Γρηγόρης Καρταπάνης: ΑΓΝΩΣΤΑ ΝΑΥΑΓΙΑ ΙΣΤΙΟΦΟΡΩΝ ΚΑΙ ΛΕΜΒΩΝ

γρηγόρης-καρταπάνης-αγνωστα-ναυαγια-715816

ΣΤΑ 1901 ΚΑΙ 1904

Είχε την καλή διάθεση ο δικηγόρος Γιώργος Τσολάκης, γνωστός ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας , να θέσει υπόψη μου ορισμένες περιπτώσεις ναυαγίων στην περιοχή της Μαγνησίας, τις οποίες εντόπισε κατά τη διάρκεια των δικών του αναζητήσεων στον τοπικό τύπο.

Πρόκειται για άγνωστα, συνήθως τραγικά, περιστατικά των αρχών του 20ου αιώνα, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, που τα πληροφορούμαστε μέσα από τις εφημερίδες της εποχής (Πανθεσσαλική, Η Θεσσαλία, Τύπος) του αρχείου της βιβλιοθήκης των Τριών Ιεραρχών.

Να επισημάνουμε ότι οι καταγραφές ναυαγίων στο αξιόλογο δίτομο έργο «Τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες» του αντιναυάρχου Λ.Σ. κ. Χρ. Ντούνη, κατά τη περίοδο 1900-1910, είναι ελάχιστες (μόνον εννέα), καθώς ελλείπουν τα επίσημα στοιχεία των γεγονότων αυτών στις αρμόδιες υπηρεσίες (Λιμεναρχεία, Υπουργεία κλπ), σε αντίθεση με τα μεταγενέστερα χρόνια.

Έτσι η πληροφόρησή τους πραγματοποιείται μόνον από τον τύπο , μιας κι επρόκειτο για σοβαρά συμβάντα που απασχόλησαν την τοπική ειδησεογραφία. Κι επιπλέον ο Γ. Τσολάκης φρόντισε να φωτογραφίσει τα σχετικά άρθρα και να μου τα παραδώσει σε ώστε να προχωρήσω στην συγκρότηση ενός ακόμη μικρού ναυαγιολογίου. Τον ευχαριστώ κι από τη θέση αυτή.

Τα γεγονότα που ακολουθούν, χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της εντοπιότητας : ο θαλάσσιος χώρος που συνέβησαν είναι το λιμάνι του Βόλου, ο Παγασητικός, όπως και η περιοχή του Αιγαίου στο νότιο και ανατολικό Πήλιο , οι Β. Σποράδες και ο δίαυλος των Ωρεών. Αφορούν μικρά συνήθως ιστιοφόρα πλεούμενα, εντόπιας επίσης πλοιοκτησίας και η βύθιση τους οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στις αντίξοες καιρικές συνθήκες, ενώ τις περισσότερες φορές συνοδεύονται και από ανθρώπινες απώλειες.

Τα σχετικά δημοσιεύματα, άλλοτε αναλυτικότερα κι άλλοτε επιγραμματικά, καταγράφουν τα οδυνηρά περιστατικά με αξιοποίηση όλων των δυνατών πληροφοριών. Μερικές φορές η περιγραφή του συντάκτη είναι γλαφυρή αποδίδοντας με παραστατικότητα το συμβάν, καθώς αποτυπώνεται η επικινδυνότητα του ναυτικού βίου.

ΝΑΥΑΓΙΑ ΤΟΥ 1901

Δεν πρόφτασε η μικρή σκοπελίτικη βρατσέρα, φορτωμένη με ρεβύθια και καλαμπόκι, να εισπλεύσει στο λιμάνι του Βόλου και βυθίστηκε στο ενδιάμεσο Γορίτσας –Αγκιστρίου, από τη σφοδρή θαλασσοταραχή.

Το ρεπορτάζ της εφ. Πανθεσσαλική, με τίτλο «Καταποντισμός και ναυάγια» καταγράφει με ενάργεια το γεγονός :Φοβερά δυστυχήματα επισυνέβησαν την παρελθούσαν Πέμπτην εν τω Παγασητικώ. Την 4 μ.μ η βρατσέρα του εκ Σκοπέλου πλοιάρχου Δ. Χανά καταληφθείσα έμπροσθεν της Γορίτζης και περί το μίλλιον μακράν αυτής, υπό της καταιγίδος, κατεποντίσθη υπό των φοβερών κυμάτων . Ο πλοίαρχος και οι δύο ναύται βλέποντες τον εκ του καταποντισμού κίνδυνον αυτών, ερρίφθησαν επί της λέμβου. Αλλά και η λέμβος περιπλεχθείσα εις τα εξαρτήματα της βρατσέρας, κατεποντίσθη και μετ΄αυτής εβυθίσθησαν και οι δύο ναύται. Ο πλοίαρχος ήρπασε μίαν σανίδαν και την εσχάτην καταβάλλει προσπάθειαν προς διάσωσίν του. Κατά την κρίσιμον όμως στιγμήν διήρχετο εκείθεν ο Άγιος Σπυρίδων, ο λογιστής αυτού αντελήφθη από της γεφύρας του δυστυχήματος, εις το μέρος του οποίου διευθυνθείς ο Αγιος Σπυρίδων έσωσε τον πλοίαρχον. Η βρατσέρα ήρχετο εξ Ωρεών όπου παρέλαβε φορτίον 18.000 οκάδων ρεβυνθίων και αρκετήν ποσότητα αραβοσίτου. Το καταποντισθέν πλοίον ευρίσκεται ήδη εις το βυθόν της θαλάσσης» (29/9/1901).

Ευτυχώς που εκείνη την ώρα περνούσε το πετρελαιοκίνητο της Ακτοπλοίας Παγασητικού, που εκτελούσε την τοπική συγκοινωνία και κατάφερε να διασώσει τουλάχιστον τον ένα επιβαίνοντα .

Το ίδιο γεγονός καλύπτει και η εφ. Η Θεσσαλία ,σημειώνοντας πως το συμβάν έγινε «παρά το Αγκίστρι». Προφανώς , όπως επισημάναμε , συνέβη στο ενδιάμεσο Γορίτσας – Κάβου Αγκίστρι, δηλαδή στην πορεία των σκαφών από το Τρίκερι προς Βόλο. Σημειώνεται ακόμη ότι η βρατσέρα «ανετράπη και εβυθίσθη, μη προφθασάντων των ναυτών να περιστείλωσι τα ιστία».

Δηλαδή το ξέσπασμα του καιρού ήρθε απότομα και όπως αναφέρεται πιο κάτω ούτε που πρόλαβαν να καθαιρέσουν τη βοηθητική λέμβο, ενώ η διάσωση του καπετάνιου πραγματοποιήθηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, αφού είχε χάσει τις αισθήσεις του και «κατόρθωσαν όμως να επαναφέρουν αυτόν εις την ζωήν δι’ εντριβών».

Στο δημοσίευμα της εφ. Πανθεσσαλική σημειώνονται και άλλα ναυάγια, λιγότερο σοβαρά που προήλθαν από την ίδια ξαφνική κακοκαιρία: «Άλλα δυστυχήματα εις τα Πλατανίδια-Άλλη βρατσέρα : Την ιδίαν ώρα άλλη βρατσέρα του πλοιάρχου Δ. Γιαννουλάκη εξώκειλεν καταληφθείσα υπό σφοδράς καταιγίδος εις Πλατανίδια υποστάσα σημαντικάς βλάβας. Επίσης εξώκειλεν εις Πλατανίδια και μια αλιευτική τράτα. Η τράτα αυτή ανήκεν εις τον Ξενοφώντα Αθανασίου και υπέστη βλάβας αρκετάς διότι ερρίφθη υπό του ανέμου επί των βράχων της ακτής» (29/9/01).

Από τα σημεία όπου εξώκειλαν τα πλεούμενα, συμπεραίνουμε ότι φυσούσαν ισχυροί δυτικοί άνεμοι. Και συνεχίζει το ίδιο άρθρο : με την βύθιση άλλων δύο λέμβων : «Επίσης την ίδιαν ώραν απωλέσθησαν άλλαι δύο λέμβοι. Η μια εξ αυτών ήτο αλιευτική ανήκουσα εις τον ιχθυοπώλην Αλ. Νικολάου. Και η λέμβος του ενταύθα λεμβούχου Ν. Μεντζηκώφ, παρασυρθείσα υπό του σφοδρού ανέμου και των κυμάτων, προσέκρουσε εις το άκρον του λιμενοβραχίονος και κατεθρυμματίσθη. Εικάζεται υπό των ναυτικών ότι και άλλα δυστυχήματα συνέβησαν εις τον Παγασητικόν» (29/9/01).

Στην εφ. Η Θεσσαλία ένα μήνα αργότερα σημειώνεται και άλλο ναυάγιο ιστιοφόρου στο ανατολικό Πήλιο, χωρίς ανθρώπινες απώλειες:

«Ναυάγιον ιστιοφόρου

Κατά τας εκ Ζαγοράς πληροφορίας μας χθές ,παρά την θέσιν Χορευτός εναυάγησεν η υπό το όνομα «Αγιος Νικόλαος», βρατσέρα του πλοιάρχου Τσιμώνη. Ευτυχώς το πλήρωμα εσώθη μη κατωρθωθείσης όμως και της διασώσεως του πλοίου». (31/10/1901)

Οι αλίμενες ακτές όλης της ανατολικής πλευράς του Πηλίου αποτελούσαν διαρκή κίνδυνο για τα ιστιοφόρα μιας και δεν υπήρχε δυνατότητα ασφαλούς αγκυροβολίου.

ΝΑΥΑΓΙΑ ΤΟΥ 1904

Πολλές φορές δεν είναι απαραίτητο να υπάρχουν κακές καιρικές για να συμβεί κάποιο ναυάγιο. Αρκεί, ακόμη και στη σιγουριά του λιμανιού, μια κακή στιγμή, ένας λάθος υπολογισμός, δίχως την απαραίτητη προσοχή στη θαλάσσια κυκλοφορία για κάτι απροσδόκητο όπως στο ακόλουθο γεγονός το οποίο από σύμπτωση δεν πήρε σοβαρότερες διαστάσεις και δεν συνοδεύτηκε από θύματα.

Σπάνια περίπτωση που οφείλεται σε τραγική αβλεψία με μια εντελώς άστοχη κίνηση: το πλοίο σαλπάριζε και η βάρκα πλησίασε για να επιβιβαστούν κάποιοι καθυστερημένοι επιβάτες, με αποτέλεσμα η προπέλα να την παρασύρει στον βυθό.

Η γλαφυρή και μεγαλόστομη κάπου-κάπου, περιγραφή, ίσως είναι υπερβολική και η βάρκα να μην χτυπήθηκε από την προπέλα- γιατί τότε σίγουρα θα χάνονταν ζωές- αλλά μάλλον την στροβίλιζε, ωθώντας τη στο βυθό, η δίνη του νερού.

«Φοβερόν δυστύχημα. Λέμβος κατακερματιζόμενη. Παρ΄ολίγον πνιγμός 5 ανδρών.

Φοβερόν δυστύχημα συνέβη περί την μεσημβρίαν της χθές εν τω λιμένι μας, το οποίον παρ΄ολίγον θα εστοίχιζε την ζωήν πέντε ανθρώπων. Μια λέμβος μετέφερε πέντε επιβάτας εις την αποβάθραν του λιμενοβραχίονος εις το ατμόπλοιον της εταιρείας Τζών «ο Ποσειδών». Αλλά κατ’ εκείνην την στιγμήν ακριβώς το ατμόπλοιον ετοιμάζετο ν’ απάρη, κάμνον την συνηθισμένην στροφήν.

Κατά την στροφήν όμως η πρύμνη του ήγγισεν την λέμβον και εν πτερόν του έλικος την εκτύπησεν ακριβώς εις το μέσον και την κατεκερμάτισε. Τι έγινε τότε δεν περιγράφεται. Οι δυστυχείς επιβάται της λέμβου βλέποντες προ εαυτών χαίνον το βάραθρον της θαλάσσης, εν τω οποίω από στιγμής εις στιγμήν θα κατεποντίζοντο, ήρχισαν να κραυγάζουν απεγνωσμένως ζητούντες βοήθειαν.

Ο λεμβούχος εξ άλλου προσεπάθει όπως παντί τρόπω κρατήση, όσον το δυνατόν περισσότερον χρόνον την λέμβον εις την επιφάνειαν μέχρις ότου προφθάσωσι άλλαι λέμβοι και τους διασώσωσιν . Ευτυχώς δε, το επέτυχε, διότι καθ΄ ον χρόνον τα ύδατα είχον κατακλύσει την λέμβον και επέκειτο ο καταποντισμός αυτής κατέφθασαν πολλαί λέμβοι αίτινες παρελάβον και διέσωσαν τους επιβάτας. Η λέμβος κατεποντίσθη» (Πανθεσσαλική 9/2/1904).

Ακόμη και μέσα στο λιμάνι ,στα καλά καθούμενα, μπορεί να συμβούν απροσδόκητα αρνητικά περιστατικά. Στις 10/11/1904 πάλι στην εφ. Πανθεσσαλική σημειώνονται την ίδια μέρα δύο ναυάγια μικρών σκαφών ,λόγω της σφοδρής θαλασσοταραχής, το ένα προς το δίαυλο του Παγασητικού και το άλλο λίγο μακρύτερα προς την περιοχή της Γλύφας.

Το πρώτο σκάφος ήταν αλιευτικό μικρού εκτοπίσματος (λέμβος) και είχε μεταβεί προς την είσοδο του Παγασητικού και τον όρμο Πτελεού για ψάρεμα με δύο επιβαίνοντες αλιείς, οι οποίοι δυστυχώς απωλέστηκαν. «Ναυάγιον τρεχαντηρίου. Πνιγμός 2 αλιέων. Που συνέβη το δυστύχημα. Η λυπηρα είδησις η οποία από της προχθές από στόματος εις στόμα εφέρετο εις τους ναυτικούς κύκλους ατυχώς επιβεβαιώθη και χθες επισήμω. Αι ληφθείσαι αυθεντικαί πληροφορίαι λέγουν ότι αλιευτική λέμβος χωρητικότητος 4 περίπου τόννων συνεπεία της φοβεράς τρικυμίας ήτις επεκράτει κατά την νύκταν της Πέμπτης προς την Παρασκευήν κατεποντίσθη παρά τας ακτάς του Τραγοβουνίου και μεταξύ Πτελεού και Τρικκέρων. Επίσης γνωρίζεται ότι οι δύο επιβαίνοντες αυτής αλιείς εύρον οικτρόν θάνατον εις τα βάθη της θαλάσσης….».

Απ΄ ότι φαίνεται και πιο κάτω υπήρχαν ασαφείς πληροφορίες σχετικά με το τραγικό συμβάν : «Πως εγνώσθη η είδησις. Το θλιβερόν γεγονός ήτο από του Σαββάτου ενταύθα γνωστόν. Υπήρχον όμως και μερικαί ελπίδες ότι η λέμβος διεσώθη προσορμησθείσα κατά την έκρηξιν της θυέλλης εις πλησίον τινά ορμίσκον. Ατυχώς αι ελπίδαι διεψεύσθησαν και οι χθες αφιχθέντες εκ Τρικκέρων επιβεβαίωσαν το ναυάγιον….»

Στη συνέχεια του δημοσιεύματος αναφέρονται ο ιδιοκτήτης του απολεσθέντος σκάφους και τα ονόματα των άτυχων ψαράδων ,οι σοροί των οποίων δεν είχαν εντοπισθεί, αν και βρέθηκαν κοντά στο Τρίκερι απομεινάρια του μικρού αλιευτικού : «Η καταποντισθείσα λέμβος ανήκεν εις τον ενταύθα αλιέα Γερ. Σιμονετάτον. Ήτο περίπου 4 τόννων (σ.σ. κάπου 6-7 μέτρα μήκος) χωρητικότητος και μετέβαινεν μετά των δύο αλιέων εις τας ακτάς του Τραγοβουνίου προς αλιείαν ιχθύων. Οι δύο πνιγέντες αλιείς ονομάζονται Ευάγγελος Περδίκης και Γερ. Γερμενής, αμφότεροι εκ Κεφαλληνίας. Οι ατυχείς εγκαταλείπουν οικογενείας πολυμελείς διαμενούσας ήδη εις Κεφαλληνίαν. Κατά τας διαβεβαιώσεις των αφιχθέντων Τρικεριωτών τα συντρίμματα της καταποντισθείσης λέμβου και τα κιβώτια των ιχθύων εθεάθησαν επιπλέοντα της θαλάσσης εν μιλλίον μακράν των Τρικκέρων. Τα πτώματα των δύσμοιρων αλιέων δεν εξεβράσθησαν εις ουδεμίαν των πλησίον εκεί ακτών».

Ο Γ. Σιμονετάτος που αναφέρεται ως ιδιοκτήτης του απολεσθέντος αλιευτικού, ήταν γνωστός ιχθυέμπορος του Βόλου εκείνα τα χρόνια και διέθετε αρκετά σκάφη παράκτιας κυρίως αλιείας. Τον μνημονεύει και ο ζωγράφος Ν. Χριστόπουλος στα χειρόγραφα των αναμνήσεων του βίου του.

Η απουσία πληροφοριών και η καθυστερημένη μετάδοση των ειδήσεων χαρακτηρίζουν και το άλλο αντίστοιχο συμβάν που συνέβη κοντά στη Γλύφα:

«Και άλλον ναυάγιον τρεχαντηρίου. Έλλειψις ειδήσεων.

Επιβάται αφιχθέντες χθες εκ Ξηροχωρίου εβεβαίουν ότι χθες παρά τας ακτάς της Λόζας και παρά την Γλύφαν εναυάγησεν ένεκα της σφοδράς τρικυμίας περί τα χαράγματα της προχθές, μικρά βρατσέρα εκ των ναυτικών ονομαζόμενον Λόφερ (sic).Οι μεταδόσαντες την θλιβεράν ταύτην είδησιν ηγνοούν τον αριθμόν του πληρωματος και αν τούτο διεσώθη. Άλλαι λεπτομέρειαι περί του ναυαγίου ελλείπουν εντελώς».

Να διευκρινίσουμε ότι υπάρχει και σύγχυση ως προς τον τύπο του ιστιοφόρου, αφού η βρατσέρα διαφέρει από τη σκούνα-λόβερ, κάτι που προφανώς οφείλεται στην προβληματική πληροφόρηση ή στην άγνοια του συντάκτη περί των ειδών της ιστιοφορίας.

Πάντως είναι χαρακτηριστική η καθυστερημένη μετάδοση των ειδήσεων ,αλλά και της ακρίβειας τους, εκείνα τα χρόνια με τα μέσα που ήταν διαθέσιμα. Γι’ αυτό και πολλές φορές ,ενώ σημειώνεται ένα σοβαρό γεγονός η εξέλιξή του παραμένει άγνωστη, ακριβώς λόγω της απουσίας της πληροφόρησης.

ΦΩΤΟ ΛΕΖΑΝΤΑ: ΙΣΤΙΟΦΟΡΑ ΣΚΑΦΗ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου