Αχαριστία και άλλοι λόγοι ανατροπής, ιδίως, της δωρεάς υπό «τρόπο».
Της Πηνελόπης Ι. Παπαθανασίου,
LLM Διεθνές και Ευρωπαϊκό Οικονομικό Δίκαιο Δικηγόρου,
Υπεύθυνης της ΧΕΝ Βόλου
Η δωρεά είναι μια χαριστική δικαιοπραξία, δυνάμει της οποίας ένα πρόσωπο αναλαμβάνει την υποχρέωση να προβεί σε μια περιουσιακή επίδοση σε άλλο πρόσωπο χωρίς αντάλλαγμα.
Ομως, μια δωρεά μπορεί να ανακληθεί. Ανάκληση της δωρεάς σημαίνει ότι ο λήπτης της δωρεάς παύει να κατέχει πλέον το πράγμα και πρέπει να το δώσει πίσω στον δωρητή.
Ποιοι είναι οι λόγοι ανάκλησης;
Κατά το άρθρο 505 ΑΚ ο δωρητής έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή ή στο σύζυγο ή σε στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει το δωρητή. Ως αχαριστία κατά την έννοια της παραπάνω διάταξης δικαιολογούσα την ανάκληση της δωρεάς νοείται η έλλειψη στο δωρεοδόχο συναισθήματος ευγνωμοσύνης προς το δωρητή, που εκδηλώνεται με βαριά, υπαίτια και δυναμένη να καταλογισθεί αντικοινωνική συμπεριφορά ή διαγωγή του δωρεοδόχου προς τον δωρητή ή το σύζυγο ή το στενό συγγενή του αντιβαίνουσα σε κανόνες δικαίου ή σε κρατούσες στην κοινωνία αντιλήψεις περί ηθικής ευπρέπειας. Η αντικειμενική συμπεριφορά μπορεί να είναι και συνδυασμός περισσοτέρων πράξεων ή παραλείψεων έστω και αν καθεμία χωριστά δεν συνιστά βαρύ παράπτωμα.
Λόγοι δωρεάς προβλέπονται και στα τρία επόμενα άρθρα του ΑΚ (506-508).
506 ΑΚ: Ο κληρονόμος του δωρητή έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος, ενεργώντας με πρόθεση, θανάτωσε το δωρητή ή τον εμπόδισε να ανακαλέσει τη δωρεά.
507 ΑΚ: Ο δωρητής ή ο κληρονόμος του έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος παραλείπει υπαίτια να εκτελέσει τον τρόπο υπό τον οποίο έγινε η δωρεά.
508 ΑΚ: Η δωρεά που έγινε από κάποιον που δεν έχει γνήσιους κατιόντες μπορεί να ανακληθεί μέσα σε μια πενταετία αφότου εκπληρώθηκε αν, ενόσω ζούσε ο δωρητής ή ύστερα από το θάνατό του, γεννήθηκε γνήσιο τέκνο του ή αν νομιμοποιήθηκε τέκνο του με γάμο.
Το δικαίωμα ανάκλησης της δωρεάς σύμφωνα με το άρθρο 509 ΑΚ ασκείται με μονομερή δήλωση του δωρητή, απευθυντέα προς το δωρεοδόχο, η οποία είναι άτυπη, ακόμη και αν αφορά ακίνητο, πρέπει δε να αναφέρεται σε αυτή και ο λόγος της ανακλήσεως της δωρεάς για τη συγκεκριμένη αιτία, δηλαδή τα πραγματικά γεγονότα, που συνιστούν το βαρύ παράπτωμα του δωρεοδόχου, τα οποία, βεβαίως, δύναται να αμφισβητήσει ο δωρεοδόχος ενώπιον του δικαστηρίου, οπότε και θα αποτελέσουν το αντικείμενο της αποδείξεως, ενώ η μη αναφορά στη δήλωση του λόγου ανάκλησης, καθιστά ανίσχυρη την ανάκληση, αφού στερείται ο δωρεοδόχος του δικαιώματος άμυνας εναντίον της ανάκλησης. Επιφέρει δε η δήλωση περί ανακλήσεως της δωρεάς τα νόμιμα αποτελέσματα της, από το χρόνο που περιέρχεται στο δωρεοδόχο, υπό την προϋπόθεση της αποδείξεως της αληθείας του επικαλούμενου στη δήλωση από το δωρητή ως άνω λόγου ανακλήσεως.
Έτσι, για την ευδοκίμηση της αγωγής περί ανακλήσεως της δωρεάς λόγω αχαριστίας, πρέπει, αφενός ο λόγος αχαριστίας να υπάρχει κατά το χρόνο της ανάκλησης, αφετέρου να αποδείξει ο ενάγων την αλήθεια του αναφερόμενου στη δήλωση ανάκλησης λόγου και αν αυτός αφορά την επιδειχθείσα από το δωρεοδόχο αχαριστία, να αποδείξει το έναντι του βαρύ παράπτωμα, από το οποίο προήλθε αυτή (ΑΠ 1025/1998, ΑΠ 655/2014).
Το δικαίωμα ανάκλησης της δωρεάς δεν μπορεί να ασκηθεί στο διηνεκές. Κατά το άρθρο 510 παρ. 1, η ανάκληση αποκλείεται, αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στο δωρεοδόχο ή αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης.
Κατά την έννοια της τελευταίας αυτής διάταξης, η τιθέμενη με αυτήν ετήσια αποσβεστική προθεσμία της ανάκλησης της δωρεάς δεν αρχίζει, εφόσον τα πραγματικά περιστατικά που συνιστούν το λόγο της αχαριστίας ή την παράβαση του τρόπου είναι παρακολουθητικά και φθάνουν μέχρι την πράξη ανάκλησης, διότι στην περίπτωση αυτή τα ανωτέρω περιστατικά θεωρούνται και λαμβάνονται υπόψη ως ενιαίο σύνολο, οπότε η προθεσμία αρχίζει από την τέλεση του τελευταίου παραπτώματος.
Επομένως, προκειμένου για αθέτηση της υποχρέωσης του δωρεοδόχου για διατροφή και περιποίηση του δωρητή, είτε ως λόγου αχαριστίας είτε ως παράβασης τρόπου, η ανωτέρω ετήσια αποκλειστική προθεσμία δεν αρχίζει εφόσον εξακολουθεί η παράβαση από το δωρεοδόχο της υποχρέωσής του για διατροφή και περιποίηση του δωρητή.
Τέλος, δεν μπορεί να υπάρξει προκαταβολική παραίτηση από το δικαίωμα ανάκλησης. Τυχόν όρος λοιπόν σε συμβόλαιο δωρεάς ότι ο δωρητής παραιτείται για όλες τις αιτίες ανάκλησης της δωρεάς είναι άκυρος.
