ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΖΩΓΡΑΦΟ ΚΩΝ. ΓΚΕΣΚΟ
Κόντρα στις αναμφίβολα δυσμενείς συγκυρίες, που μας καταδυναστεύουν εδώ και κάμποσο καιρό, η Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών (ΕΘΕ) για δεύτερη χρονιά, έκτη συνεχόμενη από την αρχή της προσπάθειας, εκδίδει και πάλι το καθιερωμένο πλέον επιτραπέζιο ημερολόγιο – λεύκωμα, αφιερωμένο σε προσωπικότητα του τόπου μας, στον χώρο της εικαστικής δημιουργίας. Κατά γενική ομολογία πρόκειται για έναν μικρό άθλο, αν συνυπολογίσει κανείς όλες εκείνες τις παραμέτρους, που οριοθετούν το πεδίο της ενασχόλησης για την επίτευξη του στόχου, δηλαδή την παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος, επιπέδου. Οι όποιες δυσκολίες, έστω και με επίπονη προσπάθεια, παρακάμφθηκαν, για να παραδοθεί στους φιλίστορες, φιλότεχνους και όχι μόνον αναγνώστες το νέο, για το 2022, πόνημα της Ε.Θ.Ε., πανομοιότυπο εμφανισιακά και δομικά με τα προηγούμενα, ώστε να αποτελούν όλα μαζί μια ποιοτική σειρά αφιερωμένη σε μορφές της ζωγραφικής, που είτε γεννήθηκαν στον τόπο μας και δημιούργησαν σε αυτόν, είτε μόνο δραστηριοποιήθηκαν, αλλά άφησαν ανεξίτηλο με το έργο τους το στίγμα τους διαχρονικά. Υπενθυμίζουμε πως τα ημερολόγια αυτά πλαισιώνονται από εμπεριστατωμένες μελέτες για τους παρουσιαζόμενους καλλιτέχνες και παράθεση ικανού αριθμού πινάκων τους, ώστε να θεωρούνται βιβλία – λευκώματα, που ξεπερνούν την «περιορισμένη», ετήσια χρηστική τους προσφορά.
***
Το φετινό, για το έτος 2022, ημερολόγιο της ΕΘΕ είναι αφιερωμένο στον εκ των κορυφαίων ζωγράφων του τόπου μας, Κωνσταντίνο Γκέσκο, που διέπρεψε για περισσότερα από σαράντα χρόνια σε τοπικό, πανελλήνιο, αλλά και διεθνές επίπεδο. Θυμίζουμε πως στα προηγούμενα ημερολόγια παρουσιάστηκαν οι ζωγράφοι Νίκος Χριστόπουλος (2017), Τζόρτζιο Ντε Κίρικο (2018), Θεόφιλος (2019), Γιώργος Γουναρόπουλος (2020) και Γιώργος Κοσμαδόπουλος (2021). Ετσι συνεχίζεται για ακόμη μια χρονιά η αφιέρωση ημερολογίου σε καλλιτέχνη, που κάνει υπερήφανη την ιδιαίτερη πατρίδα μας, τον Βόλο.
Ο Κωνσταντίνος Γκέσκος γεννήθηκε το 1875 στην Κρανιά Ασπροποτάμου της Πίνδου, αλλά σε μικρή ηλικία η οικογένειά του μετεγκαταστάθηκε μόνιμα στον Βόλο, ενώ ο ίδιος ήδη διακρινόταν για την έφεσή του στη ζωγραφική. Για αυτό μετά την ολοκλήρωση και των γυμνασιακών του υποχρεώσεων, εγγράφηκε (1894) στη Σχολή Καλών Τεχνών («Σχολείον των Τεχνών») του Πολυτεχνείου στην Αθήνα, από όπου αποφοίτησε με άριστα, για να συνεχίσει με υποτροφίες τις σπουδές του πρώτα στο Μόναχο και ακολούθως στο Παρίσι. Παρά τις διεθνείς του βραβεύσεις και την πανευρωπαϊκή του καταξίωση, επιλέγει να επιστρέψει στον Βόλο και να συνεχίσει από εδώ τη δημιουργική πορεία του στην τέχνη ώς τον θάνατό του το 1951. Πλήρη βιογραφικά στοιχεία παρατίθενται στα κείμενα του ημερολογίου.
Τα έργα του παρουσιάζουν ευρεία θεματολογία (τοπία, συνθέσεις, προσωπογραφίες, γυμνά), ενώ εξίσου αξιοπρόσεχτο αποδεικνύεται και το αγιογραφικό του έργο, όπως επισημαίνεται στις αντίστοιχες μελέτες του ημερολογίου.
***
Το ημερολόγιο είναι διαστ. 24×17 εκ., σ.σ. 210 με σκληρόδετο εξώφυλλο, στο οποίο παρουσιάζεται αυτοπροσωπογραφία του διάσημου καλλιτέχνη, ενώ στο οπισθόφυλλο υπάρχει ο πίνακας «Ο τιμονιέρης» και αναγράφονται και οι χορηγοί της έκδοσης. Τα εσώφυλλα, μπροστά και πίσω, καλύπτει ο πίνακας «Η φιλανθής».
Φυλλομετρώντας το ημερολόγιο συναντούμε αρχικά φωτογραφία του ζωγράφου στο Παρίσι το 1910 και λεπτομέρεια από ευρύτερη σύνθεση. Το επόμενο δισέλιδο περιλαμβάνει το εορταστικό σκίτσο του Γκέσκου για την Πρωτοχρονιά του 1934, στο πρωτοσέλιδο της εφ. «Η Θεσσαλία». Ακολουθεί η «ταυτότητα» της έκδοσης με τα στοιχεία της ΕΘΕ και τα μέλη του Διοικητικού της Συμβουλίου. Ο συντονισμός και η γενική εποπτεία ανήκουν στην ακαταπόνητη πρόεδρο της ΕΘΕ, για μια και πλέον εικοσαετία, Μηλίτσα Ζαρλή – Καραθάνου και η φιλολογική επιμέλεια στον γραμματέα Γιώργο Κοντομήτρο. Αναφέρονται ακόμη οι συγγραφείς των κειμένων και οι φωτογραφίσεις των έργων. Η εκδοτική επιμέλεια (σχεδίαση-εκτύπωση) ανήκει όπως πάντοτε στις εκδόσεις Παλμός με τη γνωστή φροντίδα και ποιότητα. Τέλος, αναφέρονται οι χορηγοί της έκδοσης, που χωρίς τη συμβολή τους αυτή θα ήταν αδύνατη: Μαρία – Ιφιγένεια Γκέσκου, Κων/νος Φ. Γκέσκος (απόγονοι του ζωγράφου) και ο Οργανισμός Λιμένος Βόλου (ΟΛΒ) με τον διευθύνοντα σύμβουλό του Σωκράτη Αναγνώστου, που πάντοτε συνδράμει στις προσπάθειες της ΕΘΕ. Εκφράζονται και από εδώ θερμότατες ευχαριστίες.
Στη σελ. 5 εικονίζεται προσωπογραφία (Η Παριζιάνα) και πίσω στην 6η φορητή εικόνα της Παναγίας, ώστε να αποτυπώνονται τόσο η κοσμική, όσο και η θρησκευτική θεματολογία του καλλιτέχνη.
Ακολουθούν τα εισαγωγικά κείμενα (πρόλογος – χαιρετισμοί) με πρώτο στις σελ. 7-12 τον καθιερωμένο πρόλογο της προέδρου της ΕΘΕ Μηλίτσας Ζαρλή – Καραθάνου, στον οποίο αναδεικνύονται οι εκδοτικές και όχι μόνο προσπάθειες της Εταιρείας, παρά τις συνεχιζόμενες αντιξοότητες, όπως και η προσωπικότητα και το έργο του παρουσιαζόμενου ζωγράφου, σε συντομία, μαζί με τις ευχαριστίες προς τους αρωγούς της έκδοσης.
Ακολουθεί (σελ. 13-16) η κατάθεση της Μαρίας – Ιφιγένειας Γκέσκου, εγγονής του καλλιτέχνη και εκ των χορηγών της έκδοσης, ένα κείμενο γραμμένο από βάθους καρδιάς για τον αγαπημένο παππού, που δεν γνώρισε εν ζωή, αλλά υπάρχουν ολοζώντανες μνήμες χάρη στο σπουδαίο έργο του και τις συνεχείς αναφορές στο πρόσωπό του.
Στις σελ. 17-18 παρατίθεται ο χαιρετισμός του διευθύνοντα συμβούλου του ΟΛΒ, επίσης χορηγού της έκδοσης, Σωκράτη Αναγνώστου, που τονίζεται η αξία του Κων. Γκέσκου, όπως και η συμβολή, για άλλη μια φορά, της ΕΘΕ στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου. Να σημειώσουμε πως εντός των παραπάνω κειμένων παρατίθενται πίνακες του σπουδαίου καλλιτέχνη.
***
Περνάμε τώρα στα κυρίως κείμενα του ημερολογίου, στα οποία παρουσιάζονται η ζωή και το έργο του καλλιτέχνη.
Η Χρύσα Δραντάκη, διδάκτωρ Κοινωνιολογίας της Τέχνης στη μελέτη της «Κωνσταντίνος Γκέσκος – Ο κορυφαίος ζωγράφος του Μεσοπολέμου» (σελ. 19-30) επιχειρεί μια πλήρη παρουσίαση του βίου και κυρίως του έργου (εκτός του αγιογραφικού) του ζωγράφου. Επισημαίνει αρχικά τη δυσεξήγητη απόφασή του να επιστρέψει στον Βόλο και να δημιουργήσει σε αυτόν, αν και ήταν ήδη καταξιωμένος και βραβευμένος στο εξωτερικό με διεθνείς διακρίσεις και προοπτική επιπλέον ανάδειξης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Τον χαρακτηρίζει ως κορυφαίο την περίοδο του Μεσοπολέμου, χάρη στην πολύμορφη και ιδιαίτερης σπουδαιότητας δημιουργία του: τοπία, συνθέσεις, γυμνά, προσωπογραφίες, αγιογραφίες κ.ά. Ακολούθως η κ. Δραντάκη καταγράφει τη διαδρομή του καλλιτέχνη κατά τη διαμονή του στο εξωτερικό, αλλά κυρίως μετά την παλιννόστησή του στον Βόλο, στις αρχές της β’ δεκαετίας του 20ού αιώνα και σε όλη τη διάρκεια του δημιουργικού και πρωτοπόρου, εικαστικά, Μεσοπολέμου. Συμμετέχει σε εκθέσεις τοπικές, περιφερειακές, πανελλήνιες και διεθνείς, ενώ είναι ιδιαίτερα δημοφιλής και περιζήτητος σε παραγγελίες πινάκων, καθώς η τέχνη του αποτελεί και βιοποριστική ενασχόληση. Συμμετέχει στον πρωτοπόρο για την εποχή του Σύλλογο των Φιλοτέχνων Βόλου, με σπουδαία συμβολή στις τέχνες και τα γράμματα, και διδάσκει στη σχολή ζωγραφικής, που ιδρύει ο εν λόγω Σύλλογος. Η ενδιαφέρουσα εργασία ολοκληρώνεται με ανάλυση των τάσεων, κατευθύνσεων και επιρροών του έργου σε μια διαδρομή σαράντα και πλέον χρόνων, για να καταλήξει η συγγραφέας συμπερασματικά: «…Η μοιραία ή συνειδητή επιλογή της επιστροφής στην πόλη που μεγάλωσε του στέρησαν την ευρύτερη αναγνώριση εκτός ορίων, που θα μπορούσε να έχει θέση μεταξύ των μεγάλων, του χάρισε όμως τη θέση του πρώτου στην αυτάρκη και ακμαία πόλη του Μεσοπολέμου». Επισημαίνουμε πως στο κείμενο εμπεριέχονται φωτογραφίες από εννέα έργα του ζωγράφου.
***
Με την εξίσου σπουδαία αγιογραφική δημιουργία του καλλιτέχνη καταπιάνεται η Ασπασία Ντίνα, αρχαιολόγος, επίτιμη προϊσταμένη της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στη μελέτη της «Το αγιογραφικό έργο του Κωνσταντίνου Γκέσκου» (σελ. 31-51). Γνώστης του αντικειμένου η συγγραφέας με τη δόκιμη γραφίδα της επισημαίνει αρχικά τη βούληση του ζωγράφου να ασχοληθεί και με την αγιογραφία, παράλληλα με το «κοσμικό» του έργο. Επισκέπτεται για έναν χρόνο το Αγιον Ορος, όπου φιλοτεχνεί αντιγραφές έργων βυζαντινής τεχνοτροπίας και κυρίως του Μανουήλ Πανσέληνου, ώστε να εξοικειωθεί στην αγιογραφία. Στη συνέχεια η κ. Ντίνα παραθέτει στοιχεία για τις δραστηριότητες του Γκέσκου στον Βόλο του Μεσοπολέμου, αναφέροντας και την καταξίωσή του στον τομέα της αγιογραφίας. Ο καλλιτέχνης ως αγιογράφος εικονογραφεί εξ ολοκλήρου τον ναΐσκο του Αγίου Ανδρέα στον χώρο του Εργοστασίου Τσιμέντων Βόλου (το οποίο οικοδομείται πάνω σε δικά του αρχιτεκτονικά σχέδια), ενώ αγιογραφίες του συναντούμε στους εξής ναούς: Μεταμόρφωση του Σωτήρος στον Βόλο, Ευαγγελίστρια στην Ανω Γατζέα και στην Ιερά Μονή Κάτω Ξενιάς. Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή με κάθε λεπτομέρεια του ναΐσκου του Αγίου Ανδρέα, τόσο του κτίσματος παραθέτοντας ιστορικά, μορφολογικά και άλλα στοιχεία, όσο και των αγιογραφιών εσωτερικά αναφέροντας μία προς μία τις υπάρχουσες εικόνες, ώστε να μας παραδίνεται μια πλήρης γνωριμία με αυτή, την άγνωστη στους πολλούς, ιδιωτική εκκλησία, με την τόσο αξιόλογη αγιογράφηση.
Παρακάτω περιγράφονται οι αγιογραφίες στον Ιερό Ναό της Μεταμόρφωσης στον Βόλο μαζί με το ιστορικό της αγιογράφησης στα 1936-1938, όπως και οι αγιογραφήσεις στην Ιερά Μονή Κάτω Ξενιάς και την Ευαγγελίστρια της Ανω Γατζέας. Στην Παναγία Ξενιά ο Γκέσκος φιλοτέχνησε (1934-‘35) ευμεγέθη τοιχογραφία στο παρεκκλήσι του Αγίου Γερμανού, που δυστυχώς δεν σώζεται σήμερα. Ομοίως οι τοιχογραφίες στην είσοδο του Μοναστηριού έχουν εκτεταμένες φθορές με δυσδιάκριτες τις μορφές των Αγίων. Στον Ιερό Ναό του Ευαγγελισμού στην Ανω Γατζέα υπάρχουν δύο τοιχογραφίες και οι εικόνες του τέμπλου και των εκατέρωθεν θυρών του, έργα και αυτά της διετίας 1934-‘36.
Επίσης στη σελ. 46 παρατίθεται κατάλογος με τις 14 σημαντικότερες φορητές εικόνες, που φιλοτέχνησε ο ζωγράφος και ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές, ενώ αναφέρεται και η εικόνα της Αγίας Θηρεσίας για την Καθολική Εκκλησία του Βόλου.
Η μελέτη συμπληρώνεται και με άλλες αναφορές (δημοσιεύματα κ.λπ.) για την αγιογραφική τέχνη του Γκέσκου, όπως και με μνεία των μεταθανάτιων εκθέσεών του στα 1953 και 1975. Εμπεριέχονται επίσης 22 φωτογραφίες εικόνων και τοιχογραφιών, όπως και του ναού του Αγίου Ανδρέα. Η πλούσια βιβλιογραφία, που παρατίθεται στο τέλος, φανερώνει την εμπεριστατωμένη και ενδελεχή μελέτη με τα τόσο ενδιαφέροντα, άγνωστα στοιχεία.
***
Στο καθιερωμένο «σαλόνι» φωτογραφιών των πινάκων παρουσιάζονται συνολικά 30 έργα του ζωγράφου, ώστε να προσφέρεται μια όσο το δυνατόν πιο σφαιρική και αντιπροσωπευτική εικόνα της δημιουργίας του: τοπία, συνθέσεις, αγιογραφίες, προσωπογραφίες, γυμνά κ.ά. Προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές.
Τέλος, οι σελίδες 81 έως 209 καλύπτουν το καθαρά χρηστικό μέρος του ημερολογίου κατανεμημένο σε εβδομαδιαία δισέλιδα με ξεχωριστή στήλη ωραρίου για κάθε ημέρα. Στις αρχές κάθε μήνα υπάρχουν επίσης έργα του ζωγράφου, όπως και τμήματα αυτών στα περιθώρια των σελίδων.
***
Πιστεύω πως προστίθεται, στην ήδη υπάρχουσα σειρά των συλλεκτικών ημερολογίων της ΕΘΕ, ακόμη ένα, που επίσης διαθέτει διπλή υπόσταση, αφού μπορεί να εκληφθεί τόσο ως χρηστικό ημερολόγιο, όσο και ως πολυτελές λεύκωμα με ζωγραφικά έργα ενός καταξιωμένου καλλιτέχνη, που συνοδεύονται από εμπεριστατωμένες μελέτες για τη ζωή και τη δημιουργία του. Καλή χρονιά.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
