ΤΟ ΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΠΟΥΡΜΠΟΥΛΗΘΡΑΣ
ΝΟΣΟΓΟΝΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗ
Αρκετές φορές παρακολουθούμε και σήμερα να γίνεται λόγος για τον υγροβιότοπο της Μπουρμπουλήθρας, με αφορμή συνήθως αντιδράσεις σε παρεμβάσεις που συντελούν στον περιορισμό του.
Περιλαμβάνει, όπως γνωρίζουμε, το βάλτο (καλαμιώνα) μεταξύ των Νέων Παγασών και των παλαιών σφαγείων, καθώς και τις παράλιες εκτάσεις ανάμεσα στις εκβολές των χειμάρων Ξηριά και Κραυσίδωνα. Έχει βέβαια συρρικνωθεί από λιμενικά ή άλλα διάφορα έργα, επιχωματώσεις και ποικίλες
«βελτιωτικές» παρεμβάσεις
Παλιότερα, από την απελευθέρωση του Βόλου το 1881, έως τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ( ή και μετέπειτα) η ίδια περιοχή μνημονεύεται ως «έλος της Μπουρμπουλήθρας» που βέβαια κάλυπτε μια κατά πολύ ευρύτερη, ελώδη κυρίως, έκταση. Άρχιζε από τις βόρειες απολήξεις της ομώνυμης λοφοσειράς, περιλάμβανε το Πεδίον του Άρεως, τις κατοπινές συνοικίες Καπακλί και Νεάπολης φθάνοντας ως το χείμαρρο Κραυσίδωνα, ενώ προχωρούσε σε αρκετό βάθος και στα ενδότερα.
Σε μια πανοραμική άποψη του Βόλου, των αρχών του 20ου αιώνα, τραβηγμένη από το λόφο της Μπουρμπουλήθρας, καταδείχνεται η έκταση του έλους, το οποίο καλύπτει το κάτω και το δεξιό μέρος της φωτογραφίας. Η ελώδης αυτή εκτεταμένη περιοχή, αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα για τον τόπο και την υγεία του πληθυσμού, αφού συνέβαλε στην εξάπλωση της ελονοσίας.
Οι συχνές πλημμύρες από την υπερχείλιση του Ξηριά επιδείνωνε την κατάσταση δημιουργώντας έναν ευρύτατο, απροσπέλαστο χώρο προς την δυτική είσοδο της πόλης. Χαρακτηριστικές είναι οι δύο σύντομες αναφορές του λαϊκού ζωγράφου Ν. Χριστόπουλου, μέσα από τις βιωματικές του καταγραφές :«Παρακάτω ήταν ο Ξεριάς που όταν έβρεχε πλιμίριζε, γίνονταν λίμνη και δεν ημπορούσες να περάσεις. Ερχόμαστε στη Μπουρμπουλίθρα, βούιζαν τα νερά ολοκάθαρα αλά γλιφά». Οι πηγές της Μπουρμπουλήθρας, ήταν άλλο ένα φυσικό εμπόδιο τότε και διακρίνονται και σήμερα με τα νερά σχηματίζουν τον ομώνυμο πλωτό ποταμό του βάλτου.
Και σε άλλο σημείο γράφει ο Χριστόπουλος : «Άμα ήταν πλίμα βούιζαν τα νερά της Μπουρμπουλήθρας και ανεβαίναμε απάνω από το βουνό για να περάσουμε. Επίσης και στο Πεδίον του Άρεως, άμα κατέβαζε το ποτάμι περνούσαμε μες στα νερά, ερχόνταν η θάλασσα εκή πουϊνε σήμερα ο δρόμος».
Στις παραπάνω σύντομες αναφορές επισημαίνεται το απροσπέλαστο της περιοχής, σημαντικότερο όμως ζήτημα αποτελούσε η εξυγίανσή της, ώστε να μην επιβαρύνεται η υγεία του ντόπιου πληθυσμού, από τα «κωνοποειδή», που αναπτύσσονταν στα στάσιμα νερά του έλους.
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου και κυρίως στη δεκαετία του ΄30 παρατηρούμε να διατυπώνεται όλο κι επιτακτικότερο το αίτημα για άμεση εκτέλεση εγγειοβελτιωτικών έργων στην εν λόγω περιοχή, αφού η ελονοσία γνώριζε οδυνηρή εξάπλωση.
Παρόμοια προβλήματα προκαλούσαν και τα έλη των Αλυκών, για την απάλειψη των οποίων δόθηκε προτεραιότητα, όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο μας, στα 1937-39, αφήνοντας ουσιαστικά τη Μπουρμπουλήθρα ως δευτερεύουσα επιλογή με περιορισμένης έκτασης εξυγιαντικές παρεμβάσεις.
Η οικιστική επέκταση της πόλης προς τα δυτικά όμως επέβαλλε ριζικότερες αλλαγές, πέρα από τις επιμέρους «περιφερειακές»βελτιώσεις, στις απώτερες απολήξεις του έλους, καθώς ο κύριος όγκος του παρέμενε ανέγγιχτος και απειλητικός για την υγεία των κατοίκων, εκτός απ΄ τις όποιες άλλες παρεμποδίσεις. Έπρεπε οπωσδήποτε να προγραμματίζονταν και να εκτελούνταν άμεσα, συγκροτημένα, ευρείας κλίμακας, εξυγιαντικά έργα.
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΕΓΚΡΙΣΗ ΕΡΓΩΝ
Στα 1932 παρατηρείται σε δημοσιεύματα του τοπικού τύπου, μια πύκνωση των αιτημάτων προς αυτή την κατεύθυνση. Η αδυναμία και η πιθανή απροθυμία όμως των αρμοδίων κρατικών φορέων ή των τοπικών αρχών να προχωρήσουν σε εξυγιαντικά έργα στο έλος της Μπουρμπουλήθρας,οδήγησε ανεύρεση λύσης μέσω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, δηλαδή των ίδιων των κατοίκων του Βόλου, με την δημιουργία «αναγκαστικού συνεταιρισμού» που θα αναλάμβανε και τα έργα.
Η κρατική υποστήριξη θα περιορίζονταν στο στάδιο της τοπογραφικής αποτύπωσης του χώρου και τη σύνταξη της σχετικής μελέτης κι αυτό προτίθονταν να το αναλάβει η νεοσύστατη τότε Διεύθυνση Τεχνικών Κατασκευών Θεσσαλίας, που υπάγονταν στο Υπουργείο Γεωργίας.
Στις αρχές του 1932 προγραμματίζεται ευρεία σύσκεψη στην οποία θα συμμετέχουν η Δ.Τ.Κ.Θ., ο Δήμος Παγασών, τοπικοί επαγγελματικοί φορείς, η Λιμενική Επιτροπή, άλλοι εμπλεκόμενοι σύλλογοι και βέβαια οι ενδιαφερόμενοι κάτοικοι της πόλης για την «σύμπηξιν του αναγκαστικού συνεταιρισμού όστις θα αναλάβη την αποξήρανσιν του έλους της Μπουρμπουλήθρας και των άλλων ελωδών εκτάσεων αι οποίαι αποτελούν νοσογόνους εστίας». (Λαϊκή Φωνή 5/1/32).
Και συνεχίζει το άρθρο : «Ως είναι γνωστόν δια την σύστασιν του συνεταιρισμού τούτου πρέπει να υπογράψουν το καταστατικόν τουλάχιστον τα 2/3 των κατοίκων οι οποίοι θα ωφεληθούν κατά τον ένα ή των άλλον τρόπον εκ της αποξηράνσεως της ελώδους εκτάσεως. Κατά την ανωτέρω σύσκεψιν θα καθορισθή ο τρόπος της συστάσεως του αναγκαστικού συνεταιρισμού και εις την πόλιν μας».
Την ίδια μέρα,πάλι στη Λαική Φωνή, δημοσιεύεται και άλλο άρθρο στο οποίο επισημαίνεται η αναγκαιότητα των έργων και υπερθεματίζεται η πρωτοβουλία της υπηρεσίας τεχνικών κατασκευών του υπουργείου Γεωργίας για την εκτέλεσή τους.
Στον αντίποδα καταγγέλεται η επι δεκαετίες αδιαφορία των κρατικών και τοπικών αρχών για την εξυγίανση του έλους,που δεν διέθεταν καμμιά σχετική πίστωση, ενώ αντίθετα ξοδεύονταν σημαντικά ποσά για άλλα, αμφίβολης χρησιμότητας, έργα ή άσκοπες φιέστες.
Για αυτό ότι ήταν να γίνει πρέπει να οργανωθεί άμεσα με την πρωτοβουλία της αρμόδιας υπηρεσίας η οποία Προβαίνουσα το ταχύτερον εις την σύστασιν του κατά νόμον αναγκαστικού συνεταιρισμού, ας μην παύση ποτέ εργαζομένη δια την αποξήρανσιν του έλους τούτου, δια την εξόντωσιν της σύγχρονου αυτής λερναίας ύδρας εις την οποίαν προσφέρεται κατά έτος πολύτιμος θυσία εκ μέρους του πληθυσμού της πόλεώς μας και της επαρχίας ολοκλήρου καταλήγει το άρθρο
ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΚΑΙ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΡΜΟΔΙΩΝ
Παρά τις μεγαλόστομες εξαγγελίες για προώθηση του σοβαρού ζητήματος δεν φαίνεται να υπήρξαν άμεσες εξελίξεις. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου μόνο επανέρχεται το πρόβλημα στην επικαιρότητα, χάρη στις πρωτοβουλίες του νεοσύστατου τότε Εξωραιστικού Συλλόγου Αγ. Αναργύρων, δηλ. της συνοικίας Καπακλί που πλήττονταν άμεσα από τη γειτνίαση της με το έλος της Μπουρμπουλήθρας, αλλά και το χείμμαρο Κραυσίδωνα που έβριθε ακαθαρσιών, μιας και χρησιμοποιούνταν ως αποχευτικός αγωγός.
Ανακοινώνεται η σύγκληση ευρείας σύσκεψης στο σχολείο της συνοικίας την Κυριακή 17/7/32 όπου θα συμμετείχαν εκπρόσωποι της Διεύθυνσης Τεχνικών Κατασκευών του Υπουργείου, του Δήμου Παγασών, της Λιμενικής Επιτροπής, επαγγελματικών Οργανώσεων, άλλων φορέων, συλλόγων κλπ και βέβαια όλοι οι ενδιαφερόμενοι κάτοικοι της περιοχής, με σκοπό τη σύσταση αναγκαστικού συνεταιρισμού για την ανάληψη του έργου της εξυγίανσης.
Την παραμονή της συγκέντρωσης δημοσιεύεται στην εφ. Λαϊκή Φωνή ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο :
«Το έλος της Μπουρμπουλήθρας- Τα καθήκοντα των πολιτών, των οργανώσεων και του Δήμου» όπου πάλι θίγεται η αναγκαιότητα της αποξήρανσης, ώστε να εξαλειφθεί η μάστιγα της ελονοσίας κι ακόμη αποδίδονται ξανά ευθύνες στη Δημοτική αρχή που προττάσει άλλα έργα και «έχει αποδυθή… εις τα θεία και επιδοθή εις φαρισαϊκάς ανεγέρσεις ναών, θεάτρων και άλλων κτιρίων της ματαιοδοξίας των αρχόντων», ενώ δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την πληγή των ελωδών εκτάσεων της Μπουμπουλήθρας. Ελπίδα όλων, καταλήγει το δημοσίευμα, αυτή τη φορά να ευοδωθούν οι προσπάθειες.
Διεξοδικό και το ρεπορτάζ από την πραγματοποίηση της ευρείας σύσκεψης σε καφενείο της συνοικίας Καπακλί, από την οποία δυστυχώς απείχαν οι βασικότεροι τοπικοί φορείς : Η Δημοτική αρχή και η Λιμενική Επιτροπή!
Αντίθετα παραβρέθηκαν εκπρόσωποι πολλών σωματείων και άλλων συλλόγων, πλήθος απλών κατοίκων και βέβαια οι υπεύθυνοι της Διεύθυνσης Τεχνικών Κατασκευών Θεσσαλίας ως κρατική υπηρεσία. Από πολιτικά πρόσωπα μνημονεύεται μόνο η παρουσία του γερουσιαστή Π. Χατζηκωσταντίνου που τοποθετήθηκε υπεύθυνα στο ζήτημα.
Και πάλι ακούστηκαν τα γνωστά : περί αναγκαιότητας των έργων, για τη μάστιγα της ελονοσίας που έπρεπε να καταπολεμηθεί, για την αναβάθμιση της περιοχής, αλλά μάλλον δεν υπήρχαν διαθέσιμες πιστώσεις σε μια δύσκολη οικονομική συγκυρία, αφού είχαν αρχίσει να διαφαίνονται και στην Ελλάδα οι επιπτώσεις του κράχ του 1929.
Για αυτό και ως μόνη λύση για υλοποίηση των έργων προτείνονταν η ίδρυση αναγκαστικού συνεταιρισμού από κατοίκους και φορείς της πόλης, οι οποίοι εννοείται ότι θα συνέβαλαν στη δαπάνη. Η κρατική υπηρεσία των τεχνικών κατασκευών θα αναλάμβανε την τοπογραφική αποτύπωση του προς εξυγίανση χώρου και τη σύνταξη της σχετικής μελέτης του έργου, το οποίο δεν ήταν εκαταφρόνητο στο σύνολο του καθώς αφορούσε συνολικά εκτάσεις 5 έως 6 χιλιάδες στρέμματα !
Για να υπάρξει αποτέλεσμα επιβάλλονταν η συμφωνία τουλάχιστον 5.000 κατοίκων του Βόλου που θα συγκροτούσαν τον «αναγκαστικό συνεταιρισμό» και ουσιαστικά θα αποτελούσαν τους εκτελεστές της εξυγιαντικής προσπάθειας.
Τελικά όπως φαίνεται από τα δημοσιεύματα του τοπικού τύπου, πάλι δεν δρομολογήθηκαν θετικές εξελίξεις και το ζήτημα παρέμεινε στο επίπεδο των διαβουλεύσεων παρά τη φιλότιμη πρωτοβουλία του εξωραϊστικού συλλόγου Αγ. Αναργύρων. Μερικούς μήνες αργότερα, κατά τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου,υπάλληλοι της Διεύθυνσης Τεχνικών Κατασκευών άρχισαν την αποτύπωση της περιοχής, βοηθούμενοι από εργάτες που πλήρωνε… ο παραπάνω Σύλλογος.
Παρακολουθούμε για πολλοστή φορά τη διατύπωση των ίδιων αιτημάτων για την άμεση εξυγίανση, την συνδρομή του Δήμου και τη σύσταση αναγκαστικού συνεταιρισμού, με μπροστάρη πάντοτε τον δραστήριο Εξωραϊστικό Σύλλογο Αγ. Αναργύρων.
Οι εξελίξεις προχωρούν με βραδύ ρυθμό καθώς αναμένεται η σύνταξη της μελέτης των εγγειοβελτιωτικών έργων στις αρχές του 1933 κι από όσα γνωρίζουμε τίποτε δεν υλοποιήθηκε τουλάχιστον σε ευρεία κλίμακα. Αλλά και αργότερα στα 1937-39 πάλι η Μπουρμπουλήθρα τέθηκε σε δεύτερη μοίρα, ενώ προκρίνονται αντίστοιχες παρεμβάσεις στις Αλυκές. Το έλος της Μπουρμπουλήθρας παρέμεινε μια «νοσογόνος εστία» ως τα μεταπολεμικά χρόνια. Άλλο αν σήμερα φτάσαμε στο άλλο άκρο και με τα συνεχή έργα συρρικνώνονται τα όρια ενός απαραίτητου υγροβιότοπου.
Αεροφωτογραφία του σημερινού βάλτου της Μπουρμπουλήθρας(φωτ.αρχείο ΟΛΒ)
ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ
