Του Γιώργου Λαμπράκη
Προκύπτει αμείλικτο το ερώτημα, στο οποίο πρέπει να απαντήσουμε, τώρα που αρχίζει να φαίνεται φως στο βάθος του τούνελ της υγειονομικής κρίσης του κορονοϊού και των συνεπειών της στην παγκόσμια και την εγχώρια οικονομία. Το συγκεκριμένο ερώτημα αφορά στην κατάσταση, που θέλουμε να βρεθεί η ελληνική οικονομία την επόμενη ημέρα, όταν, δηλαδή, θα έχει κλείσει οριστικά το κεφάλαιο της πανδημίας.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ήδη άρχισε να επανεξετάζει την πολιτική της, σχετικά με το φθηνό χρήμα. Στο νέο οικονομικό περιβάλλον τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων ίσως διαμορφωθούν σε υψηλότερα επίπεδα, με ό,τι μπορεί να σημαίνει για τις δανειακές ανάγκες της χώρας μας, καθώς θα χρειαστεί να βγαίνει πιο συχνά στις αγορές.
Τα σενάρια, που προκύπτουν από τις εκτιμήσεις για την επόμενη ημέρα της ελληνικής οικονομίας, είναι δύο, το καλό και το κακό. Στο καλό σενάριο η ελληνική οικονομία θα βγει στο ξέφωτο με υψηλότερο δημόσιο χρέος, έλλειμμα και μεγάλες απώλειες στην παραγωγική διαδικασία και τους ρυθμούς ανάπτυξης. Ωστόσο, η συνολική αποτίμηση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημικής κρίσης δεν θα απέχει από την αντίστοιχη των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών.
Η Ελλάδα, παρά τη μεγάλη δημοσιονομική εκτροπή και τη βαθιά ύφεση, που υπέστη το 2020, ήδη άρχισε να επιστρέφει σε ρυθμούς ανάπτυξης, στους πρώτους μήνες του 2021. Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για ανάπτυξη της τάξης του 4,4% στο πρώτο τρίμηνο του έτους, σε σχέση με το τελευταίο τετράμηνο της περσινής χρονιάς, δεν επιδέχονται αμφισβήτησης. Αποδεικνύουν τις αντοχές της ελληνικής οικονομίας, που δείχνει ότι ξεπέρασε τις παθογένειες της δεκαετίας των μνημονίων, που βρέθηκε καταχρεωμένη, απομονωμένη, στα πρόθυρα της πλήρους οικονομικής κατάρρευσης, πολιτικό έρμαιο των εταίρων της και εύκολο θύμα των αγορών και του ΔΝΤ. Η κατάσταση τώρα θεωρείται διαχειρίσιμη, η χώρα μας εξακολουθεί να δανείζεται με ιδιαίτερα ελκυστικά επιτόκια και το ίδιο εκτιμάται ότι θα ισχύει και μετά το τέλος της υγειονομικής κρίσης.
Στο κακό σενάριο προκύπτει κατάσταση πλήρους δημοσιονομικού εκτροχιασμού, με το δημόσιο χρέος να κινείται ανεξέλεγκτα, το έλλειμμα του προϋπολογισμού στα ύψη και την οικονομία γονατισμένη. Υπενθυμίζεται ότι το 2020 το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώθηκε κατά 8,2%. Στην περίπτωση που η οικονομίας μας δεν συνεχίσει στην ίδια ανοδική πορεία μέχρι το τέλος του 2021 και χωρίς τα ομόλογά της να αξιολογούνται, όπως συμβαίνει σήμερα, θα κινδυνεύσει να βρεθεί στο στόχαστρο των αγορών, με ό,τι μπορεί να σημαίνει για τις δυνατότητες δανεισμού της Ελλάδας και κατά συνέπεια για την κάλυψη των αναγκών της.
Αν βρεθούμε με την πλάτη στον τοίχο, δεν θα μετρήσει αν η χώρα μας είχε καλές επιδόσεις στη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης, αν εφάρμοσε αυστηρότερα lockdown, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και αν είχε μικρό αριθμό κρουσμάτων και απωλειών, σε σχέση με τον πληθυσμό της. Θα μετρήσει ο σκληρός νόμος της αγοράς. Αν αναστραφεί η εικόνα της οικονομίας, το ρίσκο της χώρας θα θεωρηθεί υψηλό και τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων θα εκτοξευτούν στα ύψη. Τότε νέο μνημόνιο ίσως βρεθεί προ των πυλών. Παρατηρούμε σήμερα πόσο εύκολο είναι να αντιστραφεί το κλίμα στις διεθνείς αγορές, που οι επιπτώσεις της πανδημίας έχουν εντείνει την ανησυχία, με αποτέλεσμα τα επιτόκια των ομολόγων να αυξάνονται, παρά το φθηνό χρήμα που ρίχνουν οι κεντρικές τράπεζες στις ευρωπαϊκές οικονομίες.
Με βάση, λοιπόν, όλες αυτές τις παραμέτρους, ας επιχειρήσουμε να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα: Πώς πρέπει να είναι η οικονομία στην επόμενη ημέρα της πανδημίας; Αλλωστε, το δημοσιονομικό μαξιλάρι των 32 δισ. ευρώ για τα μέτρα στήριξης των πληττομένων δεν είναι απεριόριστο. Από αυτά, τα 16 περίπου δισ. είναι «κλειδωμένα» από τους δανειστές και ένα ποσό γύρω στα 7 δισ. αποτελεί ταμειακό απόθεμα για τις τρέχουσες πληρωμές του Δημοσίου. Αρα, από τα 32 δισ., τα 23 δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Απομένουν, λοιπόν, 9 δισ. ευρώ, μαζί με τα ποσά που αντλούνται κατά διαστήματα από τον δανεισμό της χώρας από τις αγορές. Σημειώνεται, επίσης, ότι το συνολικό κόστος από τα μέτρα στήριξης, που έχουν ληφθεί φέτος για την πραγματική οικονομία, υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει τα 15 δισ. ευρώ.
Με δεδομένο, λοιπόν, ότι ο ρυθμός εμβολιασμού του πληθυσμού βρίσκεται σε ιδιαίτερα ικανοποιητική φάση, ο αριθμός των κρουσμάτων παραμένει σε καθοδική τροχιά και η συνολική επιδημιολογική εικόνα της χώρας συνεχίζει να βελτιώνεται αργά, αλλά σταθερά, το επόμενο μεγάλο βήμα είναι να μην ξανακλείσει κανένας κλάδος της πραγματικής οικονομίας, καθώς δεν υπάρχουν περιθώρια για πισωγυρίσματα. Κανείς δεν αντέχει άλλο lockdown.
Η επιστροφή της χώρας στην κανονικότητα είναι η ευκαιρία της Ελλάδας να κλείσει τον φαύλο κύκλο των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημικής κρίσης με τις μικρότερες δυνατές συνέπειες. Οι οικονομικές δυνατότητες του προϋπολογισμού για περαιτέρω στήριξη της αγοράς δεν είναι ανεξάντλητες. Το πακέτο, που ανακοινώθηκε για την ενίσχυση της εστίασης και του τουρισμού, είναι, πιθανότατα, το τελευταίο. Τα έτοιμα τελείωσαν. Οι πολίτες δεν θα ανεχτούν άλλα μέτρα εγκλεισμού και οι Ευρωπαίοι εταίροι δεν πρόκειται να αποφασίσουν για νέο Ταμείο Ανάκαμψης.
Ο πακτωλός των δισ., που αναλογεί στη χώρα μας, θα αρχίσει να εισρέει στα κρατικά ταμεία από τον επόμενο μήνα. Περίπου τρία δισ. τον χρόνο θα λαμβάνει η Ελλάδα, από τα 32 δισ. του Ταμείου Συνοχής, που προορίζονται για τον μετασχηματισμό της οικονομίας, με έμφαση στην πράσινη μετάβαση, τη στήριξη των ιδιωτικών επενδύσεων, την εκπαίδευση, την κατάρτιση και την αναμόρφωση του ιστού του ελληνικού κράτους, μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού.
Υπάρχουν, δηλαδή, αυστηροί περιορισμοί για τη χορήγηση και την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων, καθώς οι εταίροι γνωρίζουν ότι είμαστε ικανοί να «χύσουμε την καρδάρα με το γάλα», ενώ μας παρέχεται η ευκαιρία να κλείσουμε το κεφάλαιο της υγειονομικής κρίσης όσο το δυνατόν πιο αναίμακτα και παράλληλα να βάλουμε τις βάσεις για ισχυρή και βιώσιμη οικονομία, που δεν θα βασίζεται στα δανεικά, αλλά στις παραγωγικές και αναπτυξιακές της δυνατότητες.
