Tης Μαρίζας Στ. Χατζησταματίου, Ψυχολόγου, M.Sc, PhD, Διδάκτορος Παν/μίου Θεσσαλίας
Εχετε αναρωτηθεί ποτέ πως είναι δυνατόν ένας άνθρωπος να συμπεριφερθεί με τόσο βίαιο τρόπο σε έναν συνάνθρωπό του ώστε να καταλήξει να του αφαιρέσει τη ζωή χωρίς να υπάρχει σημαντικός λόγος που να τον οδηγήσει σε αυτήν την πράξη; H πρώτη σκέψη σας πιθανόν να αναφέρεται σε ενδεχόμενη ψυχική ασθένεια ή διαταραχή από την οποία πάσχει το άτομο που διαπράττει έγκλημα. Ενδέχεται να σας «απογοητεύσω» διότι ψυχολογικές έρευνες αποδεικνύουν ότι ακόμη και άτομα τα οποία δεν είναι ψυχικά άρρωστα ενδέχεται να διαπράξουν στυγερά εγκλήματα. Άλλωστε ο μύθος του ψυχασθενούς εγκληματία, έχει καταρριφθεί προ πολλού στην εγκληματολογία, για πολλά εγκλήματα. Βεβαίως τα άτομα αυτά μπορεί να μην είναι ψυχικά άρρωστα με την έννοια της ύπαρξης μιας ψυχοπαθολογικής κατάστασης, ωστόσο μπορεί να αντιμετωπίζουν από ήπια έως σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα.
Καθώς λοιπόν η εγκληματικότητα συνιστούσε ανέκαθεν κι εξακολουθεί να συνιστά πρόβλημα τόσο για όσους την εκδηλώνουν όσο και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, έχουν καταβληθεί προσπάθειες από διαφορετικά επιστημονικά πεδία να αποδοθούν τα αίτιά της σε ποικίλους παράγοντες. Η επιστήμη της ψυχολογίας θεωρεί τις διαφορές στην προσωπικότητα και την ευφυΐα ως τους κύριους καθοριστικούς παράγοντες της συμπεριφοράς των ανθρώπων. Ο όρος «προσωπικότητα» θεωρείται μάλλον ασαφής, επειδή έχει διαφορετική σημασία για διαφορετικούς ψυχολόγους της προσωπικότητας. Στην καθημερινή ζωή τείνουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο της προσωπικότητας με δύο διαφορετικούς τρόπους: αφενός, για να τονίσουμε την ολοκλήρωση, την συνοχή/συνέπεια και τη μοναδικότητα της ύπαρξης ενός συγκεκριμένου ατόμου. Αφετέρου, χρησιμοποιούμε την έννοια της προσωπικότητας, για να τονίσουμε διαστάσεις ομοιότητας και διαφοράς μεταξύ των ανθρώπων. Η έννοια της προσωπικότητας μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί οι άνθρωποι αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους κάτω από παρόμοιες συνθήκες. Επομένως το γιατί κάποιος διαπράττει ένα έγκλημα για έναν απλό κι ασήμαντο λόγο, ενώ κάποιος άλλος όχι μπορεί να εξηγηθεί να εξετάσει κανείς επιστημονικά τις διαφορές στην προσωπικότητα και τα επιμέρους χαρακτηριστικά των ανθρώπων αυτών.
Μερικές ψυχολογικές μορφολογικές θεωρίες επιχειρούν να ανακαλύψουν τους βασικούς αιτιακούς παράγοντες της προσωπικότητας, δηλαδή το τι προδιαθέτει τα άτομα να ενεργούν κατά συγκεκριμένους και συνεπείς τρόπους. Είναι οι αιτίες βιολογικές και καθορισμένες από τη γενετική μας κατασκευή ή πρόκειται για κάτι που μαθαίνεται από το κοινωνικό μας περιβάλλον, αυτό που μας κάνει να βλέπουμε τον κόσμο με ένα συγκεκριμένο τρόπο;
Η θεωρία της προσωπικότητας του Eysenck επεξεργάστηκε και αναπτύχθηκε, περισσότερο από άλλες θεωρίες, ειδικά για την ερμηνεία της εγκληματικής συμπεριφοράς. Είναι μία θεωρία των τύπων. Ο τύπος στον οποίο ένα άτομο ανήκει και ο οποίος καθορίζει τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που διαθέτει, σχετίζεται με την νευροψυχολογία του ατόμου.
Η θεωρία του Eysenck τονίζει τον ρόλο του βιολογικού παράγοντα στην προσωπικότητα και, κατ’ επέκταση, στην εγκληματική συμπεριφορά. Συγχρόνως, τονίζει και τον ρόλο της κοινωνικοποίησης στην διαμόρφωση της προσωπικής συνείδησης. Άλλες θεωρίες αποδίδουν τις αιτίες της εγκληματικής συμπεριφοράς σε διαφορές στις γνωστικές πλευρές της προσωπικότητας. Η Θεωρία της Προσωπικότητας είναι καίριο σημείο αναφοράς στην κλινική πράξη, όπου η εγκληματική συμπεριφορά θεωρείται αποτέλεσμα της απόκλισης από την κανονικότητα των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του ατόμου και εμπίπτει στη μελέτη των διαταραχών προσωπικότητας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα εγκλήματα έχουν στοιχεία αρχαίας τραγωδίας, γιατί το έγκλημα είναι μια δυναμική και πολυσύνθετη διαδικασία. Mπορεί το πέρασμα στην πράξη να είναι αστραπιαίο, όπως στα εγκλήματα πάθους, αλλά οι προεγκληματικές καταστάσεις, δηλαδή το υπέδαφος που καλλιεργείται πριν από το έγκλημα και η προσωπικότητα του δράστη και του θύματος, είναι τα κομμάτια ενός παζλ που πρέπει να μπουν το καθένα στη θέση του για να έχουμε αυτό το αποτέλεσμα. Aν κάτι απ’ αυτά δεν κολλήσει, δεν θα έχουμε πέρασμα στην εγκληματική πράξη.
