Tης Μαρίζας Στ. Χατζησταματίου,
Ψυχολόγου, M.Sc, PhD, Διδάκτορος Παν/μίου Θεσσαλίας
www.my-psychology.gr
Οι ψυχογενείς διαταραχές της διατροφής όπως αποκαλούνται επιστημονικά η νευρική ανορεξία και η νευρική βουλιμία, αποτελούν απειλή τόσο για την ψυχική – μιας και εμποδίζουν αυτούς που πάσχουν από το να έχουν μια ευτυχισμένη και παραγωγική ζωή – όσο και για τη σωματική υγεία και πολλές φορές μπορεί να απειλήσουν ακόμα και τη ζωή. Οι διαταραχές αυτές πλήττουν κατά πλειοψηφία τις νεαρές γυναίκες και τα κορίτσια εφηβικής ηλικίας (σε ποσοστό που ξεπερνάει το 90%), χωρίς όμως να εξαιρούνται και οι περιπτώσεις στον ανδρικό πληθυσμό. Σε όλες τις περιπτώσεις, τα άτομα με ψυχογενείς διαταραχές της διατροφής έχουν μία προκατάληψη με το φαγητό, διαμορφώνουν μια διαταραγμένη άποψη και εικόνα για το σώμα τους, καθώς και μια ανεξέλεγκτη διατροφική συμπεριφορά.
Κύρια χαρακτηριστικά της νευρικής ανορεξίας είναι η προκλητή λιμοκτονία και η άρνηση για φαγητό προκειμένου να επιτευχθεί πολύ χαμηλό σωματικό βάρος. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ανορεκτικά άτομα έχουν όρεξη για φαγητό, την οποία ωστόσο καταστέλλει ο παθολογικός φόβος για πιθανή αύξηση του βάρους. Τα άτομα που υποφέρουν από νευρική ανορεξία είναι συνήθως τελειομανή και θέτουν υψηλούς στόχους, κυριαρχούνται συχνά από ένα ισχυρό αίσθημα ανικανότητας, καθώς δίνουν μεγάλη σημασία στη γνώμη των άλλων τους οποίους προσπαθούν να ευχαριστήσουν.
Ενδέχεται επίσης τα άτομα αυτά να υποφέρουν από κατάθλιψη, καθώς απομονώνονται κοινωνικά και δείχνουν αποτροπή ως προς το να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Η συνεχής “δίαιτα” την οποία ακολουθούν τους δημιουργεί την ψευδαίσθηση του απόλυτου ελέγχου, ενώ παράλληλα αναπτύσσουν μία τελετουργική αντιμετώπιση των γευμάτων. Συχνά τα άτομα που υποφέρουν από νευρική ανορεξία αρνούνται να φάνε παρουσία άλλων ατόμων.
Οι ασθενείς με νευρική ανορεξία παρουσιάζουν υπερβολική απώλεια κιλών, που αρκετές φορές ξεπερνάει και το 15% του σωματικού βάρους, με αποτέλεσμα να προκαλούνται και σωματικά προβλήματα υγείας όπως αμηνόρροια στις γυναίκες, αδυναμία διατήρησης της θερμοκρασίας του σώματος, γαστρεντερικά και καρδιακά προβλήματα.
Η βουλιμία από την άλλη μεριά είναι συχνότερη από τη νευρική ανορεξία και χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας και προκλητού εμετού. Αρχίζει συνήθως να εκδηλώνεται στην εφηβική ηλικία και παρουσιάζεται στις γυναίκες δύο με τρεις φορές πιο συχνά από ότι η ανορεξία. Συχνά η αιτία έναρξης της νευρικής βουλιμίας είναι η αποτυχία μιας νεαρής κοπέλας να ακολουθήσει μια περιοριστική δίαιτα. Αυτό που κάνει λοιπόν είναι να αντιδρά στην αδυναμία της να ακολουθήσει τη δίαιτα τρώγοντας υπερβολικά με κρίσεις υπερφαγίας. Τα επεισόδια υπερφαγίας μάλιστα χαρακτηρίζονται από κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφών – των οποίων η ενεργειακή αξία μπορεί να φτάσει και τις 5.000 θερμίδες – πολύ γρήγορα και σε μικρό χρονικό διάστημα. Ο ασθενής νιώθει ότι δεν μπορεί να ελέγξει τις ποσότητες φαγητών που προσλαμβάνει κατά το επεισόδιο υπερφαγίας. Το άτομο με νευρική βουλιμία μετά από ένα επεισόδιο υπερφαγίας νιώθει άσχημα για την υπερβολική λήψη τροφής. Καταφεύγει στην πρόκληση εμετού, χρήση καθαρτικών, διουρητικών και στην υπερβολική σωματική άσκηση (συμπεριφορά ακύρωσης). Ακολούθως, ο κύκλος επαναλαμβάνεται με διαδοχικά επεισόδια υπερφαγίας και διορθωτικής ή ακυρωτικής συμπεριφοράς. Τα βουλιμικά άτομα έχουν συνήθως κανονικό ή περίπου κανονικό βάρος σώματος. Εάν συνυπάρχει και νευρική ανορεξία τότε παρατηρείται απώλεια βάρους. Τα άτομα με νευρική βουλιμία, φοβούνται να κερδίσουν βάρος, επιθυμούν να χάσουν βάρος και αισθάνονται πολύ άσχημα για το σώμα τους. Επίσης νιώθουν πολύ άσχημα, ντρέπονται κι αισθάνονται ενοχές για τα επεισόδια βουλιμίας που παρουσιάζουν, ως αποτέλεσμα επιδιώκουν να κρατούν μυστική την εν λόγω συμπεριφορά τους. Ένας από τους τρόπους για να νιώσουν καλύτερα μετά από το βουλιμικό επεισόδιο είναι η συμπεριφορά ακύρωσης που ακολουθεί.
Η νευρική βουλιμία όπως και η νευρική ανορεξία, προκύπτουν από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση παραγόντων. Οι παράγοντες αυτοί έχουν σχέση με:
- Διαταραχές της προσωπικότητας
- Προβλήματα συναισθηματικής φύσεως
- Οικογενειακές πιέσεις
- Γενετική ή βιολογική προδιάθεση
- Πολιτισμικούς παράγοντες και υπεραφθονία τροφών
- Εμμονες ιδέες για ισχνότητα σώματος
Όσο πιο γρήγορα γίνει η διάγνωση των ψυχογενών διαταραχών διατροφής και αρχίσει η θεραπευτική αντιμετώπιση τόσο καλύτερη είναι η πρόγνωση. Χρειάζονται ψυχολογικές και κοινωνικές παρεμβάσεις, διατροφική αποκατάσταση και φαρμακευτική αγωγή. Η θεραπεία έχει σαν στόχο να επαναφέρει βαθμιαία μια φυσιολογική διαιτητική συμπεριφορά, ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος και αυξημένη αυτοεκτίμηση.
Η θεραπεία των προβλημάτων της ψυχικής διάθεσης και των αγχωδών διαταραχών, αποτελεί ένα από τους βασικούς στόχους της αντιμετώπισης. Η ατομική ψυχοθεραπεία όπως επίσης και η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία μπορούν να βοηθήσουν. Είναι σημαντικό επομένως, να δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην έγκαιρη ανίχνευση, διάγνωση και αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών, ιδιαίτερα σε κορίτσια και νεαρές γυναίκες διότι παρά την ιδιαιτερότητα των διαταραχών αυτών, οι ασθενείς έχουν μεγάλες πιθανότητες πλήρους ίασης.
