Οι φιλίες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο τόσο στη ζωή των παιδιών, όσο και των ενηλίκων. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ήδη από την ηλικία των τεσσάρων ετών τα παιδιά σε μεγάλο ποσοστό έχουν αναπτύξει σχετικά στενές σχέσεις με συνομηλίκους τους, ενώ η φιλία είναι ένα φαινόμενο που παρουσιάζεται σε όλες τις κοινωνίες και έχει σχεδόν πάντα μια σημαντική θέση στον κατάλογο των προτεραιοτήτων όλων μας. Βεβαίως οι τρόποι με τους οποίους εκφράζονται οι φιλίες, η ποιότητά τους και η διαχρονικότητά τους παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές από κοινωνία σε κοινωνία.
Τι εννοούμε όμως όταν μιλάμε για φιλία; Οι περισσότεροι από εμάς όταν μιλάμε για τη φιλία εννοούμε τις εκούσιες, στενές σχέσεις που βασίζονται στη συνεργασία και στην εμπιστοσύνη ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα άτομα. Ο κόσμος των παιδιών και οι σχέσεις με τους συνομηλίκους τους έχει απασχολήσει και στο παρελθόν τους και έπειτα από αρκετές ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις είμαστε πλέον σε θέση να γνωρίζουμε ότι οι σχέσεις των παιδιών και των συνομηλίκων τους αλλάζουν με συστηματικό τρόπο καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και περνούν σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης, αλλά και ότι αυτές οι σχέσεις εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς ανάλογα με την ηλικία. Οτιδήποτε συμβαίνει κατά την παιδική ηλικία στις παρέες των παιδιών επηρεάζει τη λειτουργία τους και στους άλλους τομείς της ζωής τους, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας, του σχολείου, αλλά και της κοινωνίας γενικότερα. Συμβαίνει όμως και το αντίθετο, οτιδήποτε συμβαίνει στους άλλους τομείς της ζωής του παιδιού καθρεφτίζεται στις σχέσεις του με την παρέα του. Για αυτό οι σχέσεις των παιδιών με τους συνομηλίκους τους σχετίζονται, από κάθε άποψη, με την σωστή ανάπτυξη τους, αλλά και με το αν έχουν επιτυχία, ή όχι, στο σχολείο.
Η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων είναι μια δυναμική και σταδιακή διαδικασία. Μερικά από τα πιο σημαντικά σημεία αυτής της ανάπτυξης κατά την προσχολική ηλικία είναι τα ακόλουθα:
- 6-8 μηνών – Τα παιδιά αγνοούν το ένα το άλλο. Ξεκινάει η κοινωνική επαφή με απλά κοιτάγματα, χαμόγελα και άπλωμα χεριού.
- 9-13 μηνών – Τα παιδιά μαλώνουν και το ένα προσπαθεί να πάρει τα παιχνίδια του άλλου.
- 19-25 μηνών – Περιορίζονται οι τσακωμοί.
- 19-25 μηνών – Παρουσιάζεται συνεργατικό και φιλικό παιχνίδι.
Η ανάπτυξη της κοινωνική συμπεριφοράς, όπως είναι φυσικό, έρχεται ως αποτέλεσμα της επικοινωνίας μας με τα πρώτα πρόσωπα του περιβάλλοντός μας, τα οποία κατά πάσα πιθανότητα είναι οι γονείς και στις περισσότερες περιπτώσεις η μητέρα μας. Αν οι γονείς λοιπόν ενθαρρύνουν το παιδί τότε αυτό αποκτά αυτοπεποίθηση και περιέργεια για να γνωρίσει νέα πρόσωπα, ενώ αν το αποθαρρύνουν (π.χ. με πολλαπλά αρνητικά σχόλια για το πως συμπεριφέρεται ή με το να του μαθαίνουν πως όλοι όσοι το πλησιάζουν αποτελούν έναν εν δυνάμει κίνδυνο, εκτός αν η μαμά δώσει την άδεια) τότε το παιδί κλείνεται περισσότερο στον εαυτό του και γίνεται δύσπιστο προς τους άλλους, κάτι με το πέρασμα του χρόνου γίνεται εμπόδιο στην ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων των παιδιών με τους συνομηλίκους τους. Από την ηλικία που το παιδάκι θα πάει στο πρώτο του σχολείο η ανάπτυξη των κοινωνικών του δεξιοτήτων επιταχύνεται και επομένως οι φίλοι που αποκτά σε αυτό το διάστημα είναι συνήθως πιο πολλοί σε σχέση με το προηγούμενο διάστημα της ζωής του.
Αργότερα, στην ηλικία των τριών-τεσσάρων ετών, αναπτύσσεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των παιδιών ενώ στην ηλικία των τεσσάρων – πέντε ετών, τα παιδιά αρχίζουν να παίζουν συνεργατικά παιχνίδια αλλά ταυτόχρονα συνεχίζει να υπάρχει ο ανταγωνισμός. Μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα είναι πως ο ανταγωνισμός αυτός είναι πιο έντονος στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Στην ηλικία των πέντε ετών αρχίζουν να αναγνωρίζονται οι αρχηγοί του παιχνιδιού που είναι τα παιδιά τα οποία αγαπούν όλα τα υπόλοιπα μέλη της παρέας, ενώ ταυτόχρονα οι τσακωμοί ανάμεσά τους είναι σχετικά συχνό φαινόμενο. Γενικά, τα παιδιά είναι εγωκεντρικά στις σχέσεις τους και το μόνο που τους ενδιαφέρει σε μια φιλία σε αυτήν την ηλικία είναι το παιχνίδι και όχι η στοργή και η αλληλοϋποστήριξη. Σε γενικές γραμμές όμως οι φιλίες σε αυτή τη φάση της ζωής τους χαρακτηρίζονται από ουσιαστική φιλικότητα και συνεργατικότητα. Μετά το πέμπτο έτος οι φίλοι αρχίζουν και περιορίζονται και πάλι, πριν το παιδί περάσει στη σχολική ηλικία η οποία αποτελεί έναν νέο διακριτό κύκλο στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας.
Στη σχολική ηλικία οι φιλίες που αναπτύσσονται γίνονται πιο σταθερές, καθώς δημιουργείται η διάθεση για συμμόρφωση προς στους κανόνες της ομάδας. Αυτό ήταν αδιανόητο προηγουμένως, μιας και τα μικρότερης ηλικίας παιδιά είναι σε έναν μεγάλο βαθμό εγωκεντρικά. Μέχρι την ηλικία των οκτώ ετών οι φιλικές ομάδες που σχηματίζονται περιλαμβάνουν τόσο αγόρια, όσο και κορίτσια. Στα πρώτα χρόνια τα παιδιά συνήθως εξαντλούνται στο να παίζουν με τους φίλους τους Αλλά από την ηλικία των οκτώ ετών και έπειτα μέχρι τα έντεκα χρόνια τα παιδιά προτιμούν φίλους του ίδιου φύλου. Τα αγόρια αυτής της ηλικίας συμμετέχουν σε ζωηρά και ανταγωνιστικά παιχνίδια και προτιμούν περιπετειώδεις ιστορίες και εξερευνήσεις, ενώ τα κορίτσι συμμετέχουν σε πιο άτονες δραστηριότητες και προτιμούν ευχάριστες και ρομαντικές ιστορίες. Καθόλη τη διάρκεια της εφηβείας τα παιδιά τείνουν να απωθούν το αντίθετο φύλο γιατί συνειδητοποιούν τον ιδιαίτερο ρόλο κάθε φύλου. Φυσικά, στη δημιουργία μιας παρέας φίλων ρόλο δεν παίζει μόνο το φύλο αλλά και άλλα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των παιδιών τα οποία φαντάζουν σημαντικά σε αυτές τις ηλικίες (π.χ. ομορφιά, καθαριότητα, αθλητικό παράστημα) ή η κοινή γειτονιά και το κοινό σχολείο. Από την εφηβεία και έπειτα καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν αρχίζουν να βλέπουν τη φιλί με άλλο μάτι και να ενδιαφέρονται για τη μονιμότητα μιας φιλίας καθώς και για το πώς βλέπουν τα πράγματα οι φίλοι τους.
Υπάρχουν δύο κύριες κατηγορίες φιλίας, η πρώτη κατηγορία είναι οι φιλίες μέσα σε μια μεγάλη παρέα συνομηλίκων και η δεύτερη είναι η φιλία ανάμεσα σε δύο μόνο άτομα. Στις φιλίες μέσα στις μεγάλες ομάδες υπάρχουν ορισμένα στοιχεία τα οποία τείνουν να μην παρουσιάζονται στις δυαδικές φιλίες. Τέτοια στοιχεία είναι ο χαρακτηρισμός μιας φιλίας με βάση το βαθμό αποδοχής ενός παιδιού από την υπόλοιπη ομάδα των παιδιών, η σύνδεση του ενός παιδιού με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας-παρέας αλλά και η θέση που το παιδί έχει στην ομάδα αυτή.
