Η διευθύντρια επί τιμή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας υπογραμμίζει στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ ότι το πλεόνασμα τροφής προκάλεσε τις πρώτες συρράξεις
- Συνέντευξη στη ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ
Υπόθεση, που ανάγεται στο μακρινό παρελθόν, οι συρράξεις μεταξύ των λαών, με το πλεόνασμα της τροφής να μπαίνει στο στόχαστρο του αντιπάλου, κατά την προϊστορική περίοδο. Καταστροφικές οι συνέπειες των πολέμων στο πέρασμα των αιώνων, όπως αναφέρει στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ η διευθύντρια επί τιμή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας Βασιλική Αδρύμη – Σισμάνη, υπογραμμίζοντας ότι η Μαγνησία έχει βιώσει ανάλογα γεγονότα κατά την αρχαιότητα. Με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, η διακεκριμένη αρχαιολόγος υπογραμμίζει ότι «όσο θα αυξάνεται ο πληθυσμός, οι πόλεμοι θα εντείνονται». Με βαθιά γνώση της ιστορίας και των γεγονότων, που καθόρισαν τις εξελίξεις, επισημαίνει ότι «είναι σπάνιο φαινόμενο να φανταστούμε τη ροή της παγκόσμιας ιστορίας χωρίς πολέμους».
Βαρύ το χτύπημα στην ιστορία, την ανθρώπινη ζωή, την πορεία εξέλιξης κάθε λαού ο πόλεμος;
Προφανώς είναι πολύ βαρύ το χτύπημα, αλλά λίγες γενιές ανθρώπων είχαν το προνόμιο να ζήσουν χωρίς πόλεμο. Από τότε που έγινε η γεωργική επανάσταση, δηλαδή από τότε που ο άνθρωπος απέκτησε μόνιμη εγκατάσταση και δημιουργήθηκαν τα πρώτα χωριά, το πλεόνασμα τροφής που υπήρχε, ήταν η αφορμή για να προκληθούν οι πρώτες συρράξεις, οι πρώτοι πόλεμοι. Το ένα χωριό έκανε επίθεση στο άλλο σε περίπτωση που υπήρχε πρόβλημα σιτηρών και έτσι έχουμε τις πρώτες εικόνες του πολέμου στην παγκόσμια ιστορία, όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο.
Σήμερα, τα τελευταία χρόνια, τον 19ο, τον 20ό αιώνα, είχαμε πάρα πολλούς πολέμους, που προκάλεσαν τεράστια προβλήματα στην ανθρωπότητα και έφεραν ανακατατάξεις στα κράτη. Εμείς είμαστε η προνομιακή γενιά που δεν ζήσαμε πόλεμο, γιατί μετά το ‘45 και μέχρι τώρα δεν έχουμε δει τι σημαίνει πόλεμος.
Η Μαγνησία έχει βιώσει κατά την αρχαιότητα πόλεμο αντίστοιχο με τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία;
H Mαγνησία έχει βιώσει πάρα πολλές φορές τα δεινά του πολέμου και μπορώ να σας δώσω δύο παραδείγματα, που τα έχουμε ζήσει πάρα πολύ έντονα ανασκαφικά. Το ένα παράδειγμα έρχεται από τις Φθιώτιδες Θήβες. Το 217 πΧ ο Φίλιππος Ε, ο Μακεδόνας βασιλιάς, σύμφωνα με τον Πολύβιο κατέλαβε την πόλη των Φθιωτίδων Θηβών και τη μετονόμασε μάλιστα Φιλιππούπολη. Οπως διαπιστώνουμε ανασκαφικά, έκανε τους κατοίκους δούλους. Ανοίγαμε τάφους και βρίσκαμε νεκρούς με τους κρίκους και τις αλυσίδες στα πόδια, από αυτή την περίοδο. Ενας τέτοιος τάφος εκτίθεται στο Μουσείο του Αλμυρού.
Οι περισσότεροι κάτοικοι αναγκάστηκαν να γίνουν πρόσφυγες και να καταφύγουν σε μια άλλη πόλη, στην Αιτωλία που ονομάζεται Θρόνιο. Επίσης κατέστρεψε το λιμάνι, όπως καταστρέφουν σήμερα το λιμάνι της Μαριούπολης. Η καταστροφή του λιμανιού έγινε, γιατί λειτουργούσε ανταγωνιστικά το λιμάνι των Φθιωτίδων Θηβών, προς το λιμάνι της Μακεδονικής Δημητριάδας.
Ενα ακόμη μεγάλο παράδειγμα, που το έχουμε ζήσει ανασκαφικά, έρχεται από την αρχαία Δημητριάδα, τη μεγάλη ελληνιστική πόλη που υπήρξε βασίλειο του μακεδονικού κράτους για αρκετά χρόνια. Πάλι ο Φίλιππος ο Ε’ μετά από 20 χρόνια συγκρούεται με τους Ρωμαίους, στη μάχη στις Κοινώς Κεφαλές, κοντά στην αρχαία Σκοτούσα, τα Φάρσαλα. Ηταν μια φοβερή μάχη. Από τη μια πλευρά ήταν 35.000 στρατιώτες Ρωμαίοι και από την ελληνική πλευρά ο Φίλιππος είχε άλλους 25.000 στρατιώτες. Εχασαν οι Μακεδόνες και έτσι από αυτή τη μάχη κρίθηκε το αποτέλεσμα να ενσωματωθεί η Θεσσαλία και να αποτελέσει ρωμαϊκή επαρχία της Μακεδονίας. Ανήκε πλέον στο ρωμαϊκό κράτος. Αυτή ήταν μια πολύ σημαντική ήττα για την περιοχή της Ελλάδας και ο Φίλιππος ο Ε’ αναγκάστηκε τότε να παραδώσει και τις Φθιώτιδες Θήβες, που είχε καταλάβει πριν από 20 χρόνια. Αναγκάστηκε να παραδώσει αιχμαλώτους, να πληρώσει αποζημιώσεις, αλλά και να χάσει τον μακεδονικό στόλο, τον οποίο παρέδωσε όλον στους Ρωμαίους, εκτός από έξι πλοία.
Τρίτο παράδειγμα πολέμου, πάλι από την αρχαία Δημητριάδα, έρχεται στον 1ο αιώνα πΧ με αφορμή τους πολέμους του Μιθριδάτη του Στ’. Εκείνη την περίοδο δημιουργήθηκαν οι πύργοι των στηλών, όπως ονομάζουμε στο θαλάσσιο μέτωπο της αρχαίας Δημητριάδας, όπου η οχύρωση έγινε με τις στήλες από το αρχαίο νεκροταφείο της Δημητριάδας, με τις ωραίες γραπτές παραστάσεις, που σώζονται σήμερα στο Μουσείο του Βόλου και μπορεί κανείς να τις επισκεφτεί.
Η περιοχή έχει αναπτύξει θεσμούς εμπορικής συνεργασίας με τη Μαύρη Θάλασσα, από την προϊστορική περίοδο, χιλιάδες χρόνια πριν. Κρασί από τα νησιά των Βορείων Σποράδων, προϊόντα από την Ιωλκό και την αρχαία Δημητριάδα μεταγενέστερα, έφταναν στη συγκεκριμένη χώρα, την Κολχίδα, σημερινή Γεωργία. Τεκμηριώνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα;
Η δύναμη των Ελλήνων ήταν πάντα η θάλασσα. Από την προϊστορία, από πρώτη χιλιετία και μετά, οι Ελληνες δημιουργούν πάρα πολλές αποικίες στον Εύξεινο Πόντο, στην Ιταλία, στη Μεσόγειο, για να ελέγχουν τις αγορές και για να επεκταθούν. Ο πρώτος επίσημος αποικισμός προς την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας έγινε από τους Αιολείς. Οι άρχοντες Αιολείς ήταν η βασιλική δυναστεία στην αρχαία Ιωλκό. Μετά την Αργοναυτική Εκστρατεία ακολούθησε ο πρώτος αποικισμός προς την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Πάρα πολλές πόλεις δημιουργήθηκαν ως ελληνικές αποικίες γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα.
Να αναφέρω την Οδησσό, μια από τις πολύ γνωστές αποικίες που δημιουργήθηκαν εκεί, στην Κριμαία έχουμε πολλές αποικίες, στην Αζοφική Θάλασσα έχουμε επίσης πολλές αποικίες, αλλά και η αρχαία Κολχίδα είναι ελληνική αποικία.
Η πόλη Φάση, δίπλα από τον Φάση ποταμό, ήταν ελληνική αποικία. Τα ερείπιά της, σύμφωνα με τους συναδέλφους αρχαιολόγους, βρίσκονται κάτω από τη θάλασσα, έχουν γίνει, ωστόσο, έρευνες, που αποκάλυψαν πάρα πολλά ευρήματα από τη δική μας περιοχή, όπως αμφορείς από τη Σκόπελο με πεπαρήθιο οίνο, που εκτίθενται στο μουσείο που υπάρχει στο Πότι.
Εχουμε αρχαιολογικά ευρήματα που δείχνουν ότι από την εποχή των μυκηναϊκών χρόνων, στην περιοχή που είναι η σημερινή Γεωργία, αλλά είναι στην ουσία η βόρεια πλευρά του Ευξείνου Πόντου, υπάρχουν εγκαταστάσεις από Μυκηναίους. Εστω και αν τα ευρήματα ακόμη είναι λίγα, αποδεικνύουν, ωστόσο, ότι οι Μυκηναίοι έφτασαν εκεί γύρω στο 1300 περίπου πΧ. Εχουμε ευρήματα αυτής της περιόδου στην περιοχή γύρω από την Κολχίδα. Υπάρχουν αντικείμενα που δείχνουν ότι από τα μυκηναϊκά χρόνια υπήρχε επαφή των Μυκηναίων με την Κολχίδα.
Ως αρχαιολόγος και στη διάρκεια της θητείας σας ως προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας συνεργαστήκατε με επιστήμονες στη Γεωργία, προκειμένου να ταυτοποιηθεί ο τόπος προέλευσης του χρυσού, που βρέθηκε στον τάφο του περιφερειακού. Ποια εικόνα αποκομίσατε από τους ανθρώπους, τον πολιτισμό της συγκεκριμένης χώρας, η οποία γειτνιάζει με την Ουκρανία;
Επισκέφτηκα δύο φορές τη Γεωργία για να συνεργαστούμε και να δούμε αν η προέλευση του χρυσού, που βρέθηκε στον τάφο του περιφερειακού, μπορεί να αναζητηθεί στον Φάση ποταμό, όπου σύμφωνα με τον μύθο οι Αργοναύτες αναζήτησαν νέες πηγές μετάλλων. Με δεδομένο ότι οι Αργοναύτες, περιγράφεται, εξάλλου, από τον Ηρόδοτο, πήγαν εκεί για εμπορικούς σκοπούς, για να δουν, προφανώς, νέες αγορές και να βρουν μέταλλα.
Οι επιστήμονες από τη Γεωργία επιθυμούσαν πάρα πολύ να ταυτοποιηθεί αυτός ο μύθος, να αποδειχθεί ότι δεν είναι απλώς ένας μύθος, αλλά ένα ιστορικό γεγονός, που δείχνει ότι την παλιά εποχή, σε αυτή την περιοχή που ζούσε ένας λαός πολύ ανεπτυγμένος, οι Κόλχιοι, οι οποίοι είχαν εξαιρετική μεταλλουργία, είχαν έρθει σε επαφή με τους Μυκηναίους της περιοχής της Ιωλκού. Ηθελαν πάρα πολύ να αναπτύξουν και αυτοί τον πολιτισμό τους, να δείξουν τους μύθους τους, ήταν πάρα πολύ ευγενικοί, πολύ φιλόξενοι και είχαν μεγάλη αγωνία να ξεφύγουν από το παρελθόν τους, να αναπτυχθούν και να αποτελέσουν μια σύγχρονη πολιτισμένη χώρα.
Οι επιστήμονες εκεί, οι συνάδελφοι αρχαιολόγοι είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο, είχαν κάνει σπουδές στο εξωτερικό, πολλοί από αυτούς έχουν σπουδάσει και στη Γαλλία και στη Γερμανία, υπήρχε συνεργασία με μεγάλα Ινστιτούτα και μάλιστα είχαν κάνει ένα εξαιρετικό συνέδριο στη Φλωρεντία σχετικά με την Αργοναυτική Εκστρατεία, στο οποίο είχα λάβει μέρος κι εγώ. Στόχος τους ήταν για να φέρουν στον δυτικό κόσμο ένα μύθο, που αφορά και σε αυτούς.
Τι διδάσκει η ιστορία, σχετικά με την έκβαση κάθε πολέμου, την καταστροφή και την απώλεια ανθρώπινων ζωών;
Η ιστορία διδάσκει ότι δεν είναι δυνατόν να μη γίνονται πόλεμοι. Οι πόλεμοι πάντα είναι καταστροφικοί. Είναι καταστροφικοί κυρίως για τον άμαχο πληθυσμό, αλλά και για τους στρατιώτες. Για να ανασυγκροτηθούν τα κράτη μετά από δυνατούς πολέμους, περνά πάρα πολύς καιρός, αλλά η ιστορία διδάσκει ότι είναι σπάνιο φαινόμενο να φανταστούμε τη ροή της παγκόσμιας ιστορίας χωρίς πολέμους. Από την πρώτη μόνιμη ανθρώπινη εγκατάσταση μέχρι τώρα, πάντα υπάρχουν πόλεμοι και οι πόλεμοι αυτοί είναι για την εξασφάλιση των πρώτων υλών κυρίως. Οσο θα αυξάνεται ο πληθυσμός, οι πόλεμοι θα εντείνονται. Το ζήτημα είναι ποιος θα ελέγχει τις αγορές. Ποιος θα εξασφαλίζει τις πρώτες ύλες, ποιος θα ελέγχει το δίκτυο του εμπορίου, ποιος θα ελέγχει τελικά τον πλανήτη. Οι ανθρώπινες ζωές, η απώλεια και η καταστροφή των πόλεων είναι στα παρελκόμενα των πολέμων.
Τελικά, ποιοι ήταν οι λόγοι, για τους οποίους προκλήθηκαν οι πιο μεγάλες συγκρούσεις στην ιστορία, επεκτατικοί, γεωγραφικοί ή οικονομικοί;
Οπως προανέφερα, η εξασφάλιση των πρώτων υλών κυρίως, κατά την άποψή μου. Δεν ήταν πάντα οι λόγοι επεκτατικοί ή γεωγραφικοί. Γιατί από τον σημερινό πόλεμο, για παράδειγμα, θα έλεγα ότι η Ρωσία αυτή τη στιγμή είναι εν δυνάμει η πιο πλούσια χώρα στον κόσμο με πλούσιες πηγές. Εχει αέριο, έχει πετρέλαιο, έχει ουράνιο. Παρ’ όλο που έχασε 15 περιοχές μετά το 1989, ωστόσο παραμένει η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα στον κόσμο, που ιδρύθηκε από το 1613, από τη δυναστεία των Ρομανόφ μέχρι τώρα. Εχει την μεγαλύτερη ακτογραμμή στον κόσμο. Ωστόσο, θέλει να έχει πρόσβαση στη Μεσόγειο, θέλει να κυριαρχήσει στην περιοχή, να περιορίσει την εξουσία μιας άλλης δύναμης που ελέγχει τον κόσμο, θέλει να αλλάξει την ιστορία στον κόσμο. Μπορεί όμως να την αλλάξει; Δεν είναι εύκολο να κατανοήσουμε γιατί γίνεται ο πόλεμος.
