Της Πηνελόπης Ι. Παπαθανασίου,
LLM Διεθνές και Ευρωπαϊκό Οικονομικό Δίκαιο, Δικηγόρου, Υπεύθυνης της ΧΕΝ Βόλου
Καταδολίευση δανειστών υφίσταται, όταν κάποιος, ενώ οφείλει («οφειλέτης»), προκειμένου να αποφύγει την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του προς το πρόσωπο στο οποίο οφείλει («δανειστής»), μεταβιβάζει ή αποξενώνεται με οποιονδήποτε τρόπο, ολικά ή εν μέρει, από περιουσιακά του στοιχεία, με σκοπό να αποστερήσει τον δανειστή του από τη δυνατότητα να ικανοποιήσει την απαίτησή του μέσω των περιουσιακών αυτών στοιχείων.
Προϋπόθεση για την θεμελίωση της καταδολίευσης δανειστών, η πλήρωση της οποίας παρέχει το δικαίωμα στον δανειστή να ζητήσει την διάρρηξή (ακύρωση) της σχετικής μεταβίβασης ή αποξένωσης του περιουσιακού στοιχείου του οφειλέτη του, αποτελεί καταρχήν η ύπαρξη απαίτησης (οφειλής) που έχει γεννηθεί πριν το χρόνο της μεταβίβασης αυτής.
Επιπλέον προϋπόθεση αποτελεί και η ύπαρξη σκοπού βλάβης του δανειστή στο πρόσωπο του οφειλέτη, ο οποίος και απαλλοτριώνει την περιουσία του. Ο οφειλέτης θα πρέπει δηλαδή να προβαίνει στην απαλλοτρίωση του περιουσιακού του στοιχείου, γνωρίζοντας, ότι οφείλει στον δανειστή του, το ποσό της απαίτησής που ο δανειστής αξιώνει, έχοντας σκοπό βέβαια να μην επιτρέψει την ικανοποίηση του δανειστή για την σχετική αξίωσή, από το περιουσιακό στοιχείο, το οποίο και απαλλοτριώνει. Θα πρέπει λοιπόν να τονιστεί ότι σε διάρρηξη (ακύρωση) υπόκεινται μόνο εκείνες οι δικαιοπραξίες που γίνονται από τον οφειλέτη με πρόθεση βλάβης του δανειστή του. Σκοπός βλάβης υπάρχει όταν ο οφειλέτης γνωρίζει ότι έχει χρέη και ότι με την απαλλοτρίωση του περιουσιακού του στοιχείου, η υπόλοιπη περιουσία, δεν θα επαρκεί για την ικανοποίηση των δανειστών του, οι οποίοι θα υποστούν βλάβη από την απαλλοτρίωση, ενώ η πρόθεση βλάβης πρέπει να υπάρχει κατά τον χρόνο που γίνεται η μεταβίβαση ή αποξένωση του περιουσιακού στοιχείου. Απαλλοτρίωση του οφειλέτη που έγινε χωρίς όμως να γνωρίζει τα ανωτέρω στοιχεία δεν θεωρείται καταδολιευτική και δεν υπόκειται σε διάρρηξη (ακύρωση), έστω και αν η άγνοια οφείλεται σε βαριά αμέλεια του οφειλέτη, δηλαδή ο οφειλέτης δεν επέδειξε την πρέπουσα επιμέλεια για την πρόβλεψη της πράξης του.
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι επίσης και η ύπαρξη αφερεγγυότητας του οφειλέτη, δηλαδή απαιτείται η υπόλοιπη περιουσία του, εκτός από αυτήν που απαλλοτριώθηκε, να μην επαρκεί να ικανοποιήσει την απαίτηση του δανειστή του, χωρίς, ωστόσο να ενδιαφέρει αν άλλοι υπόχρεοι ή συνοφειλέτες ή εγγυητές διαθέτουν επαρκή περιουσία για την κάλυψη της απαίτησης, καθώς ο όρος της αφερεγγυότητας κρίνεται στο πρόσωπο του κάθε οφειλέτη.
Περαιτέρω προϋπόθεση αποτελεί και η γνώση του τρίτου, δηλαδή αυτού υπέρ του οποίου η απαλλοτρίωση έγινε (π.χ. ο αγοραστής, ο λήπτης δωρεάς ή το πρόσωπο υπέρ του οποίου ενεγράφη προσημείωση υποθήκης), ότι ο οφειλέτης απαλλοτριώνει με σκοπό την βλάβη του συγκεκριμένου δανειστή.. Η ύπαρξη γνώσης τεκμαίρεται για ένα έτος από την απαλλοτρίωση, εφόσον μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα υφίσταται η δυνατότητα άσκησης σχετικής αγωγής, με την οποία ο δανειστής αξιώνει την επαναφορά των πραγμάτων στην κατάσταση που ήταν πριν τη δημιουργία της οφειλής του.
Εφόσον πληρούνται σωρευτικά οι ανωτέρω προϋποθέσεις, ο δανειστής μπορεί, φέροντας το σχετικό βάρος απόδειξής των ανωτέρω στοιχείων και κατά συνέπεια και το σχετικό βάρος απόδειξης και του ισχυρισμού του, ότι η μεταβίβαση ή αποξένωση από τον οφειλέτου του περιουσιακού στοιχείου είναι καταδολιευτική, να επιδιώξει δικαστικά την διάρρηξη (ακύρωση) των μεταβιβάσεων που έγιναν και τυγχάνουν καταδολιευτικές, προκειμένου να ικανοποιηθεί στην συνέχεια από αυτό το περιουσιακό στοιχείο που αποτελεί και το αντικείμενο της μεταβίβασης. Φυσικά είναι αυτονόητο ότι δεν μπορεί ο δανειστής να αξιώσει και να επιτύχει την διάρρηξη (ακύρωση) των μεταβιβάσεων που έγιναν από τον οφειλέτη του, όταν δεν πληρούνται σωρευτικά όλες οι προπαρατιθέμενες προϋποθέσεις.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η διάρρηξη (ακύρωση), εφόσον επιτευχθεί, έχει ισχύ μόνον υπέρ του δανειστή που την ζήτησε, ενώ το σχετικό δικαίωμα του, παραγράφεται πέντε (5) έτη μετά την χρονική στιγμή κατά την οποία έλαβε χώρα η μεταβίβαση ή αποξένωση του περιουσιακού στοιχείου.
Πέρα των ανωτέρω, παρέχεται το δικαίωμα στον δανειστή να επιδιώξει και την ποινική δίωξη του οφειλέτη που με πρόθεση ματαιώνει ολικά ή εν μέρει την ικανοποίηση του, βλάπτοντας, καταστρέφοντας ή καθιστώντας χωρίς αξία, αποκρύπτοντας ή απαλλοτριώνοντας χωρίς ισότιμο και αξιόχρεο αντάλλαγμα οποιοδήποτε περιουσιακό του στοιχείο, κατασκευάζοντας ψεύτικα χρέη ή ψεύτικες δικαιοπραξίες, ή και άλλου προσώπου που προβαίνει σε αυτές τις πράξεις για το αδίκημα της καταδολίευσης δανειστών, που προβλέπεται στο άρθρο 397 ΠΚ και διώκεται όμως, μόνον ύστερα από έγκληση του προσώπου που ζημιώθηκε.
