ΓΙΑ ΤΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ
Α΄
Δόθηκε και με το παραπάνω νομίζω , η απαραίτητη προβολή στην επέτειο της εκατονταετίας από τους Βαλκανικούς πολέμους την περασμένη χρονιά (1912-2012). Η σπουδαιότητα εκείνων των γεγονότων που οδήγησαν στον διπλασιασμό σχεδόν της Ελλάδας ,επέβαλλε την παρουσίαση κάθε μορφής επετειακών ιστορικών αφιερωμάτων στα ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα ενημέρωσης , όπως και τις εκδόσεις αυτόνομων βιβλίων που πραγματεύονταν το θέμα. Η αποτίμηση της περιόδου 1912-13 πρέπει να θεωρείται επαρκέστατη , με διεξοδικές παρουσιάσεις και προσεγμένες αναλύσεις από ειδικούς επιστήμονες , όπως ταιριάζει άλλωστε στις μεγάλες στιγμές της ελληνικής ιστορίας .
Β’
Ας μου επιτραπεί μια μικρή ένσταση που εστιάζεται κυρίως στην ανισοβαρή παρουσίαση – αποτίμηση των δύο βαλκανικών πολέμων . Προτεραιότητα δόθηκε, στις περισσότερες επετειακές αναφορές ,στον α’ Βαλκανικό πόλεμο , προφανώς λόγω της μεγαλύτερης διάρκειας του ( Οκτώβριος 1912-Μάρτιος 1913) και της απελευθέρωσης σημαντικών ηπειρωτικών και νησιωτικών εδαφών . Ίσως δε και από το γεγονός της ακριβούς εκατονταετίας .
Αντίθετα ο β΄ βαλκανικός ( ελληνοβουλγαρικός ) πόλεμος υπήρξε ιδιαίτερα σύντομος ,αν και τραγικά φονικός –με την προσάρτηση επιπλέον εθνικών περιοχών , ολοκληρώνοντας τους αγώνες του 1912-13 . Ατυχώς βέβαια ,προστίθεται συνήθως στις συνολικές παρουσιάσεις ως ένα απλό κεφάλαιό τους, ενώ πρόκειται για ξεχωριστό πόλεμο, με τις δικές του ιδιαιτερότητες και τη συμβολή του στη διαμόρφωση μιας νέας γεωπολιτικής πραγματικότητας .
Η διαρκής αναφορά των δύο πολέμων ως ενιαίο σύνολο – όπου βέβαια και είναι – μοιραία αποβαίνει σε βάρος του μικρότερης διαρκείας ελληνοβουλγαρικού . Γι’ αυτό και αποτολμούμε σήμερα, Κυριακή 16 Ιουνίου 2013 ,μια ξεχωριστή –μικρή έστω – παρουσίαση , μιας και συμπληρώνονται ακριβώς 100 χρόνια από την έναρξή του
Γ΄
Ο Β’ βαλκανικός – ελληνοβουλγαρικός – πόλεμος είναι η πλέον σύντομη και αναλογικά φονικότερη πολεμική εμπλοκή της χώρας μας στη νεότερη ιστορία . Κι αναφερόμαστε μόνο στις μάχες της Ελλάδας με τους έως πρότινος συμμάχους, Βούλγαρους ,αφού εναντίον τους πολέμησαν τόσο οι Σέρβοι όσο στη συνέχεια και οι Ρουμάνοι και η Οθωμανική Αυτοκρατορία .
Υπό άλλες συνθήκες μια πολεμική αντιπαράθεση διάρκειας ενός μήνα, ίσως περνούσε σε δεύτερη μοίρα ,αν δεν χαρακτηριζόταν από καθημερινές σχεδόν μάχες , με ιδιαίτερα βαρύ τίμημα εκατέρωθεν και αλλεπάλληλες απελευθερώσεις ελληνικών εδαφών και πόλεων στη Κεντρική και την Αν. Μακεδονία ,αλλά και τη Δυτική Θράκη .
Κι επιπλέον ολοκλήρωσε την προσάρτηση στο Ελληνικό κράτος αυτών των περιοχών (εκτός της Δ.Θράκης ) ολοκληρώνοντας την προσπάθεια του α’ βαλκανικού πολέμου , και αποτρέποντας οριστικά κάθε επεκτατική απόπειρα των Βουλγάρων για ‘’ευρεία’’ έξοδο στο Αιγαίο – διαχρονικός διακαής πόθος τους που αποκτούσε επίσημη υπόσταση με τη συνθήκη του Αγ.Στεφάνου μερικές δεκαετίες πρωτύτερα .
Η Μεγάλη Βουλγαρία δεν επρόκειτο πλέον ποτέ να συγκροτηθεί ,ακριβώς χάρη στο νικηφόρο για την Ελλάδα β’ Βαλκανικό πόλεμο . Επιβάλλονταν ακόμη μια ολιγόχρονη υπομονή για την απελευθέρωση , με την ολοκλήρωση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Δ.Θράκης , με πλήρη αποκοπή της Βουλγαρίας από τα παράλια του Αιγαίου.
Δ’
Παρακολουθώντας μέρα με τη μέρα το χρονικό του ΄΄ πολέμου των 30 ημερών’’, διαπιστώνει κανείς ότι επρόκειτο για μία μορφή πρώιμου ‘’ κεραυνοβόλου πολέμου’’, με τη διαρκή προέλαση του ελληνικού στρατού, παρότι συναντούσε σκληρή αντίσταση και υπέστη χιλιάδες απωλειών.
Υπολογίζεται ότι οι νεκροί συνολικά έφτασαν τις 2500 και οι τραυματίες τις 20.000 .Παρατηρείται ένα επιθετικό κρεσέντο με πρωτοφανείς ηρωισμούς, παράτολμες εφόδους από μονάδες που συνέτριβαν κάθε αμυντική προσπάθεια και κυρίευαν ότι υπήρχε στο πέρασμά τους . Θα έλεγε κανείς ότι με κεκτημένη ταχύτητα από το πεντάμηνο Οκτώβρης 12 – Φεβρουάριος 13 , τα ελληνικά στρατεύματα, εμπειροπόλεμα και ενθουσιασμένα δεν άφηναν σε κανένα περιθώρια αμφισβήτησής τους .
Οι έως πρότινος σύμμαχοι που κατ΄ ανάγκη βρισκόταν στην ίδια πλευρά λίγο νωρίτερα απέναντι στον κοινό δυνάστη ,θεωρούνταν διαχρονικός εχθρός από τα Βυζαντινά χρόνια ακόμη .Από τον 19ο αιώνα επιζητούσαν την εδαφική τους ανεξαρτησία σε βάρος και της Ελλάδας ,με την έξοδο στο Αιγαίο . Άλλωστε οι μνήμες του φονικού Μακεδονικού Αγώνα ήταν εντελώς νωπές και έπρεπε η υπόθεση να ξεκαθαριστεί οριστικά ! Η Ελληνοβουλγαρική συμμαχία του 1912 αναμφίβολα έγινε από ανάγκη και διέθετε ημερομηνία λήξης στο άμεσο μέλλον .
Ε’
Ο Βουλγαρικός στρατός οπωσδήποτε ήταν πολυάριθμος και ιδιαίτερα μαχητικός. Το είχε αποδείξει άλλωστε στο ‘’ ανατολικό μέτωπο’’ του Α΄ βαλκανικού πολέμου , όπου αντιμετώπισε νικηφόρα στην Αν.Θράκη τους Οθωμανούς . Γι΄ αυτό και οι επιπρόσθετες επιθυμίες για προσάρτηση μακεδονικών εδαφών, με κέντρο βέβαια τη Θεσσαλονίκη ,αποτελούσαν το κύριο αίτημα του Βουλγαρικού επεκτατισμού , ο οποίος δεν ικανοποιούνταν με ότι είχε κερδηθεί έως τότε .
Η διαχωριστική γραμμή των κυριευμένων ( απελευθερωμένων ) εδαφών από τους βαλκανικούς συμμάχους δεν ήταν επακριβώς οριοθετημένη σε όλο της το ανάπτυγμα και συχνά δημιουργούνταν προστριβές και αμφισβητήσεις από μέρος των Βουλγάρων που ενίοτε εξελίσσονταν σε σοβαρά επεισόδια . Οι επεκτατικές και αρπακτικές τους διαθέσεις είχαν διαφανεί από τον αγώνα δρόμου που καταβλήθηκε για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης και ο οποίος κερδήθηκε από τις Ελληνικές δυνάμεις κυριολεκτικά πάνω στο νήμα.
Η πρώτη αυτή ‘’ελληνοβουλγαρική ‘’ μεθόριος ξεκινούσε από την Γευγελή ( που κατέληγε ο Σερβικός τομέας ) περνούσε από τη λίμνη Δοϊράνη , κατηφόριζε νότια στην ανατολική πλευρά της κοιλάδας του Αξιού, έστριβε ανατολικά στη Πικρολίμνη , διέβαινε από το όρος Βερτίσκος , συνέχιζε βόρια της Νιγρίτας , συνέκλινε με το ρου του Στρυμόνα και από το Παγγαίο κατέληγε στην θάλασσα στα δυτικά του κόλπου της Καβάλας .
Συχνά παρατηρούταν ‘’διασυμμαχικά’’ επεισόδια σε τούτη τη γραμμή από τον Νοέμβριο του 1912 ακόμη, μεταξύ των αποσπασμάτων των μεθοριακών φυλακίων . Αργότερα στις αρχές του 1913 συνέβησαν σοβαρότερες επιπλοκές με ανταλλαγή πυρών και εκατέρωθεν απώλειες , όπως στην Αριδαία , στο Παγγαίο και στην Νιγρίτα.
Οι ειρηνικές διαβουλεύσεις των μικτών επιτροπών δεν απέδωσαν κάποια συμφωνία και τα σύννεφα πύκνωναν προμηνύοντας πολεμικές επιχειρήσεις . Οι κινητοποιήσεις των βουλγαρικών στρατευμάτων ήταν συνεχείς ,καθώς προετοιμάζονταν για επιθετικές ενέργειες. Από την ελληνική πλευρά εφαρμόζονταν μια φαινομενική ηρεμία ,ενώ αναμένονταν οι κινήσεις του εχθρού , αλλά υπήρχε επιφυλακή με αναδιάταξη δυνάμεων και μεταφορά μονάδων από το μέτωπο της Ηπείρου.
Η συμπεριφορά αυτή της δήθεν αδράνειας, γινόταν για προφανείς λόγους : αφ΄ ενός δημιουργούσαν στον εχθρό την ψευδαίσθηση ότι διαθέτει την πρωτοβουλία των κινήσεων και ίσως το στοιχείο του αιφνιδιασμού και αφ ετέρου δεχόμενη η Ελλάδα πρώτη την επίθεση θα βρισκόταν σε νόμιμη άμυνα ,δίχως να έχει δώσει αφορμή και να ευθύνεται για την νέα σύρραξη. Και αφού απέβησαν ατελέσφορες κάποιες τελευταίες προσπάθειες στο διπλωματικό πεδίο για την επίλυση των διαφορών , ξέσπασε απροειδοποίητα , δίχως επίσημη κήρυξη πολέμου ,η βουλγαρική επίθεση τη νύχτα της 16 προς 17 Ιουνίου .
Η ελληνική διάταξη δυνάμεων ,αφού απορρόφησε την επιθετική πίεση του εχθρού με προβλεπόμενες συμπτύξεις τα δύο πρώτα εικοσιτετράωρα , ανέλαβε επιθετική πρωτοβουλία αρχικά στο δυτικό μέρος του μετώπου. Είχε προηγηθεί ο αφοπλισμός της Βουλγαρικής δύναμης που στρατοπέδευε στη Θεσσαλονίκη ,έπειτα από σύντομη μάχη .
Η ελληνική αντεπίθεση καταγράφεται συνεχής μετά από φονικότατες συμπλοκές ευρείας κλίμακας ,περιορίζοντας τον αντίπαλο σε καθαρά αμυντικό ρόλο. Οι ελληνικές πόλεις απελευθερώνονται η μία μετά την άλλη και ο εχθρός το μόνο που προλάβαινε να πράξει στην υποχώρησή του, ήταν τεράστιες καταστροφές και ανηλεείς σφαγές άμαχου ελληνικού πληθυσμού .
ΣΤ’
Ας δούμε επιγραμματικά το χρονικό του τριανταήμερου πολέμου:
19-21/6 : Μάχη Κιλκίς – Λαχανά
19-20/6 : Μάχες Νιγρίτας
23/6 : Μάχη Δοϊράνης
25/6 : Διάβαση οροσειράς Μπέλες
26/6 : Κατάληψη Στρώμνιτσας
26/6 : Απελευθέρωση Καβάλας με απόβαση
27/6 : Μάχη Πετριτσίου – Απελευθέρωση Σιδηρόκαστρου
28/6 : Απελευθέρωση Σερρών
30/6 : Σφαγή Δοξάτου
1/7 : Απελευθέρωση Δοξάτου – Δράμας
2/7 : Κατάληψη Μελένικου – πρώτο αίτημα ανακωχής
3/7 : Μάχη Λιβούνοβου
5/7 : Κατάληψη Νευροκοπίου
6-7/7 : Μάχη Πέτσοβου
8-9/7 : Εκπόρθηση στενών Κρέσνας – Διάβαση Στρυμόνα
12/7 : Απελευθέρωση Αλεξανδρούπολης (απόβαση)
13/7 : Απελευθέρωση Ξάνθης
14/7 : Απελευθέρωση Κομοτηνής
13/7 : Μάχη Σιμιτλή – Προέλαση προς Τζουμαγιά
15/7: Μάχες Μαχομίας
15 + 17 /7 :Μάχες Τζουμαγιάς
17/7 : Μάχη Πρέντελ –Χάν ( τελευταία)
18/7: Ανακωχή – 25/7 Υπογραφή πρωτοκόλου – οριοθέτηση
28/7: Συνθήκη Βουκουρεστίου – Ειρήνη
Ο β’ βαλκανικός πόλεμος δικαιούται την ξεχωριστή αποτίμησή του , ως επιστέγασμα της συνολικής προσπάθειας του 1912-13 αλλά και της ιδιομορφίας του.
Απεικόνιση της μάχης του Λαχανά
Η εκπόρθηση των στενών της Κρέσνας
Γρηγόρης Καρταπάνης
