Η εικόνα στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας, στα κρατητήρια του Αστυνομικού Τμήματος Βόλου, στον χώρο μεταγωγών στα Δικαστήρια, για τις συνθήκες υποχρεωτικού ψυχιατρικού εγκλεισμού
Η κατάσταση στους χώρους εγκλεισμού εξακολουθεί να μην είναι ικανοποιητική εν έτει 2021 και να υπολείπεται αρκετά από τα ευρωπαϊκά πρότυπα και τις κατευθυντήριες αρχές και συστάσεις των διεθνών οργανισμών. Βασικές παθογένειες είναι η συχνή διαπίστωση υπερπληθυσμού σε φυλακές και κρατητήρια, η ανεπάρκεια προσωπικού, οι ελλείψεις σε αναγκαίες υπηρεσίες, οι περιορισμένες δυνατότητες ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης, απασχόλησης και κατάρτισης για τους κρατούμενους, η ακαταλληλότητα χώρων και η εφαρμογή μη ενδεδειγμένων πρωτοκόλλων στη μεταχείριση των ψυχικά πασχόντων.
Ρεπορτάζ: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΡΟΥΓΚΑ
Σε αυτά τα συμπεράσματα καταλήγει έρευνα του Συνηγόρου του Πολίτη για τη δράση του το 2019 ως Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης Βασανιστηρίων και Κακομεταχείρισης, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα. Ο Συνήγορος του Πολίτη επεδίωξε να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης και ελέγχου της προστασίας των δικαιωμάτων των προσώπων σε οποιοδήποτε καθεστώς στέρησης ή περιορισμού της ελευθερίας κι αν βρίσκονται (ποινικό, διοικητικό, ψυχιατρικό, προνοιακό).
Ετσι επισκέφτηκε σωφρονιστικά καταστήματα, χώρους κράτησης, χώρους μεταγωγών, ψυχιατρικές κλινικές, ιδρύματα φιλοξενίας ατόμων με αναπηρία. Στη Μαγνησία οι ειδικοί επιστήμονες πραγματοποίησαν αυτοψίες στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας Βόλου, τα κρατητήρια του Αστυνομικού Τμήματος Βόλου, τον χώρο μεταγωγής των κρατουμένων στα δικαστήρια Βόλου, την Ψυχιατρική Κλινική του Γενικού Νοσοκομείου Βόλου και το Φιλανθρωπικό Ιδρυμα Ασπρες Πεταλούδες.
Λαμβάνοντας υπόψη τα συμπεράσματα από τις επισκέψεις σε χώρους περιορισμού της ελευθερίας σε όλη την Ελλάδα και στη Μαγνησία συμπεραίνει ότι οι όποιες διαπιστούμενες βελτιώσεις παραμένουν αποσπασματικές και ως εκ τούτου ανεπαρκείς για να συμβάλλουν σε μία βελτίωση της γενικής εικόνας των συνθηκών εγκλεισμού.
Η τελική επιμέλεια της έκδοσης έγινε υπό την εποπτεία του Βοηθού Συνηγόρου του Πολίτη υπεύθυνου για την εκτέλεση της αρμοδιότητας του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης Γιώργου Π. Νικολόπουλου.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των στόχων του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης του Συνηγόρου του Πολίτη για άρτια, πλήρη και εμπεριστατωμένη καταγραφή των συνθηκών κράτησης στη χώρα και παροχή των κατάλληλων συστάσεων για τη βελτίωσή τους, προκειμένου να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις ενός κράτους δικαίου πλήρως εναρμονισμένου με τις επιταγές του δικαιοπολιτικού πολιτισμού του 21ου αιώνα.
*Τα προβλήματα στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας Βόλου
Σύμφωνα πάντοτε με την ετήσια έκθεση, στο Κατάστημα, που λειτουργεί ως αγροτική φυλακή για ενηλίκους και ως κλειστή φυλακή για άρρενες 18-21 ετών, τα κλειστά του τμήματα ανακαινίσθηκαν πρόσφατα. Ανακαίνιση όμως επίσης χρειάζονται, τόσο οι παλαιοί και φθαρμένοι οικίσκοι για τους εργαζόμενους, καθώς έχουν στέγες από αμίαντο και επικρατεί κρύο το χειμώνα και ζέστη το καλοκαίρι, όσο και το οίκημα για τους νέους. Τα προβλήματα υποδομών στους οικίσκους των εργαζομένων κρατουμένων είχαν, άλλωστε, επισημανθεί και στο παρελθόν , χωρίς, όπως σημειώνεται, να παρατηρείται η παραμικρή βελτίωση.
Οι εργασίες καθαριότητας δεν επαρκούν, πιθανώς λόγω απροθυμίας κρατουμένων να επιλέξουν τις αντίστοιχες θέσεις εργασίας, ενώ ανεπαρκή απόδοση φαίνεται πως παρουσιάζουν οι πετρελαιοκίνητες συσκευές θέρμανσης. Εκκρεμούν αιτήματα της διοίκησης για σύνδεση με παρακείμενο υποσταθμό φυσικού αερίου και για τοποθέτηση μαγνητικής πύλης.
Λειτουργεί δημοτικό σχολείο μόνο για τους νέους κρατουμένους. Γενικός ιατρός επισκέπτεται το Κατάστημα δύο φορές την εβδομάδα, τα ψυχιατρικά περιστατικά στέλνονται στο Νοσοκομείο Βόλου και κάθε 15 ημέρες επισκέπτεται το Κατάστημα κλιμάκιο του Κέντρου Ψυχικής για συνεδρίες με τους κρατουμένους, ενώ λειτουργεί και πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ. Υπηρετούν 3 κοινωνικοί λειτουργοί, οι οποίοι όμως ανά εξάμηνο αποσπώνται εκ περιτροπής στο Κατάστημα Κράτησης Δομοκού, γεγονός που επιβαρύνει την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνικής υπηρεσίας.
Διαχρονικό πρόβλημα για τους κρατουμένους αποτελεί το γεγονός πως μετά το βραδινό κλείσιμο της φυλακής, μισή ώρα πριν από τη δύση του ηλίου, είναι αναγκασμένοι να παραμένουν μέσα στους θαλάμους μέχρι το επόμενο πρωί, καθώς η άμεση επικοινωνία των θαλάμων με το προαύλιο, χωρίς ενδιάμεσο στεγασμένο χώρο, δημιουργεί ζήτημα ασφαλείας.
*Κρατητήρια – πρότυπο οι χώροι κράτησης στο Αστυνομικό Τμήμα Βόλου
Αναλυτικά στην έκθεση αναφέρονται τα εξής: «Τα κρατητήρια λειτουργούν μέσα στο κτίριο της Διεύθυνσης Αστυνομίας Μαγνησίας, κατόπιν συνένωσης των Τμημάτων Βόλου και Νέας Ιωνίας. Είναι χωρητικότητας 28 ατόμων, ανδρών, γυναικών και ανηλίκων, με δυνατότητα διαχωρισμού διοικητικών από ποινικούς κρατούμενους. Την ημέρα της αυτοψίας βρίσκονταν 6 κρατούμενοι, ένας ανήλικος αλλοδαπός σε προστατευτική φύλαξη, ένας διοικητικά κρατούμενος, 2 αλλοδαποί ποινικοί κρατούμενοι και 2 Ελληνες προς μεταγωγή σε δικαστήριο. Ο ανήλικος κρατείτο σε χωριστό θάλαμο από τους άλλους, καθώς δεν υπάρχει άλλος χώρος ώστε να μη χρησιμοποιούνται τα κρατητήρια για προστατευτική φύλαξη. Σε περίπτωση ακούσιας νοσηλείας, οι ασθενείς φιλοξενούνται στον χωριστό θάλαμο που χρησιμοποιείται για τους ανήλικους μέχρι να διακομισθούν, ενώ εάν υπάρχει ανάγκη, διακομίζονται με το ΕΚΑΒ κατευθείαν σε ψυχιατρική κλινική. Οι θάλαμοι είναι διαμπερείς με φυσικό φωτισμό και αέρα, διαθέτουν κτιστά κρεβάτια, κουβέρτες και σεντόνια. Υπάρχουν καρτοτηλέφωνα σε κάθε θάλαμο, χώρος επισκεπτηρίου, κλιματισμός ψύξης-θέρμανσης και ξεχωριστές τουαλέτες ανηλίκων και ενηλίκων, ενώ η θέση σκοπού κρατητηρίων στελεχώνεται κανονικά. Υπάρχει επίσης χώρος προαυλισμού, πράγμα σπάνιο σε κρατητήρια, του οποίου πάντως η χρήση εξαρτάται από την επάρκεια του προσωπικού. Απολύμανση γίνεται σχεδόν κάθε δίμηνο».
*Βρόμικος και ακατάλληλος ο χώρος μεταγωγών στα Δικαστήρια
Για τις μεταγωγές κρατουμένων χρησιμοποιείται ένας χώρος μέσα στο Δικαστικό Μέγαρο Βόλου, στο διάδρομο του ισογείου που οδηγεί στο γραφείο του εισαγγελέα Πλημμελειοδικών, φυλασσόμενος από τον αστυνομικό που εκτελεί χρέη φρουράς της Εισαγγελίας. Πρόκειται για χώρο κράτησης εσωτερικό, χωρίς παράθυρο ή φεγγίτη, επιφανείας περίπου 6 τ.μ, με ηλεκτρικό φως και έναν πάγκο. Στο βάθος υπήρχε χωριστός χώρος τουαλέτας χωρίς πόρτα αλλά και χωρίς σύνδεση με νερό και ως εκ τούτου ιδιαιτέρως βρόμικη, ενώ ο σωλήνας απορροής στην αποχέτευση ήταν κατεστραμμένος και τα νερά έτρεχαν στο πάτωμα.
Ο Συνήγορος του Πολίτη σημειώνει ότι «ο χώρος ήταν βρόμικος, με αποτσίγαρα στο δάπεδο. Σύμφωνα με το φρουρό, η επικοινωνία των κρατουμένων με τον δικηγόρο τους γίνεται στον διάδρομο. Είναι πρόδηλη η ακαταλληλότητα του χώρου κράτησης έστω για ολιγόωρη παραμονή κρατουμένου, δεδομένου ότι πρόκειται για εσωτερικό δωμάτιο διαστάσεων αποθήκης, χωρίς κανένα άνοιγμα, στερούμενο παντελώς φυσικού φωτισμού και αέρα, ενώ οι ήδη ακατάλληλες συνθήκες κράτησης επιδεινώνονται σε περίπτωση που χρειαστεί να κρατηθούν άνω του ενός άτομα».
*Ψυχιατρικός εγκλεισμός
Στις περισσότερες ψυχιατρικές κλινικές, τα οργανωτικά και λειτουργικά κενά προκαλούν σοβαρές δυσκολίες στη διαχείριση περιστατικών κρίσης διεγερτικών ασθενών. Στην έκθεσή του ο Συνήγορος του Πολίτης επικαλείται ενδεικτικά, την Ψυχιατρική Κλινική του Γενικού Νοσοκομείου Βόλου. Σημειώνει ότι κατά τη μεταφορά ασθενών για ακούσια εξέταση, ένστολοι και οπλισμένοι αστυνομικοί εισέρχονται στον χώρο και αρνούνται να περιμένουν εκτός κλινικής μέχρι να ολοκληρωθεί η εισαγωγή. Ταυτόχρονα, ελλείψει ειδικά εκπαιδευμένων νοσηλευτών, ζητείται η συνδρομή της αστυνομίας για να τεθούν ασθενείς σε προστατευτικό κλινοστατισμό (καθήλωση), ενώ οι καθηλώσεις δεν καταγράφονται λεπτομερώς, όπως προβλέπεται, σε ειδικό μητρώο.
Σύμφωνα πάντοτε με την έκθεση, κατά την ημέρα της αυτοψίας βρέθηκαν τέσσερις ασθενείς με ακούσιο εγκλεισμό. Ο χρόνος νοσηλείας κυμαίνεται από τρεις εβδομάδες έως ένα μήνα, ενώ για τους ασθενείς με ακούσιο εγκλεισμό η μέγιστη διάρκεια είναι τρεις μήνες και η υπέρβασή της προϋποθέτει ειδική αξιολόγηση. Η κλινική διαθέτει 14 κλίνες σε τρίκλινα, δίκλινα και δύο μονόκλινα δωμάτια, ενώ μετά το κλείσιμο ενός ορόφου δεν είναι δυνατός ο διαχωρισμός ανάμεσα σε ασθενείς υπό εκούσια ή ακούσια νοσηλεία. Η χωροθέτηση των θαλάμων γύρω από ένα μακρό στενό διάδρομο μειώνει, σύμφωνα με τους αρμόδιους, τη δυνατότητα καλής ταυτόχρονης επιτήρησης. Αναφέρθηκε έλλειψη πόρων με αποτέλεσμα την αδυναμία οργάνωσης άλλων δραστηριοτήτων εκτός από την έξοδο για περίπατο (μόνο για ασθενείς υπό εκούσια νοσηλεία) με συνοδεία εργοθεραπεύτριας.
Κατά κανόνα γίνονται μηχανικές καθηλώσεις (ιμάντας) σε δύσκολα περιστατικά, καθώς οι νοσηλευτές, ανεκπαίδευτοι στη διαχείριση κρίσεων, δεν μπορούν να συγκρατούν ασθενείς με σωματικό περιορισμό όπως προβλέπουν τα CPT standards. Έτσι, η κλινική καλεί αστυνομικούς να μπουν στο χώρο ώστε να συνδράμουν στην καθήλωση, ενώ ακόμη και κατά τις εισαγωγές ασθενών για ακούσιο εγκλεισμό οι αστυνομικοί μπαίνουν ένοπλοι στην κλινική παρά τις αντίθετες υποδείξεις. Η καθήλωση γίνεται μετά από γραπτή εντολή ψυχιάτρου της κλινικής σε γενικό βιβλίο χωρίς να καταγράφεται η διάρκειά της, ενώ στο φυλλάδιο καταγραφής καθήλωσης ανά ασθενή, με μέτρηση ζωτικών σημείων ανά ημέρα, δεν καταγράφονται τυχόν προσωρινές διακοπές.
*Ιδρύματα Κλειστής Φροντίδας με αναπηρία
Ο Συνήγορος του Πολίτη διαπιστώνει ότι εκκρεμεί η πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού για συγκεκριμένα θεραπευτικά προγράμματα. Ανάλογο πρόβλημα υποστελέχωσης διαπιστώθηκε στο Παράρτημα Αποθεραπείας και Αποκατάστασης Παιδιών με Αναπηρίες (Καρδίτσα, ΚΚΠΠ Θεσσαλίας) και στο Ίδρυμα Κλειστής Περίθαλψης Ατόμων με Βαριά Νοητική Υστέρηση «Άσπρες Πεταλούδες» (Βόλος), όπου άτομα χαμηλής λειτουργικότητας, λόγω πολυαναπηρίας, παραμένουν μονίμως στους θαλάμους υπό απόλυτη στέρηση ερεθισμάτων.
Στο Φιλανθρωπικό Ιδρυμα «Ασπρες Πεταλούδες» υπηρετούν 29 φροντιστές – νοσηλευτές, ένας νευρολόγος-ψυχίατρος (εξωτερικός συνεργάτης) ως επιστημονικά υπεύθυνος, καθώς και εθελοντές (ιατροί και άλλοι). Φιλοξενούνται 50 άτομα, δύο ανήλικοι άνω των 13 ετών και οι υπόλοιποι ενήλικες υπό δικαστική συμπαράσταση, ο μεγαλύτερος των οποίων είναι 65 ετών.
«Υπάρχουν δωμάτια τρίκλινα, δίκλινα και μονόκλινα, ένα μπάνιο ανά δύο δωμάτια. Στην ανακαινισμένη πτέρυγα λειτουργεί Πρότυπη Μονάδα Πολυαισθητηριακού Περιβάλλοντος (δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος) με εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας για παροχή θεραπευτικών παρεμβάσεων σε παιδιά και ενήλικες με δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία. Παρέχεται εργοθεραπεία και διάφορες εσωτερικές δραστηριότητες, ενώ η έξοδος εκτός ιδρύματος επιτρέπεται μόνο για τα λειτουργικά παιδιά με το δικαστικό συμπαραστάτη τους. Καθηλώσεις δεν παρατηρήθηκαν και δηλώθηκε ότι δεν γίνονται σε καμία περίπτωση. Ωστόσο το κλιμάκιο του ΕΜΠ, ιδίως από την επικοινωνία του με περιθαλπομένους, αποκόμισε εικόνα κοινωνικής απομόνωσης και έλλειψης επαφών με την κοινότητα», προσθέτει ο Συνήγορος.
