Του Γιώργου Λαμπράκη
Η πρωτοφανής υγειονομική κρίση που ζούμε θα περάσει, είτε γιατί οι επιστήμονες θα βρουν την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, είτε θα βοηθήσουν οι καιρικές συνθήκες, έτσι ώστε να σταματήσει η εξάπλωση του κορονοϊού. Το μεγάλο ζητούμενο είναι να βρεθεί η κατάλληλη «αγωγή» για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, που ήδη προκαλεί η πανδημία. Στο επίκεντρο της προσπάθειας πρέπει να βρεθούν οι άνθρωποι και όχι οι αριθμοί. Πρωταρχική μέριμνα όσων σχεδιάζουν την επόμενη μέρα της οικονομίας πρέπει να είναι η προστασία της κοινωνικής συνοχής. Να παραμείνει ζωντανή η κοινωνία και η όποια συζήτηση για διαφορετικό παραγωγικό μοντέλο να γίνει με τους πολίτες όρθιους. Να έχουν, δηλαδή, δουλειές και να μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους.
Το οικονομικό πρόγραμμα, που άρχισε να υλοποιείται στη χώρα μας, αναφορικά με την άμβλυνση των συνεπειών του κορονοϊού στην απασχόληση και την παραγωγική διαδικασία, δεν είναι διόλου βέβαιο ότι μπορεί να εγγυηθεί την επιστροφή στην κανονικότητα όσο το δυνατόν πιο «αναίμακτα» για τους εργαζόμενους και τους ελεύθερους επαγγελματίες. Για εκείνους, δηλαδή, τους παράγοντες της πραγματικής οικονομίας, που είναι σε θέση να δώσουν στη χώρα μας την απαιτούμενη ώθηση για την επανεκκίνηση της αγοράς. Το τέλος Απριλίου θα αποτελέσει καθοριστικό ορόσημο για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων αναφορικά με το εύρος των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας τόσο στη χώρα μας, όσο και στον υπόλοιπο πλανήτη, καθώς η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας έχει διαμορφώσει συνθήκες οικονομικής αλληλεπίδρασης και εξάρτησης μεταξύ των κρατών.
Πολλοί οικονομολόγοι επισημαίνουν την ανάγκη ουσιαστικής κρατικής παρέμβασης για την κάλυψη του απολεσθέντος εισοδήματος εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων στην Ελλάδα, έτσι ώστε να αποφευχθεί το μεγάλο κοινωνικό κόστος παρατεταμένης εφαρμογής περιοριστικών μέτρων και παράλληλα να διασφαλιστεί η όσο το δυνατόν ταχύτερη επανεκκίνηση της οικονομίας.
Αν δεν καλυφθούν οι απώλειες, που ήδη προκαλεί η πανδημία στην πραγματική οικονομία, η ύφεση θα διατηρηθεί μετά το τέλος της υγειονομικής κρίσης και θα οδηγήσει τη χώρα μας στις καταστάσεις που ζήσαμε την προηγούμενη δεκαετία. Η ελληνική κοινωνία, που δεν πρόλαβε να επουλώσει τις πληγές των μνημονίων, δεν αντέχει ένα ακόμη κύμα λιτότητας, το οποίο, αν δεν ληφθούν εγκαίρως τα απαραίτητα μέτρα, θα είναι πολύ χειρότερο από αυτό που προκάλεσαν τα τρία απανωτά προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής.
Το καταστροφικό μοντέλο δημοσιονομικής πειθαρχίας, που βασάνισε τους Ελληνες και προκάλεσε την τρομακτική ύφεση των προηγούμενων ετών, ελπίζουμε να δίδαξε στο πολιτικό προσωπικό της χώρας ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για επανάληψη των λαθών του παρελθόντος. Για αυτό ο μόνος τρόπος, ώστε να μην επιστρέψουμε μετά το τέλος της κρίσης του κορονοϊού σε οικονομική κρίση, όπως αυτή των μνημονίων, είναι η αύξηση της κρατικής δαπάνης για την κάλυψη των απολεσθέντων εισοδημάτων. Η κρατική δαπάνη, στην προκειμένη περίπτωση, δεν είναι σπατάλη, αλλά επένδυση.
Οι εκτιμήσεις για τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας στη χώρα μας είναι εφιαλτικές. Σύμφωνα με αυτές, η οικονομική δραστηριότητα μπορεί να συρρικνωθεί έως και 35% του ΑΕΠ, όχι σε ετήσια βάση, αλλά σε ό,τι αφορά στους κλάδους, οι οποίοι επηρεάζονται από τα μέτρα για τον κορονοϊό. Ο κλάδος του τουρισμού, που το 2019 συνεισέφερε πάνω από 21 δισεκατομμύρια ευρώ την ελληνική οικονομία, δηλαδή το 12% του ΑΕΠ της χώρας, αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε κατάσταση απόλυτης αδράνειας και δεν προβλέπεται η ουσιαστική του επανεκκίνηση προτού περάσουν αρκετοί μήνες. Οσο ο τουρισμός θα βρίσκεται σε καταστολή, τόσο θα μειώνεται το ΑΕΠ της χώρας και θα αυξάνονται οι δείκτες της ανεργίας.
Δεν είναι ο μόνο ο τουρισμός, που έχει τεθεί σε αδράνεια. Το σύνολο σχεδόν της παραγωγικής διαδικασίας έχει «παγώσει», με την οικονομική δραστηριότητα να βρίσκεται στην εντατική και το διαθέσιμο εισόδημα να συρρικνώνεται για το 80% των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα, που είτε βρίσκονται σε αναστολή των συμβάσεών τους, είτε απασχολούνται εκ περιτροπής. Αυτή η εικόνα θα προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στα νοικοκυριά, τα οποία σε λίγο καιρό δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε ανελαστικές δαπάνες και υποχρεώσεις, παρά τα μέτρα διευκόλυνσης που αποφασίστηκαν και τέθηκαν σε ισχύ.
Το επόμενο διάστημα η κυβέρνηση θα βρεθεί μπροστά σε τεράστιες προκλήσεις και θα κληθεί να λάβει κρίσιμες αποφάσεις. Ισως πιο κρίσιμες από αυτές που έλαβαν οι προκάτοχοί της, όταν ενέκριναν εφασμοστικούς νόμους και πέρναγαν από τη Βουλή με συνοπτικές διαδικασίες Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου για την εφαρμογή των μνημονιακών μέτρων. Αν δεν αποφασιστεί από τώρα η γενναία χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας, έτσι ώστε μετά την κρίση του κορονοϊού να μη συρρικνωθούν και άλλο η παραγωγική διαδικασία και η οικονομική δραστηριότητα στην αγορά, η κατάσταση θα γίνει μη αναστρέψιμη.
Ηδη η ανεργία εκτοξεύτηκε και χιλιάδες συνάνθρωποί μας, που παροπλίστηκαν εργασιακά, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να παραμείνουν σε αυτή την κατάσταση για πολύ καιρό ακόμη. Πολλές μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις θεωρείται εξαιρετικά αμφίβολο αν θα μπορέσουν να επαναλειτουργήσουν μετά την άρση των μέτρων για το κλείσιμο της αγοράς. Ολόκληροι παραγωγικοί κλάδοι, όπως των κατασκευών, αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες και εργοστάσια, όπως η SOVEL στον Αλμυρό, ανέστειλαν τη λειτουργία τους μέχρι τις αρχές Μαΐου και βλέπουμε.
Την ίδια στιγμή, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα κλονίζεται και αποδεικνύεται κατώτερο των περιστάσεων για ακόμη μία φορά. Στην πιο κρίσιμη ίσως στιγμή της ιστορίας της η Ευρωπαϊκή Ενωση αδυνατεί να λάβει τις απαιτούμενες αποφάσεις. Παραμένει εγκλωβισμένη στις ιδεοληψίες των ισχυρών κρατών του βορρά και προσπαθεί να αντιμετωπίσει με ημίμετρα πρωτόγνωρη κατάσταση, με καταστροφικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία. Προφανώς, η Ελλάδα δεν μπορεί να βασιστεί στους νομισματικούς της εταίρους. Η κυβέρνηση καλείται να σχεδιάσει και να υλοποιήσει πακέτο μέτρων, τα οποία θα διασφαλίσουν ότι η επόμενη μέρα της πανδημίας δεν θα οδηγήσει την οικονομία στην εντατική.
Απαιτούνται τολμηρός σχεδιασμός σε βάθος χρόνου και αξιοποίηση όλων των οικονομικών όπλων, που υπάρχουν στην ελληνική φαρέτρα. Το σύμφωνο σταθερότητας έχει ανασταλεί. Οι δαπάνες για την αντιμετώπιση του κορονοϊού δεν θα επηρεάσουν τους δημοσιονομικούς στόχους. Το δε «μαξιλάρι ασφαλείας», που άφησε η προηγούμενη κυβέρνηση, παραμένει ακέραιο. Κατά συνέπεια, υπάρχουν και τα μέσα και οι τρόποι, ώστε να χαραχθεί το σχέδιο εξόδου από την οικονομική κρίση του κορονοϊού.
Πολιτική τόλμη χρειάζεται για τη λήψη των κατάλληλων αποφάσεων και απόλυτη διαφάνεια ως προς την ενημέρωση της κοινωνίας για τις προθέσεις της κυβέρνησης. Ετσι θα οικοδομηθεί ισχυρή σχέση εμπιστοσύνης και ο πολίτης, εφόσον αντιληφθεί ότι υπάρχει ο απαιτούμενος σχεδιασμός για να αντέξει το οικονομικό και κοινωνικό κόστος της πανδημίας, αφενός θα υπομείνει όσο χρειαστεί τα σκληρά μέτρα απαγόρευσης των μετακινήσεων, αφετέρου θα βάλει πλάτη, ώστε να επιστρέψει η χώρα στην κανονικότητα.
