Του Γιώργου Λαμπράκη
Την πορεία και τις αντοχές της ελληνικής οικονομίας κρίνουν οι επόμενες εβδομάδες, σε δύσβατο και ανηφορικό δρόμο, γεμάτο απρόοπτα και με τελικό στόχο το πλήρες άνοιγμα των δραστηριοτήτων της αγοράς και την υποδοχή της νέας τουριστικής σεζόν από τον Μάιο. Η κορυφαία επιδίωξη του κυβερνητικού επιτελείου είναι να ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός για τη σταδιακή απελευθέρωση του συνόλου των εμπορικών και όχι μόνο δραστηριοτήτων πριν από το Πάσχα, έτσι ώστε να αρχίσει η «αποσωλήνωση» της οικονομίας από τα κρατικά μέτρα στήριξης, τα οποία αυξήθηκαν στα 11 δισ. ευρώ φέτος, από τα 7,5 δισ. ευρώ, που προβλέπονταν, πριν από τα εκτεταμένα και αναποτελεσματικά, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, lockdown των τελευταίων τεσσάρων μηνών.
Στο υπουργείο Οικονομικών βρίσκονται σε επιφυλακή, βλέποντας να παρατείνονται χρονικά οι εκτιμήσεις για το τέλος της υγειονομικής κρίσης. Η κυβέρνηση προσπαθεί να διαχειριστεί την αδιέξοδη κατάσταση στην πραγματική οικονομία, συμπιέζοντας τους πόρους των κρατικών ταμείων και αυξάνοντας τα ελλείμματα. Κάθε μέρα που περνά με κλειστές οικονομικές δραστηριότητες, οι οποίες συμβάλλουν καθοριστικά στο ΑΕΠ της χώρας, όπως ο τουρισμός και η εστίαση, διευρύνεται το κενό στα δημοσιονομικά. Στο οικονομικό επιτελείο αντιμετωπίζουν ως πραγματικό εφιάλτη το σενάριο παράτασης της υγειονομικής κρίσης και μετά τον Μάιο. Η πραγματική οικονομία θα στηριχθεί όσο χρειαστεί, όπως αναφέρουν αρμόδιοι κυβερνητικοί παράγοντες, ωστόσο η ανάκαμψη της οικονομίας συνολικά και κατ’ επέκταση της χώρας θα έρθει μόνον, όταν τελειώσει η υγειονομική κρίση του κορονοϊού. Υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για στενή παρακολούθηση των δαπανών, ενώ τα μέτρα οικονομικής στήριξης των πληγέντων κλάδων της αγοράς λαμβάνουν, σταδιακά, πιο στοχευμένο χαρακτήρα.
Η αύξηση του λογαριασμού των έκτακτων μέτρων εντείνει την πίεση στα κρατικά ταμεία, με τον Μάρτιο να αποτελεί καθοριστικό μήνα για τα έσοδα και τα δημόσια οικονομικά. Στους πονοκεφάλους του οικονομικού επιτελείου έρχεται να προστεθεί η ανοδική τάση που επικρατεί στις αγορές κρατικών ομολόγων σε Ευρώπη και ΗΠΑ, που τις ισχυρότερες πιέσεις δέχονται χώρες με χαμηλότερη πιστοληπτική ικανότητα, όπως η Ελλάδα. Το ελληνικό δεκαετές ομόλογο παραμένει στα επίπεδα του 1%, ωστόσο το ενδεχόμενο οι αγορές να φέρουν τα πάνω κάτω στα επιτόκια, καθιστώντας σταδιακά ακριβότερη την πρόσβαση της Ελλάδας στον δανεισμό, εγκυμονεί σοβαρούς δημοσιονομικούς κινδύνους. Προς το παρόν, όλες οι απόπειρες της χώρας μας να βγει στις αγορές και να αντλήσει δανεικά ήταν επιτυχείς, αφού η προσφορά υπερκαλύφθηκε από τη ζήτηση, ενώ τα επιτόκια δανεισμού διατηρούνται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και επιβεβαιώνουν τις εκτιμήσεις ότι η ελληνική οικονομία γύρισε οριστικά σελίδα μετά την δεκαετή της περιπέτεια με τους θεσμικούς και όχι μόνο δανειστές της.
Επειδή, όμως, οι ισορροπίες είναι λεπτές και τα δεδομένα αλλάζουν διαρκώς στο παγκόσμιο οικονομικό σκηνικό, το οποίο παραμένει ρευστό και οι εξελίξεις δεν είναι δυνατό να προβλεφθούν, εύθραυστες οικονομίες, όπως η ελληνική, δεν πρέπει να εφησυχάζουν και να βασίζονται αποκλειστικά και μόνο στον δανεισμό για την κάλυψη των δημοσιονομικών τους αναγκών. Για αυτό στο υπουργείο Οικονομικών δεν κρύβουν την αγωνία τους για τη διάρκεια του υγειονομικής κρίσης και κυρίως πώς θα είναι η κατάσταση στα δημοσιονομικά μόλις η οικονομία βγει από την πανδημία. Οι αντοχές των δημόσιων οικονομικών τόσο για το 2021, όσο και για την ερχόμενη χρονιά είναι η βασική προτεραιότητα του οικονομικού επιτελείου. Την ίδια στιγμή άπαντες αναγνωρίζουν ότι το κλειδί για την επανεκκίνηση της οικονομίας είναι να διατηρηθούν ζωντανές οι επιχειρήσεις και να διαφυλαχθούν οι θέσεις εργασίας την επόμενη μέρα της πανδημικής κρίσης.
Το μείζον θέμα της πλήρους επανεκκίνησης της οικονομίας θα εξαρτηθεί κυρίως από τον τουρισμό, που στόχος είναι τα έσοδα να φτάσουν φέτος στο 60% των αντίστοιχων του 2019, όταν καταγράφηκε ρεκόρ αφίξεων και εισπράξεων. Οι κυβερνώντες αποφεύγουν τις εκτιμήσεις, γιατί αφενός είναι νωρίς, αφετέρου η κατάσταση με την πανδημία παραμένει ρευστή και επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, με κυρίαρχο την πρόοδο του εμβολιαστικού προγράμματος. Αντιλαμβάνονται, ωστόσο, ότι οι μήνες του σκληρού lockdown, που ούτε είχαν προβλεφθεί, ούτε απέδωσαν, σε ό,τι αφορά στους υγειονομικούς δείκτες της πανδημίας, αναμένεται να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό την ανάκαμψη και τα δημόσια οικονομικά. Οι τυχόν αναθεωρήσεις στις εκτιμήσεις για το 2021 θα οριστικοποιηθούν, όταν επανεκκινήσουν όλες οι επαγγελματικές δραστηριότητες, όταν θα φανούν η αντίδραση και οι αντοχές της αγοράς. Οι προσδοκίες για επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το 2021, ενώ έχει προηγηθεί το πρώτο εφιαλτικό τρίμηνο, που η βουτιά έφτασε και στο 13%, διαψεύστηκαν και μαζί τους χαμήλωσε και ο πήχης των εκτιμήσεων, που είχαν διατυπώσει οι οικονομολόγοι, για ανάκαμψη φέτος της τάξης ακόμη και του 5%.
Το υπουργείο Οικονομικών έχει προαναγγείλει την παράταση των έκτακτων οικονομικών μέτρων στήριξης όσο ισχύουν οι περιορισμοί και οι απαγορεύσεις στην αγορά. Πρόθεση της κυβέρνησης είναι να συνεχίσουν να τρέχουν τα προγράμματα των επιστρεπτέων προκαταβολών, ενώ για τις επιχειρήσεις που είναι κλειστές αναμένεται να παραταθούν για όσο χρειαστεί οι αναστολές συμβάσεων εργασίας και το επίδομα ειδικού σκοπού 534 ευρώ, καθώς επίσης το πρόγραμμα Συν-Εργασία, η απαλλαγή καταβολής ενοίκων κ.λπ.
Η κυβέρνηση επαναλαμβάνει ότι διανύουμε τα τελευταία χιλιόμετρα του μαραθωνίου, που άρχισε πριν από έναν χρόνο. Είτε γιατί το πιστεύει, είτε γιατί θέλει να τονώσει την ψυχολογία του κόσμου και να αντιστρέψει, παράλληλα, τις αρνητικές γνώμες των πολιτών για τον τρόπο διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης, επικεντρώνει τη ρητορική της στην εκτίμηση ότι τα δύσκολα τελειώνουν. Είναι, όμως έτσι ή απλά καλλιεργείται αφήγημα ψεύτικων προσδοκιών και ανέφικτων στόχων, τη στιγμή που η πανδημία σαρώνει το εθνικό σύστημα υγείας, η υπομονή των πολιτών έχει εξαντληθεί και τα αποθέματα του κρατικού προϋπολογισμού τελειώνουν, μαζί με τις αντοχές της πραγματικής οικονομίας;
