Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Ανήμερα του Αγίου Νικολάου στα 1943, κατά το μεσημέρι, πρωτόγνωρο θέαμα παρουσιαζόταν στην είσοδο του λιμανιού της Αλεξάνδρειας, όπου ναυλοχούσε ο συμμαχικός στόλος της Μεσογείου. Σακατεμένο ελληνικό αντιτορπιλικό, δίχως ολάκερο το πλωριό τμήμα του, εισερχόταν πανηγυρικά, σημαιοστολισμένο και με τη συνοδεία άλλων πολεμικών και βενζινακάτων. Τα ελλιμενισμένα πλοία με τα πληρώματά τους παρατεταγμένα σφύριζαν όπως στους μεγάλους εορτασμούς, για να υποδεχτούν, καταπώς έπρεπε, τον βαριά λαβωμένο, αλλά ακατάβλητο μαχητή, που κατόρθωνε, με δικές του δυνάμεις, να επιστρέψει στη βάση του, έπειτα από απίστευτη περιπέτεια. Το αντιτορπιλικό «Αδρίας», με κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Ιωάν. Τούμπα, ολοκλήρωνε εκείνη τη στιγμή μια μοναδική διαδρομή παλικαριάς και ναυτοσύνης, πρωτοφανή στα παγκόσμια ναυτικά χρονικά.
Η πλώρη εξαφανίζεται…
Η περιπέτεια του ελληνικού πολεμικού άρχισε ενάμιση μήνα πρωτύτερα, κατά τη διάρκεια αποστολής στα Δωδεκάνησα, όταν κορυφώνονταν οι προσπάθειες ανακατάληψής τους από τους Γερμανούς, εκδιώκοντας τις βρετανικές και λιγοστές ελληνικές δυνάμεις ,που είχαν αποβιβαστεί μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών στις αρχές του Σεπτέμβρη. Οι εξελίξεις υπήρξαν δυσμενείς για τους συμμάχους, μια και η πολεμική μηχανή του εχθρού διέθετε ακόμη τεράστια αποθέματα ισχύος. Με συντονισμένες ενέργειες από θάλασσα και αέρα κυρίευαν το ένα μετά το άλλο τα νησιά και μόνο η Λέρος αντιστεκόταν σθεναρά, χάρη στη σοβαρή οχύρωσή της, αφού αποτελούσε τον ναύσταθμο των Ιταλών στην περιοχή. Ομάδα αντιτορπιλικών, αποτελούμενη από τον «Αδρία» και τρία αγγλικά πλοία, διατάχθηκε να μεταφέρει εφόδια και πυρομαχικά στις αμυνόμενες δυνάμεις του νησιού. Τα δύο καράβια θα πήγαιναν για τον σκοπό αυτόν στη Λέρο, ενώ το ελληνικό με ένα βρετανικό, το «Χέιγουορθ», θα ενεργούσαν αντιπερισπασμό με κανονιοβολισμό στόχων στην Κάλυμνο και την Κω. Το πρώτο βράδυ η επιχείρηση απέτυχε, καθώς τα πλοία δέχτηκαν αιφνίδια αεροπορική επίθεση και αναγκαστικά την ανέβαλαν για την επομένη, αφού όλη τη μέρα κρύφτηκαν κοντά στις τουρκικές ακτές. Καθώς διέπλεαν το στενό Καλύμνου – Κω τα δύο αντιτορπιλικά, τρομερή έκρηξη συγκλόνισε τον «Αδρία» σε ορυμαγδό θραυσμάτων και νερού. Σαν καταλάγιασε το κακό διαπιστώθηκε πως είχε εξαφανιστεί όλο το πρόστεγο του πλοίου, το πρωραίο τμήμα του. Προφανώς υπήρξε πρόσκρουση σε νάρκη, γιατί οι Γερμανοί υπολόγισαν ότι τα καράβια θα επαναλάμβαναν την παρουσία τους στην περιοχή και για αυτόν τον λόγο, στη διάρκεια της μέρας, ναρκοθέτησαν τον δίαυλο, που το προηγούμενο βράδυ ήταν ελεύθερος. Μπροστά από τη γέφυρα δεν υπήρχε σκάφος, παρά μόνο στρεβλωμένες και κομματιασμένες λαμαρίνες , ενώ το πλωριό πυροβόλο είχε ανορθωθεί με τις κάννες στραμμένες στον ουρανό. Δυστυχώς μέσα σε εκείνο το πυρακτωμένο σύμπλεγμα υπήρχαν πολλοί σκοτωμένοι, αλλά και τραυματίες εγκλωβισμένοι, που καλούσαν σε βοήθεια. Το παραπλέον «Χέιγουορθ», βλέποντας τι είχε συμβεί, έσπευσε να συνδράμει, αλλά πριν προλάβει να πλησιάσει έπεσε και αυτό σε νάρκη με αποτέλεσμα να τιναχτεί στον αέρα, παρασύροντας στον θάνατο σχεδόν όλο το πλήρωμά του. Το φλεγόμενο καύσιμο, αλλά και η δική του κατάσταση καθιστούσαν αδύνατη κάθε παροχή βοήθειας από τον «Αδρία». Παρ’ όλα αυτά κατάφερε να περιμαζέψει κάποιους δικούς του ναύτες, που είχαν βρεθεί από την έκρηξη στη θάλασσα και πέταξε σωσίβια για τυχόν άλλους επιζώντες. Επρεπε να αρχίσει το λαβωμένο πλοίο τη δική του προσπάθεια επιβίωσης και διαφυγής από τον θανάσιμο κλοιό. Απαντες αντέδρασαν με ψυχραιμία και διαπιστώθηκε πως οι κινητήρες λειτουργούσαν κανονικά, όπως και το ηλεκτρικό κύκλωμα στο εναπομείναν τμήμα, οι δε διαρροές με αρκετή προσπάθεια και συνεχή απάντληση υδάτων προλαβαίνονταν. Στα πρυμναία διαμερίσματα οργανώθηκε ιατρείο – χειρουργείο, το κανονικό στην πλώρη είχε καταστραφεί, προσφέροντας περίθαλψη στους τραυματίες, πλην των εγκλωβισμένων στα συντρίμμια, μια και κάθε αρωγή προς αυτούς ήταν προς το παρόν αδύνατη. Προορισμός η πλησιέστερη τουρκική ακτή, με έναν αγωνιώδη πλου, με τον κυβερνήτη να έχει σαν οδηγό μόνο τις κορυφογραμμές των ακτών, αφού τα όργανα ναυσιπλοΐας βρίσκονταν εκτός λειτουργίας. Επειτα από τρεις ώρες περίπου και έχοντας πάρει επικίνδυνη κλίση, το αντιτορπιλικό βρέθηκε στο πλέον κατάλληλο μέρος της περιοχής, οδηγούμενο από τα λιγοστά φώτα του οικισμού και προσάραξε σε ήρεμη, αμμουδερή ακρογιαλιά, έχοντας οριστικά διασωθεί.
Στο Γκιουμουσλούκ
Η τοποθεσία, όπου προσορμίστηκε ο «Αδρίας», ήταν το Γκιουμουσλούκ, όπως άμεσα πληροφορήθηκαν κυβερνήτης και πλήρωμα από τους ντόπιους ,που έσπευσαν μέσα στη νύχτα να δουν τι συμβαίνει. Αμέσως άρχισε η προσπάθεια απεγκλωβισμού των τραυματιών και έγινε η τελική εκτίμηση των απωλειών, 21 νεκροί και 30 τραυματίες. Ακολούθως σαν ξημέρωσε η μέρα επιθεωρήθηκε η ζημιά και κατά «ευτυχή» συγκυρία το καράβι είχε αποκοπεί σε στεγανό σημείο (μπουλμέ), γι’ αυτό και δεν βυθίστηκε. Εκτιμήθηκε πως μπορούσε να ξαναγίνει πλεύσιμο με την εκτέλεση ορισμένων εργασιών, αρκεί να διετίθεντο υλικά και εργαλεία. Από δω και πέρα αρχίζει το δεύτερο μέρος της απρόσμενης περιπέτειας. Εξασφαλίζεται η μεταφορά των τραυματιών στο νοσοκομείο της Σμύρνης, τελείται η ταφή των νεκρών σε χώρο όπου υποδείχτηκε από τις τοπικές αρχές και αρχίζουν επαφές με την αγγλική, κυρίως, αλλά και την ελληνική διπλωματία για να αποφευχθούν δυσάρεστες εκπλήξεις από μέρος των Τούρκων, σχετικά με το πλοίο. Σύμφωνα με το Διεθνές Ναυτικό Δίκαιο, έπειτα από την παρέλευση ενός ή δύο εικοσιτετραώρων το καράβι έπρεπε να αφοπλιστεί και να κατασχεθεί, αν παρέμενε. Το ζήτημα τέθηκε ευθύς εξ αρχής από τον επικεφαλής του στρατιωτικού τμήματος, που κατέφθασε, αλλά η απειλή του κυβερνήτη Τούμπα, πως θα κάνει χρήση των κανονιών του, υπήρξε αρχικά αποτρεπτική, για να ρυθμιστεί τελικά το ζήτημα διά της διπλωματικής οδού, παρά τις συνεχείς οχλήσεις για σύντομη αναχώρηση. Οι εργασίες επιδιόρθωσης κράτησαν περίπου έναν μήνα και ο απόπλους αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί το βράδυ της 1ης Δεκεμβρίου. Επρεπε δε να γίνει με κάθε μυστικότητα, γιατί υπήρχε κίνδυνος προδοσίας από τους ντόπιους και συνάντηση με γερμανικά πολεμικά δεν θα ήταν καθόλου ευπρόσδεκτη.
700 μίλια ώς την Αλεξάνδρεια
Ο «Αδρίας» απέπλευσε την προκαθορισμένη ώρα, αλλά σχεδόν αμέσως προέκυψαν τα πρώτα προβλήματα. Η πλεύση είχε κανονιστεί να γίνεται με ανάποδα, ώστε να μην καταπονείται η τραυματισμένη πλώρη αλλά κομμένες λαμαρίνες, που είχαν παραμείνει στα ύφαλα, την καθιστούσαν αδύνατη, γιατί υπερίσχυαν από τις δυνατότητες των τιμονιών. Δηλαδή συνέβαινε το κοινώς λεγόμενο «έκαναν τιμόνι». Μόνη λύση το ταξίδεμα με πρόσω και με την ελπίδα πως η καινούργια πλώρη θα άντεχε, παρά το ότι παρουσίαζε μικρή βύθιση, από το τσιμέντο που είχε τοποθετηθεί για τη στεγανοποίησή της. Ομως όλα εξελίχθηκαν ικανοποιητικά και το καράβι μπορούσε άνετα να ταξιδεύει με ταχύτητα 8-9 κόμβων. Παρά τη σχετική επιδείνωση του καιρού και τους ανιχνευτικούς προβολείς των Γερμανών, το ξημέρωμα βρήκε τον «Αδρία» στο προκαθορισμένο σημείο για την ημερήσια απόκρυψη, τον όρμο Λώρυμα, στο ύψος περίπου της Ρόδου. Να σημειωθεί ότι είχαν διατεθεί πλοία του αγγλικού ναυτικού, που κινούνταν στην περιοχή να συνοδεύουν το λαβωμένο σκαρί στο μεγαλύτερο διάστημα του επικίνδυνου πλου, έως την απομάκρυνσή του προς την Κύπρο. Η δεύτερη νύχτα κύλησε επίσης χωρίς απρόοπτα, με το καράβι να αγκυροβολεί σε τουρκικό κολπίσκο, κοντά στο Καστελόριζο. Ο ανεπιθύμητος εντοπισμός από γερμανικό ανιχνευτικό αεροσκάφος σημειώθηκε το σούρουπο, καθώς έγινε η αναχώρηση για την τρίτη νυχτερινή διαφυγή. Τότε ο κυβερνήτης αποφάσισε το παράτολμο, να πλεύσει κατευθείαν στο ανοιχτό πέλαγος, γιατί οι Γερμανοί θα τον αναζητούσαν κοντά στις ακτές. Πράγματι λίγο αργότερα προβολείς σάρωναν τις παράκτιες περιοχές γύρω από το Καστελόριζο για να αρχίσει ανηλεής βομβαρδισμός, με τον «Αδρία» όμως να βρίσκεται αλλού. Ταξιδεύοντας συνεχώς έφθασε, το απόγεμα τις επόμενης μέρας (4/12), στο λιμάνι της Λεμεσού, όπου μετά τον απαραίτητο εφοδιασμό σε καύσιμα κίνησε το άλλο πρωί για το τελευταίο μέρος του ταξιδιού προς την Αλεξάνδρεια, στην οποία κατάπλευσε, όπως είπαμε, εν μέσω πανηγυρισμών, ανήμερα του Αγίου Νικολάου, ημέρα που εορτάζει το Πολεμικό μας Ναυτικό, ολοκληρώνοντας με αυτό τον τρόπο το ανεπανάληπτο κατόρθωμά του. 700 μίλια διαδρομή και μάλιστα αρκετά κάτω από πολεμικές συνθήκες για «μισό», σακατεμένο καράβι, οπωσδήποτε αποτελούν κάτι το πρωτόγνωρο.
Ο πρώτος μηχανικός του αντιτορπιλικού, πλωτάρχης Κ. Αράπης, στο βιβλίο του «Αναμνήσεις από την ειρήνη και τον πόλεμο» (εκδόσεις Libro, 1992, σελ. 258), περιγράφοντας την πανηγυρική υποδοχή καταλήγει: «…Ηταν σα να χειροκροτούσαν τον νικητή του Μαραθωνίου Δρόμου».
***
Πέρα από τις περιφανείς ναυτικές νίκες στους αιώνες ή και τα ατυχή συμβάντα, που πάλι ξοδεύτηκε κάθε απόθεμα ηρωισμού, νομίζω πως δύο περιστατικά ξεχωρίζουν για τη μοναδικότητά τους και καταδείχνουν και αυτά το θάρρος και τη ναυτοσύνη του Ελληνα πολεμιστή – ναυμάχου. Η έξοδος του «Αρη» του Τσαμαδού από το Ναβαρίνο, διασχίζοντας τον αιγυπτιακό στόλο και η επιστροφή του λαβωμένου «Αδρία» στην Αλεξάνδρεια.
Σημείωση: Στο κείμενό μας την Κυριακή 21/11/2021, λόγω έλλειψης επισήμανσης, δεν αναφέρθηκε πως η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο Ζημέρη.
