσφορά και δικαιώνεται το έργο, επαναστατικό και συγγραφικό, του πιο αδικημένου και παραγκωνισμένου από τους συντρόφους του Ρήγα. Ικανοί και αναγνωρισμένοι ιστορικοί, ίσως στην προσπάθειά τους να τονίσουν εντονότερα την προσφορά και τη θυσία του Ρήγα, υποτίμησαν την προσφορά και θυσία των συντρόφων του, φθάνοντας μάλιστα μερικοί στην άρνηση και αμφισβήτηση της συμμετοχής του νεαρού Κύπριου Ιω. Καρατζά στα επαναστατικά σχέδια του Ρήγα.
Έτσι ο κ. Σούρλας με χρήση της φτωχής για τον Καρατζά βιβλιογραφίας, αλλά και με αναζήτηση και ανεύρεση και νέων αρχειακών στοιχείων, τα οποία δημοσιεύει στο βιβλίο, συνθέτει την προσωπογραφία του γενναίου Κύπριου Έλληνα και τον αποκαθιστά εκεί όπου του πρέπει.
Ο συγγραφέας, σε τρία κύρια και εκτενή κεφάλαια (και πολλά περισσότερα υποκεφάλαια) παρουσιάζει την ζωή και τη δράση του Καρατζά στην Αυστροουγγαρία με βάση του την Πέστη, με στοιχεία που αντλεί κυρίως από το συγγραφικό του έργο, τεκμηριώνει τη συμβολή του στα σχέδια του Ρήγα, συζητεί και σχολιάζει, αλλά και αντικρούει θέσεις, μάλλον αστήρικτες, ιστορικών για τη θέση και προσφορά του Καρατζά, χωρίς προκαταλήψεις.
Στηρίζει τις απόψεις του στα επίσημα έγγραφα των ανακριτικών αυστριακών αρχών που αφορούν και τον Καρατζά, αναφέρεται και στην παρουσία του στη Βιέννη των διεθνών ευρωπαϊκών εξελίξεων, σημαντικό επίσης σταθμό της ζωής του Καρατζά. Παρουσιάζονται τα οκτώ βιβλία του, παιδαγωγικού και διδακτικού χαρακτήρα για τον φωτισμό των σύγχρονών του Ελλήνων, που δημοσίευσε, η λογιοσύνη του, η γνωριμία και συνεργασία του με τον Ρήγα μέσα από ελάχιστα σωζόμενα στοιχεία, οι επιρροές του τελευταίου σ’ αυτόν και οι σχέσεις των δύο ανδρών, οι οποίες αμφισβητήθηκαν.
Στο δεύτερο, συντομότερο, μέρος του βιβλίου γίνεται συνοπτικός ο λόγος στους λοιπούς συντρόφους του Ρήγα με σύντομα βιογραφικά τους στοιχεία και πληροφορίες για τις εκδηλώσεις μνήμης των τελευταίων χρόνων, που ο συγγραφέας είχε την πρωτοβουλία διοργανώσεώς τους διά του «Ινστιτούτου Διαβαλκανικής Συνεργασίας «Ρήγας Βελεστινλής»».
Το τρίτο μέρος αναφέρεται συνολικά στον Ρήγα και τους συντρόφους του στο τελευταίο στάδιο της ζωής τους και στην βασανιστική πορεία προς τον μαρτυρικό θάνατο και εν τέλει την αθανασία. Ανασκοπούνται τα της δράσεως των Ελλήνων επαναστατών, η προδοσία τους στους Αυστριακούς, η «ομολογία» του Καρατζά, η μεταφορά τους στο Σεμλίνο και η παράδοση στους Τούρκους στο Βελιγράδι.
Στον επίλογό του ο συγγραφέας κάνει μια γενική συνολική και αναστοχαστική αναφορά στη ζωή και το έργο του Καρατζά, τονίζοντας ότι «η ιστορική αλήθεια και ο θρύλος άλλοτε συγκρούστηκαν και άλλοτε διασταυρώθηκαν στο βραχύ βίο του. Οι ερευνητές συχνά διχάστηκαν, αμφισβήτησαν ή και σιώπησαν για την προσφορά του νεαρού Κυπρίου εθνομάρτυρα(…)». Το βιβλίο κλείνει με επίλογο, επίμετρο για την «Κύπρο των ηρώων και των αγώνων» και, τέλος, παρατίθεται η κυριότερη βιβλιογραφία.
Η πατριωτική προσφορά του Καρατζά, που αναδεικνύεται με το βιβλίο στο σύνολό της, επαναστατική και παιδευτική, για το υπόδουλο τότε γένος, τονίζει και σήμερα, στους ταραγμένους καιρούς μας με τη ρευστότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, την αδιάσπαστη ιστορική ενότητα Ελλάδας και Κύπρου.
