Ένα μνημείο πολύπαθο, το σημαντικότερο μνημείο της Βέροιας και ένα από τα κορυφαία βυζαντινά μνημεία των Βαλκανίων με αριστουργηματικές αγιογραφίες, η Παλαιά Μητρόπολη -που ήταν αφιερωμένη στην Παναγία Θεοτόκο- ανοίγει και πάλι τις πύλες της, το Σάββατο 4 και την Κυριακή 5 Ιουνίου.
Το μεγαλύτερο κομμάτι της συντήρησης και αποκατάστασης ολοκληρώθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας και οι υπολειπόμενες εργασίες αναμένεται να τελειώσουν άμεσα, ώστε από την 1η Ιουλίου η Μητρόπολη να είναι επισκέψιμη για το κοινό.
«Η Παλαιά Μητρόπολη έχει καταπληκτική ζωγραφική πολλών εποχών. Θα μπορούσαμε να πούμε πως πρόκειται για την ΄Καπέλα Σιξτίνα΄ της βυζαντινής ζωγραφικής» δηλώνει στο in.gr η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας και υπεύθυνη του έργου, Δρ Αγγελική Κοτταρίδη.
«Η πόλη αποκτά ένα κορυφαίο μνημείο, αποκτά το μνημειακό κέντρο της. Το κέντρο ενδιαφέροντος μετατοπίζεται πλέον προς την περιοχή της Παλαιάς Μητρόπολης. Οι μελετητές γνωρίζουμε πόσο σημαντική ήταν η αρχαία πόλη και πλέον αυτό είναι χειροπιαστό» τονίζει η κ. Κοτταρίδη.
Το Σάββατο (ώρα 13:00) θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ξενάγηση, ενώ την Κυριακή η Μητρόπολη υποδέχεται την κατάθεση των ιερών λειψάνων καθαγιασμού της Αγίας Τραπέζης υπό του μητροπολίτου Βεροίας Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμονος. Θα ακολουθήσει πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία, παρουσία εκπροσώπων όλων των ορθόδοξων Εκκλησιών.
Η ιστορία του μνημείου
Χτισμένη στα μεσοβυζαντινά χρόνια και κηρυγμένο ιστορικό μνημείο από το 1924, η Παλαιά Μητρόπολη Βέροιας έχει μία πολυτάραχη ιστορία να διηγηθεί: Χριστιανική εκκλησία στην αρχή, μετέπειτα τζαμί, ύστερα «μουσείο» και αργότερα στόχος λεηλασίας από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής.
Η ανάγκη αποκατάστασής της φάνηκε μετά το τέλος του Εμφυλίου. Τότε ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες συντήρησης και οι πρώτες ανασκαφές, όμως η τραγική κατάσταση του μνημείου κάθε άλλο παρά ενθαρρυντική ήταν.
Η μελέτη ωρίμανσης για την αποκατάστασή της εγκρίθηκε το καλοκαίρι του 2010 και το έργο εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ 2007-2013, ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας με προϋπολογισμό 3.465.000 ευρώ. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους ξεκίνησε η υλοποίησή του.
Η αρχική μελέτη προέβλεπε να αφαιρεθούν οι τοίχοι που έκλειναν τα ανοίγματα της νότιας τοξοστοιχίας και να κατασκευαστεί ένας είδος στεγάστρου προς την περιοχή που ήταν κάποτε το νότιο κλίτος, χωρίς ωστόσο να κλείνει και να αποκαθίσταται η μορφή του κτηρίου.
Το 2012 καθώς προχωρούσαν οι εργασίες γίνονταν όλο και πιο σαφή τα πολύ σοβαρά στατικά προβλήματα και η μορφολογική ασάφεια του κτηρίου, αλλά και το ζήτημα της αποτελεσματικής προστασίας των εξαιρετικών αγιογραφιών ολόκληρου του ναού και κυρίως αυτών που αποκαλύπτονταν στα εσωρράχια των πριν φραγμένων τοξοστοιχιών και σύμφωνα με την υπάρχουσα μελέτη θα έμεναν ουσιαστικά έκθετες.
Για τον λόγο αυτό η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας προχώρησε σε μια πιο ριζική και αποφασιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων, εξετάζοντας την πιθανότητα ανάκτισης του νότιου κλίτους από το οποίο σώζονταν οι βάσεις των τοίχων.
Το μνημείο τεκμηριώθηκε συστηματικά και αναλυτικά και παράλληλα με τις εργασίες συντήρησες και στερέωσης το 2013 εκπονήθηκαν η εδαφοτεχνική και η οριστική στατική μελέτη. Παράλληλα, εκπονήθηκε και μια νέα αρχιτεκτονική μελέτη που προέβλεπε την ανάκτιση του νότιου κλίτους, η μορφή του οποίου είναι γνωστή τόσο από τα κατάλοιπα του ίδιου, όσο και από το συμμετρικό του υφιστάμενο βόρειο. Η μελέτη προέβλεπε επίσης την απελευθέρωση του βορείου προστώου από τα διάφορα κακότεχνα και νεώτερα προσκτίσματα που παραμόρφωναν ριζικά την εικόνα του κτηρίου.
Όλες οι απαραίτητες μελέτης υποβλήθηκαν στο υπουργείο Πολιτισμού και το 2014 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο άναψε το πράσινο φως, γνωμοδοτώντας ο χώρος του ανακτισμένου νοτίου κλίτους να χρησιμοποιηθεί για την έκθεση των ευρημάτων από τις ανασκαφές στο μνημείο.
Το νότιο κλίτος ανακτίσθηκε, το κτήριο απόκτησε στατική επάρκεια και μορφολογική ισορροπία, η εικόνα του αποκαταστάθηκε και η Βέροια απέκτησε ξανά το κορυφαίο μνημείο της, που θα ξαναγίνει το σημείο αναφοράς και καθρέφτης της ιστορίας της πόλης.
Εκτός από της εξαιρετικής τέχνης αγιογραφίες, η Παλαιά Μητρόπολη διατηρεί και πολλά από τα στοιχεία που σχετίζονται με τις διάφορες οικοδομικές φάσεις του οθωμανικού τεμένους -τα κατάλοιπα του παλαιότερου μιχράμπ, τον μιναρέ, τους κίονες του προστώου, τις συστοιχίες των ανοιγμάτων, τις πόρτες που οδηγούσαν στο μεχφίλ και τον μιναρέ κλπ.- αλλά και τα εξαιρετικά σημαντικά αρχαία μέλη του ιερού του Διονύσου με το μοναδικό σύνολο των απελευθερωτικών επιγραφών που ενσωματώθηκαν στη βυζαντινή εκκλησία και δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνία της Βέροιας στα αυτοκρατορικά χρόνια, λειτουργώντας έτσι κυριολεκτικά ως «μνημείο» παλίμψηστο της συσσωρευμένης ιστορικής μνήμης.
Η ένθρονη Βασίλισσα των Ουρανών
Μια τοπική παράδοση αποδίδει τον ναό στους Δώδεκα Αποστόλους. Ωστόσο, λίγο πριν το Πάσχα και ενώ ολοκληρωνόταν οι εργασίες αποκατάστασης, το μνημείο αποκάλυψε το καλά κρυμμένο ώς τώρα μυστικό του.
Στο τόξο επάνω από την κεντρική βόρεια πύλη του ναού που έβλεπε στον κεντρικό δρόμο της παλιάς πόλης και έκλεισε, όταν η εκκλησία έγινε τζαμί, στη θέση όπου οι βυζαντινοί συνήθιζαν να τοποθετούν την εικόνα του τιμώμενου αγίου, εμφανίστηκαν τα κατάλοιπα μιας τοιχογραφίας, στην οποία αναγνωρίστηκε η ένθρονη Βασίλισσα των Ουρανών.
Αποκαλύπτεται, λοιπόν, η Μητρόπολη της Βέροιας ήταν αφιερωμένη στην Παναγία Θεοτόκο.
Η Παλιά Μητρόπολη θα είναι επισκέψιμη από το κοινό σε ώρες μουσείου από την 1η Ιουλίου, μετά την Θεία Λειτουργία που θα πραγματοποιηθεί στις 29 Ιουνίου, παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
Άννα Ανδίρα
Newsroom ΔΟΛ
