ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Αγγελική Θάνου: «Πολύτιμο εργαλείο το βιβλίο»

αγγελική-θάνου-πολύτιμο-εργαλείο-το-632689

Η γνωστή συγγραφέας μιλά στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για «Τα μυστικά του ουράνιου τόξου»

Συνέντευξη στην ΕΛΕΝΑ ΝΤΑΒΛΑΜΑΝΟΥ, εκπαιδευτικό – συγγραφέα

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Πατάκης» το βιβλίο «Τα μυστικά του ουράνιου τόξου», το οποίοείναι αποτέλεσμα διεπιστημονικής προσέγγισης και συνεργασίας μεταξύ στελεχών της Εκπαίδευσης και εκπαιδευτικών για τη διαχείριση συμπεριφορών σχολικής βίας σε παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. Απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και προτείνει συγκεκριμένες δραστηριότητες – παρεμβάσεις, τις οποίες κάθε εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να εφαρμόσει στην πράξη με απλά και εύκολα υλικά. Σήμερα στον κυριακάτικο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ συνομιλούμε με τη διδάκτορα του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Αγωγής του Παν/μίου Θεσσαλίας και συγγραφέα του βιβλίου κ. Αγγελική Θάνου.

Κρατάμε στα χέρια μας το βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο «Τα μυστικά του ουράνιου». Ενα πρόγραμμα παρέμβασης – διαχείρισης της σχολικής βίας για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας, από τις εκδόσεις «Πατάκης». Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό.

Το παρεμβατικό πρόγραμμα με τον τίτλο «Τα μυστικά του ουράνιου τόξου» σχεδιάστηκε, εφαρμόστηκε και αξιολογήθηκε προκειμένου να βοηθήσει παιδιά προσχολικής ηλικίας να διαχειριστούν συμπεριφορές σχολικής βίας που αναδύθηκαν στο Νηπιαγωγείο τους. Πρόκειται για συλλογική ενέργεια, πράγμα το οποίο επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι αντιπροσωπεύεται από συγγραφική ομάδα και όχι από έναν συγγραφέα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό ως μήνυμα επειδή η σχολική βία αφορά σε ολόκληρο το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αναδύεται και όχι μόνο τον εκπαιδευτικό που το αντιμετωπίζει. Η ενδοσχολική βία είναι ζήτημα κοινωνικό. Οι εκδόσεις «Πατάκης» και ιδιαίτερα η κ. Βασιλική Νίκα αντιλήφθηκαν αμέσως την αναγκαιότητα αυτής της έκδοσης, τους ευχαριστούμε θερμά!

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι διαρκώς στην επικαιρότητα. Εχει, όντως, ενταθεί ή προβάλλεται περισσότερο;

Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό ερώτημα, το οποίο δεν μπορεί να απαντηθεί έτσι απλά. Κάθε μορφή βίας, είτε ενδοσχολική, είτε ενδοοικογενειακή, επιβάλλεται να ξεσκεπάζεται και να αντιμετωπίζεται δυναμικά και πολύτροπα. Η διαρκής και σωστή προβολή δημιουργεί γνώση και ευαισθητοποίηση που είναι το ζητούμενο. Η βία αν εξεταστεί ως κοινωνικό φαινόμενο συνδυάζεται με την κοινωνική ανισότητα, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τη διαφορετικότητα. Αν και φαίνεται ότι αφορά στους μαθητές, είναι απόλυτα συνυφασμένη με τη βία και την παραβατικότητα που εμφανίζεται στην κοινωνία. Γι’ αυτό και δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί ανεξάρτητα από το περιβάλλον που την τρέφει, την πολιτισμική, πολιτική ιστορία του τόπου και των ανθρώπων.

Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που προκαλούν θύτες και θύματα;

Νομίζω σε αυτό το ερώτημα απαντούν τα ίδια τα προφίλ των συμμετεχόντων στο φαινόμενο.

Πίσω από ένα παιδί που εκφοβίζει μπορεί κανείς να ανακαλύψει:

  • Ανάγκη για κυριαρχία πάνω σε άλλους.
  • Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων και ικανότητας αυτοελέγχου.
  • Αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων.
  • Διογκωμένη αυτοεικόνα.
  • Ελλειψη αίσθησης του μέτρου.
  • Η δημοτικότητα τους βρίσκεται στο μέσο όρο ή κάτω από αυτόν και χαμηλώνει καθώς προσχωρούν στις εκπαιδευτικές βαθμίδες.
  • Είναι εχθρικό απέναντι στο περιβάλλον του (ιδιαίτερα σε γονείς και εκπαιδευτικούς).
  • Απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης.

Απ’ την άλλη το παιδί που βιώνει εκφοβισμό διαφέρει με κάποιον τρόπο από τα υπόλοιπα (είτε είναι από άλλη χώρα, έχει άλλη θρησκεία, φορά σιδεράκια, γενικά το παιδί που διαφέρει από τη μέση εικόνα ενός μαθητή ή παιδιά μοναχικά που δεν κάνουν εύκολα φίλους, που είναι «λιγότερο» δυνατά).

Σε γενικές γραμμές πολλά από τα στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού που βιώνει τον εκφοβισμό ευνοούν την στοχοποίησή τους. Τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό παρουσιάζουν επίσης:

  • Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
  • Αδυναμία επίλυσης προβλημάτων.
  • Αποφυγή βλεμματικής επαφής.
  • Χαμηλές σχολικές επιδόσεις.
  • Ψυχοσωματικά προβλήματα.
  • Διαταραχές συμπεριφοράς.
  • Φοβίες.

Συνεπώς οι παράγοντες που προκαλούν θύτες και θύματα είναι αυτοί που συμβάλλουν στη διαμόρφωση παρόμοιων προσωπικοτήτων.

Σε ποια ηλικία ξεκινά ο εκφοβισμός; Μπορούμε να μιλάμε για bullying ακόμα και στο Νηπιαγωγείο;

Αν και θα περίμενε κανείς αυτό να μη ξεκινά τόσο νωρίς, όμως συμβαίνει. Τη σχολική χρονιά 2012 – 13 σε ένα διθέσιο Ολοήμερο Νηπιαγωγείο των Κυκλάδων ημιαστικού περιβάλλοντος, με δυο μεικτά πολυάριθμα τμήματα, διαταράχτηκε σοβαρά η λειτουργία του προγράμματος σπουδών των νηπίων, καθώς αναδείχτηκαν συμπεριφορές σχολικής βίας με όλα τα χαρακτηριστικά της. Η συστηματική παρατήρηση και καταγραφή των περιστατικών από την προϊσταμένη του Νηπιαγωγείου και η ανάλυση των δεδομένων ανέδειξε μορφές λεκτικής βίας, καθώς παρατηρήθηκαν απειλές και ειρωνείες, εκβιασμού ο οποίος εκδηλώθηκε με απόσπαση και κακοποίηση προσωπικών αντικειμένων και έμμεσης ή κοινωνικής με προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση ή αγνόηση παιδιών και άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων, ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο ή κάποια παιδιά.

Παράλληλα με όλα αυτά παρατηρήθηκαν όλα τα χαρακτηριστικά της ενδοσχολικής βίας που παρουσιάζονται στη διεθνή βιβλιογραφία όπως η συχνότητα, η σταθερότητα και η επανάληψη, καθώς και η ανισότητα των παιδιών που εκφοβίζουν με αυτά που εκφοβίζονται και όλοι οι ρόλοι που αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία. Η ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση ήταν απαραίτητη, καθώς τα προβλήματα προέβαλαν όλο και πιο επιτακτικά αυτή την ανάγκη. Συγκροτήθηκε επιστημονική ομάδα η οποία είναι και η συγγραφική ομάδα του παρόντος βιβλίου και σχεδιάστηκαν με προσοχή η αξιολόγηση και οι παρεμβατικές δράσεις.

Στην αρχή του βιβλίου σας αναφέρεται τα λόγια του Α. Αϊνστάιν: «Ο κόσμος είναι επικίνδυνος όχι εξαιτίας αυτών που κάνουν το κακό, αλλά εξαιτίας αυτών που τους κοιτάζουν χωρίς να κάνουν τίποτα». Τελικά πόσο μεγάλο μερίδιο ευθύνης φέρουν όσοι μένουν απλοί παρατηρητές σε ένα συμβάν βίας;

Το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας στο σχολεία, από συστηματική παρατήρηση έχει αναδείξει συγκεκριμένους εμπλεκόμενους σταθερούς ρόλους. Εχει δηλαδή συγκεκριμένη κοινωνική αρχιτεκτονική. Τα παιδιά παρευρισκόμενοι – θεατές – παρατηρητές με τη στάση και τη συμπεριφορά στους διευκολύνουν ή λειτουργούν ανασταλτικά στην εμφάνιση του φαινομένου.

Οταν μιλήσουν σε έναν ενήλικα τότε υπάρχει μεγάλη ελπίδα ίασης. Το Kiva antibullying programme και το διαδραστικό εργαλείο του Χαμόγελου του Παιδιού στηρίζονται και προωθούν την ιδέα ότι ο τρόπος αντίδρασης των παρευρισκομένων παιδιών – παρατηρητών είναι ζωτικής σημασίας για την διατήρηση ή για τον τερματισμό του φαινομένου του εκφοβισμού.

Πώς μπορούμε να συμβάλλουμε στη μείωση των αιτιών, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη διαμόρφωση ευάλωτων προσωπικοτήτων, που εξελίσσονται σε παιδιά που εκφοβίζουν η εκφοβίζονται ως γονείς ή ως εκπαιδευτικοί;

Η διαρκής και συστηματική ενημέρωση γονέων, εκπαιδευτικών και ολόκληρης της κοινότητας γύρω από τα εκάστοτε επιστημονικά δεδομένα, η εφαρμογή προληπτικών προγραμμάτων καθολικής παρέμβασης στα σχολεία, η αρωγή και η στήριξη της Πολιτείας, η αξιοποίηση των σχετικών κειμένων παιδικής λογοτεχνίας είναι οι βασικοί πυλώνες στους οποίους πρέπει να επενδύσουμε.

Τα προληπτικά προγράμματα παρεμβάσεων για τη διαχείριση της σχολικής βίας πόσο αποτελεσματικά μπορούν να είναι; Η πρόληψη είναι όντως η καλύτερη θεραπεία;

Στο πλαίσιο της πρόληψης, αλλά και της θεραπείας της σχολικής βίας έχουν σχεδιαστεί, εφαρμοστεί και αξιολογηθεί προγράμματα καθολικής παρέμβασης όπως το νορβηγικό μοντέλο, το φινλανδικό μοντέλο KIVA – KOULOU και στην Ελλάδα το διακρατικό πρόγραμμα της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. «Stop στην ενδοσχολική βία». Εξαιρετικό ενδιαφέρον και πολλαπλή χρησιμότητα παρουσιάζει επίσης το διαδραστικό εκπαιδευτικό εργαλείο το οποίο σχεδιάστηκε από την εθελοντική οργάνωση Χαμόγελο του Παιδιού για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας.

Ο σχετικά μικρός αριθμός αξιολογήσεων των παρεμβατικών προγραμμάτων για την διαχείριση της σχολικής βίας περιορίζει την ικανότητά μας για συμπεράσματα και γενικεύσεις. Η επισκόπησή τους προτείνει μια σειρά αρχικών διαπιστώσεων:

  • Τα προγράμματα στα οποία συμμετέχουν οι γονείς γενικά έχει βρεθεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά.
  • Τα προγράμματα που χρησιμοποιούν μια προσέγγιση που αφορά στο σύνολο του σχολείου διαπιστώνεται ότι υποστηρίζουν το ασφαλές και θετικό κλίμα του σχολείου.
  • Προγράμματα που εκπαιδεύουν, ευαισθητοποιούν και επιμορφώνουν τους εκπαιδευτικούς, τους διοικητικούς υπαλλήλους και συμβούλους Εκπαίδευσης διαμορφώνουν και ενισχύουν θετικά τη συμπεριφορά των παιδιών και καταπολεμούν τον σχολικό εκφοβισμό.

Αξίζει να αναφερθεί ότι οι συμπεριφορές σχολικής βίας στο συγκεκριμένο Νηπιαγωγείο σχεδόν εξαφανίστηκαν. Τα παιδιά της πειραματικής ομάδας κατέκτησαν πλουσιότερο και πιο επεξεργασμένο λεξιλόγιο προκειμένου να περιγράψουν θέματα συμπεριφοράς και διεκδίκησης συγκριτικά με τα παιδιά της ομάδας ελέγχου. Οι απόψεις τους διατυπώνονταν τεκμηριωμένα και εμπεριστατωμένα. Με ευκολία έκαναν σύνδεση της ακατάλληλης ή της κατάλληλης συμπεριφοράς και του περιεχομένου των παρεμβάσεων αντλώντας ιδέες από το μαθησιακό περιβάλλον. Η στάση και η συμπεριφορά των άλλων παιδιών και των ηρώων των ιστοριών γίνονται αντικείμενο συζήτησης με σαφή επιχειρήματα.

Τα παιδιά που είχαν εκδηλώσει εκφοβιστική συμπεριφορά ανέδειξαν κατά διαστήματα θετικά ηγετικά στοιχεία παίρνοντας πρωτοβουλίες διευκολυντικές για την επίλυση ενός προβλήματος και ενίοτε εκδήλωσαν συμπεριφορά απομόνωσης, στοιχεία που πρέπει να διερευνηθούν ως προέκταση αυτής της ερευνητικής εργασίας.

Το νέο σας βιβλίο απευθύνεται στον εκπαιδευτικό. Τι του προσφέρει και πώς θα μπορέσει να τον βοηθήσει; Θα μπορούσε να είναι εργαλείο και για τον γονέα;

Το βιβλίο αυτό προορίζεται για τους εκπαιδευτικούς που ασχολούνται με μικρά παιδιά και προσπαθεί να καλύψει το κενό που υπάρχει στην βιβλιογραφία για την ενδυνάμωση των ηλικιών αυτών απέναντι σε συμπεριφορές σχολικής βίας. Η αναλυτική περιγραφή της διαδικασίας που ακολουθήθηκε θα του δείξει τα βήματα που πρέπει να κάνει ώστε να διαχειριστεί τις όποιες δυσκολίες ή απλά να ενδυναμώσει τους μαθητές του απέναντι σε παρόμοιες συμπεριφορές. Ασφαλώς αποτελεί πολύτιμο εργαλείο και για κάθε γονέα.

Κλείνοντας να μην ξεχνούμε το σοφό ρηθέν: Bulling prevention is crime prevention σε ελεύθερη απόδοση: Προλαμβάνοντας κάθε μορφή μπούλινγκ προλαμβάνουμε την εγκληματικότητα.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου