Σαλβαντόρ Νταλί, Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου
Της Ράνιας Γάτου*
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι μεγάλοι κλάδοι του Χριστιανισμού, η Ορθοδοξία και ο Ρωμαιοκαθολικισμός, διανύουν αυτό το διάστημα τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, η οποία είναι μια περίοδος πνευματικής και σωματικής νηστείας.
Τη νηστεία και μάλιστα την πλήρη ασιτία (όπως εκείνη του Μωϋσή και του Χριστού), για εκείνους βεβαίως που τους το επιτρέπει η υγεία τους, προτείνουν επίσης και οι φυσιοπαθητικοί (ή φροντιστές υγείας), όπως ο Ηλίας Πέτρου, ο καθηγητής Κλέμεντς, ο δόκτωρ Λέβις, ο Ανδρέας Μόριτζ, η Αν Γουϊγκμορ, ως τον σημαντικότερο θεραπευτικό τρόπο αποτοξίνωσης τόσο του σώματος όσο και του νου.
Ανεξάρτητα από την υποβολή τους στη νηστεία, οι πειρασμοί, δηλαδή οι βλαπτικές ή καταστροφικές σκέψεις, βασανίζουν τους ανθρώπους. Όταν, όμως, κάποιος κάνει νηστεία είτε πνευματική είτε σωματική, είναι πιθανό να αντιμετωπίσει σε μεγαλύτερο βαθμό τους αντίστοιχους πειρασμούς (π.χ. τη γαστριμαργία).
Β. ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΡΕΪ ΤΟΥ ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ (1891)
Ο Λόρδος Χένρι προσελκύει τον ωραιολάτρη Ντόριαν Γκρέϊ στον ηδονισμό, συμβουλεύοντάς τον να ενδώσει στον πειρασμό. Η συμβουλή του αυτή αντανακλά τις βασικές αρχές του κινήματος του αισθητισμού. Το κίνημα αυτό αναπτύχθηκε στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα και είχε ως δόγμα του «η τέχνη και η ζωή για την τέχνη, με την έννοια της απόλαυσης των αισθήσεων, και όχι για την κοινωνική, πολιτική ή ηθική αξία της».
Ενώ ο Ντόριαν ανθεί επιφανειακά, ως νέος και αψεγάδιαστος, η εικόνα του στο μαγικό του πορτρέτο πίσω από κλειστές πόρτες γερνάει και ασχημαίνει, καθώς βυθίζεται σε μια ζωή ασωτίας και διαφθοράς με την καταστροφική του διαδρομή από τις καταχρήσεις. Έτσι και η βιτρίνα του αισθητισμού έκρυβε τη σήψη της μεσοαστικής τάξης κατά την παρακμή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Το μυθιστόρημα αυτό για πρώτη φορά γυρίστηκε σε ταινία το 1945 (βλ. https://www.youtube.com/watch?v=ZsUNXVpjJDw). Επίσης παίχθηκε στο Θέατρο της Κυριακής του Γ΄ Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας (βλ. https://www.youtube.com/watch?v=3-OaxsBx3Ow).
Αυτή η σήψη της Βρετανικής μεσοαστικής τάξης στα τέλη του 19ου αιώνα καταδίκασε αυστηρά τον συγγραφέα του μυθιστορήματος του Βρετανού Όσκαρ Γουάϊλντ στη μέγιστη ποινή της φυλάκισης δύο ετών σε σκληρή εργασία για ομοφυλοφυλική συμπεριφορά. Σημειωτέον ότι αυτή η σήψη στήριζε το Βρετανικό νόμο που απειλούσε με τη θανατική ποινή τους καταδικαζόμενους για το ίδιο «ποινικό αδίκημα» μέχρι το 1861. Αυτή η σήψη τον έκλεισε στη φυλακή από το 1895 μέχρι το 1897 ύστερα από αυτή την ποινική του καταδίκη. Αυτή η σήψη προκάλεσε την ειρωνεία ή την αγνόησή του από τους φιλολογικούς και κοινωνικούς κύκλους της Βρετανίας μετά την απόλυσή του από τη φυλακή (βλ. Gale Contextual Encyclopedia of World Literature, vol.4, σελ. 1672-1677, https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%BF_%CE%A0%CE%BF%CF%81%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%AF%CF%84%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%9D%CF%84%CF%8C%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BD_%CE%93%CE%BA%CF%81%CE%AD%CF%85, https://en.wikipedia.org/wiki/The_Picture_of_Dorian_Gray).
Το μυθιστόρημα αυτό για πρώτη φορά γυρίστηκε σε ταινία το 1945 (ενδεικτικά https://www.youtube.com/watch?v=ZsUNXVpjJDw). Επίσης παίχθηκε στο Θέατρο της Κυριακής του Γ΄ Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας (https://www.youtube.com/watch?v=3-OaxsBx3Ow).
Άλλος συγγραφέας, ο Γερμανός Τόμας Μαν, στο μυθιστόρημά του «Θάνατος στη Βενετία» (1912), απεικονίζει πώς ένας ηλικιωμένος συνθέτης, ο Γκούσταβ φον Άσενμπαχ υποκύπτει στον πειρασμό του αυτοκαταστροφικού δρόμου του ερωτικού πάθους. Και μάλιστα πώς υποκύπτει στον πειρασμό αυτόν, με κίνδυνο της ζωής του, αφού προτίμησε να αγνοήσει τις προειδοποιήσεις των αρχών για την επιδημία της χολέρας στη Βενετία (βλ. Gale Contextual Encyclopedia of World Literature, vol.4, σελ. 1016-1020, https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%AC%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7_%CE%92%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CF%84%CE%AF%CE%B1, https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%AC%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7_%CE%92%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CF%84%CE%AF%CE%B1, https://en.wikipedia.org/wiki/Death_in_Venice).
Β. ΟΙ ΠΕΙΡΑΣΜΟΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
Όπως αναφέρεται στο Γεροντικό, ο Μέγας Αντώνιος, ο οποίος αντιμετώπισε μακροχρόνια τους πειρασμούς του Σατανά, είπε ότι βλέπει ότι σε όλη τη γη είναι απλωμένες οι παγίδες του.
Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου είναι επαναλαμβανόμενο θέμα στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Έγινε δημοφιλές στο δυτικό πολιτισμό, μετά την αποστολή της βιογραφίας του Αγίου Αντωνίου από τον Μέγα Αθανάσιο, Αρχιεπίσκοπο Αλεξανδρείας, στον Πάπα της Ρώμης.
Σκηνή από τους πειρασμούς του Αγίου Αντωνίου εμφανίζεται σε Ιταλικές τοιχογραφίες του 10ου αιώνα. Κατά τον Μεσαίωνα, το θέμα εμφανιζόταν συχνά σε εικονογραφήσεις βιβλίων και στη συνέχεια σε Γερμανικές ξυλογραφίες. Περί τα τέλη του 15ου και τις αρχές του 16ου αιώνα δημιουργήθηκαν οι πίνακες, με το συγκεκριμένο θέμα, του Μάρτιν Σόνγκαουερ, Ιερώνυμου Μπος και Ματίας Γκρύνεβαλντ.
Στη σύγχρονη εποχή το θέμα αυτό έγινε αντικείμενο των έργων του Ισπανού ζωγράφου Σαλβαδόρ Νταλί και του Γάλλου συγγραφέα Γκυστάβ Φλωμπέρ. Ο πίνακας του Σαλβαδόρ Νταλί έχει τον τίτλο «ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου». Το βιβλίο του Γκυστάβ Φλωμπέρ με τίτλο «Ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου» (1874) θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του (βλ. https://www.pagenews.gr/2019/01/16/ellada/o-peirasmos-tou-agiou-antoniou-epanalambanomeno-thema-stin-texni-kai-ti-logotexnia/).
Γ. ΟΙ ΠΕΙΡΑΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΙΟΥΔΑΙΟ-ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ
Στην Ιουδαιο-Χριστιανική κουλτούρα οι πειρασμοί προέρχονται από τα τρία γενικά πάθη (παθήσεις), της φιλαρχίας, της φιλαργυρίας και της ηδονής, τα οποία συμπυκνώνουν τις επιμέρους παθήσεις, οι οποίες σύμφωνα με τη Χριστιανική ασκητική παράδοση ανάγονται σε περίπου 300 (βλ. τη Φιλοκαλία του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου). Οι παθήσεις αυτές έχουν τη ρίζα τους στην εγωπάθεια του ανθρώπου, δηλαδή στην άρρωστη αγάπη για τον εαυτό του. Η ίδια ασκητική παράδοση τον Σατανά ως υποβολέα του πειρασμού, δηλαδή της καταστρεπτικής σκέψης, τον τοποθετεί τρίτο μεταξύ των υποβολέων αυτών. Πρώτος υποβολέας του πειρασμού θεωρείται ο ίδιος μας ο εαυτός, δεύτερος ο κόσμος και τρίτος ο Σατανάς.
Το Ισλάμ αναγνωρίζει τον Διάβολο (Σαϊτάν). Μερικές μη Αβρααμικές θρησκείες περιέχουν στοιχεία παρόμοια με τον Διάβολο, όπως ο δαίμονας Μάρα στον Βουδισμό, το πνεύμα Άνγκρα Μάινγιου στον Ζωροαστρισμό. Ο Μάρα είναι μια φιγούρα του πειρασμού στον Βουδισμό. Είναι εκείνος που προσπάθησε να εξαπατήσει τον Βούδα, προσπαθώντας να τον αποπλανήσει με ένα όραμα όμορφων γυναικών. Παρουσιάζει τον αρνητικό τρόπο ζωής ως θετικό. Το πνεύμα Άνγκρα Μάινγιου είναι το καταστρεπτικό πνεύμα στον Ζωροαστρισμό (βλ. https://codexcultusconcept.wixsite.com/codexcultusconcept/post/2017/06/19/-ce-9f-ce-94-ce-af-ce-b1-ce-b2-ce-bf-ce-bb-ce-bf-cf-82-ce-ba-ce-b1-ce-b9-ce-b7-cf-85)).
Δ. ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΣΜΟ
Ο Ρουμάνος Γέροντας Κλεόπα Ηλίε είπε: «Ο Θεός επέτρεψε στον διάβολο να βάζει τον άνθρωπο σε πειρασμό, για να τον κάνει πιο δυνατό στην πίστη, για να θέτει ο άνθρωπος όλη του την ελπίδα μόνο στον Θεό και όχι στις δυνάμεις του, και για να λάβει ο άνθρωπος περισσότερη ανταμοιβή από τον Θεό. Ο Θεός αφήνει τον σατανά να δελεάσει τον άνθρωπο, αλλά ποτέ δεν επιτρέπει να του φέρνει πειρασμούς πάνω από τη δύναμη της πίστεώς του (Α΄ Κορ. 10, 13)» (https://www.pemptousia.gr/rimata_zois/na-ton-kani-pio-dinato/).
Ο Γέροντας Παϊσιος είπε: «Πολλές φορές ακούω κι εγώ μερικούς ανθρώπους να λένε ότι φταίει ο πειρασμός, όταν ταλαιπωρούνται, ενώ φταίνε οι ίδιοι που δεν αντιμετωπίζουν σωστά τα πράγματα. Έπειτα ο πειρασμός, πειρασμός είναι. Μπορεί να μας εμποδίσει από το κακό; Την δουλειά του κάνει. Να μην τα φορτώνουμε και όλα στον πειρασμό. Ένας υποτακτικός που ζούσε σε μια Καλύβη με τον Γέροντά του, μια φορά που έμεινε για λίγο μόνος του, πήρε ένα αυγό, το έβαλε πάνω σε ένα κλειδί – ήταν από εκείνα τα μεγάλα, τα παλιά κλειδιά – και άναψε από κάτω ένα κερί, για να το ψήσει! Μπαίνει ξαφνικά ο Γέροντας και τον βλέπει. Τί κάνεις εκεί; του λέει. Να, Γέροντα, ο πειρασμός με έβαλε να ψήσω εδώ το αυγό, του λέει ο υποτακτικός. Και τότε ακούστηκε μια άγρια φωνή: Αυτήν την τέχνη εγώ δεν την ήξερα – από αυτόν την έμαθα! Ο διάβολος μερικές φορές κοιμάται, και εμείς τον προκαλούμε (https://gerontesmas.com/%CE%BF%CE%AF-%CF%80%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%AF-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B6%CF%89%CE%AE-%CE%BC%CE%B1%CF%82/).
Ε. ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Τοξίκωση ή αποτοξίνωση της ψυχής και του σώματος;
*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός
