ΣΕ ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΕΣ ΚΑΚΟΚΑΙΡΙΕΣ
Α΄ Γενικά
Αυξημένος παρουσιάζεται διαχρονικά ο αριθμός των ναυαγίων σε περιόδους βαρυχειμωνιάς και σφοδρής πολυήμερης κακοκαιρίας. Προφανής η πυκνότητα των κάθε λογής ναυτικών ατυχημάτων -λιγότερο ή περισσότερο οδυνηρών- όταν τα πλεούμενα δίνουν τον δικό τους αγώνα επιβίωσης, άνισο ενίοτε, κόντρα στα στοιχεία της φύσης, σε ιδιαίτερα δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Στις αρχές του ‘20ου αιώνα, τότε που τα ξύλινα σκαριά ήταν ακόμη ιστιοφόρα, δίχως να διαθέτουν κινητήρα, οι κίνδυνοι ήταν αναμφίβολα περισσότεροι, γι’ αυτό και τα απευκταία περιστατικά καταγράφονται συχνότερα στην καθημερινή ειδησεογραφία.
Στον α’ τόμο του έργου «Τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες» (1900-1950), του αντιναυάρχου λιμενικού κ. Χρ. Ντούνη, οι αναφορές για ναυάγια, κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα (ειδικότερα στην πρώτη) παρατηρούνται εξαιρετικά αραιές, καθώς απουσιάζουν μάλλον τα επίσημα στοιχεία. Τα δημοσιεύματα όμως των εφημερίδων μνημονεύουν πλήθος τέτοιων δυσάρεστων ή τραγικών γεγονότων, λησμονημένων στο πέρασμα του χρόνου, όπως τα παρακάτω στα 1904-1905. Τα συνοπτικά, συνήθως, μονόστηλα των εφημερίδων «Tύπος» και «Θεσσαλία» εκείνης της εποχής αποτυπώνουν λιτά αλλά παραστατικά και κάποτε με γλαφυρότητα συμβάντα που τότε σημάδεψαν το ναυτικό βίο του τόπου μας.
Β’ Ζαγοριανά καράβια και ναυάγια
Τα «Ζαγοριανά καράβια» αποτελούσαν το σύνολο του ιστιοφόρου εμπορικού στόλου του ανατολικού Πηλίου από τα χρόνια της τουρκοκρατίας ακόμη. Με παραλίες «ελλιμενισμού» το Χορευτό και τον Άϊ-Γιάννη Κισσού κυρίως, όργωναν το Αιγαίο, τον Εύξεινο Πόντο και την Ανατολική Μεσόγειο, φθάνοντας ως την Αίγυπτο, όπου μετέφεραν προϊόντα του τόπου (μήλα, κάστανα, ελιές κ.λ.π.) κι επέστρεφαν με εμπορεύματα από τις περιοχές που προσέγγιζαν.
Για τη δραστηριότητα των καραβιών αυτών, τα οποία συνέβαλαν καθοριστικά στην οικονομία του Πηλίου, παραπέμπουμε στα βιβλία του Κώστα Στούρνα «Το σκολειό της θάλασσας» (1968) και του Μανώλη Γκαγκάκη «Αρμενίζοντας με τα ζαγοριανά καράβια» (2011) -συλλογικής γραφής το δεύτερο- όπου παρέχονται στοιχεία και πληροφορίες για μια σφαιρική γνώση του θέματος.
Η Αλεξάνδρεια (και άλλες περιοχές της Αιγύπτου) αποτελούσε συνήθη προορισμό των ζαγοριανών καραβιών, μια καλή αγορά προώθησης των τοπικών προϊόντων. Άλλωστε εκεί δραστηριοποιούνταν ένα ευάριθμο σύνολο Πηλιορειτών επιχειρηματιών στην κοινότητα των «Αιγυπτιωτών» Ελλήνων και πρόκοβαν. Όμως τα «υπερπόντια» τούτα ταξίδια για τα δεδομένα της εποχής και το εκτόπισμα των ζαγοριανών ιστιοφόρων δεν εξελίσσονταν πάντοτε ομαλά και υπήρξαν τραγικά περιστατικά με απώλειες ναυτικών και σκαφών.
Ας δούμε τι συνέβη το Νοέμβριο του 1904, όταν είχε ενσκήψει σε όλο το Αιγαίο για πολλές μέρες σφοδρότατη θαλασσοταραχή: «Λείπουν ειδήσεις τεσσάρων ιστιοφόρων. Εν ζωηρά ανησυχία διατελούσιν οι κάτοικοι της Ζαγοράς. Τέσσερα ιστιοφόρα ανήκοντα εις Ζαγοριανούς εμποροπλοιάρχους, ενώ απέπλευσαν προ πολλού εξ Αλεξάνδρειας, ένθα εκόμισαν μήλα και γεώμηλα, δεν επανήλθον ακόμη, ουδ’ ανεφάνησαν ουδαμού. Ένεκα τούτου υποτίθεται, ότι η φοβερά τρικυμία της παρελθούσης εβδομάδος, ήτις τόσων ναυαγιών εγένετο πρόξενος, εκάλυψε με τα υπερμεγέθη κύματά της και τα μικρά ζαγοριανά ιστιοφόρα και τα κατεβύθισεν αύτανδρα. Ο βυθός δε του ταραχώδους Αιγαίου θα εχρησίμευσεν αναμφιβόλως ως τάφος των δυστύχων πληρωμάτων των.
Εντός των βυθισθέντων πλοίων υπήρχαν σημαντικά χρηματικά ποσά, προερχόμενα εκ της πωλήσεως των μεταφερθέντων μήλων και γεωμήλων» (Τύπος 23/11/1904).
Μπορεί οι προβλέψεις να ήταν δυσοίωνες και να θεωρούνταν σχεδόν η αύτανδρη απώλεια καθενός από τα αγνοούμενα σκάφη, αλλά έλειπαν τα πειστήρια μιας τραγωδίας. Τα ναυάγια τεκμαίρονταν μόνο από το γεγονός του αναμενόμενου κατάπλου που δεν είχε πραγματοποιηθεί.
Δίπλα στην προηγούμενη είδηση όμως δημοσιεύεται και άλλη που κάνει λόγο για μακάβρια ευρήματα, πιθανότατα προερχόμενα από κάποιο αγνοούμενο ζαγοριανό σκαρί: «Τέσσαρα πτώματα εις την Χονδρήν Άμμον. Εις την παραλίαν Χονδρή Άμμος της ανατολικής πλευράς του Πηλίου εξεβράσθησαν προχθές τέσσαρα πτώματα ναυαγών. Υποτίθεται, ότι είναι του πληρώματος του ζαγοριανού ιστιοφόρου, όπερ ερχόμενων την παρελθούσαν εβδομάδας εξ Αλεξάνδρειας, όπου είχε μεταφέρει φορτίον μήλων, κατελήφθη κατά τον πλούν υπό της επικρατούσης τότε σφοδράς τρικυμίας και κατεποντίσθη αύτανδρον εις τα βόρεια παραλίας της Εύβοιας».
Ατυχώς δεν συναντούμε, τις επόμενες μέρες διαφωτιστικά στοιχεία για την τύχη των καραβιών και την ταυτότητα των θυμάτων, καθώς απουσιάζει κάθε σχετική πληροφόρηση. Ούτε σε άλλη πηγή μνημονεύονται ναυάγια ιστιοφόρων που βυθιστήκαν αύτανδρα στα 1904, όπως με ενημέρωσε ο πλέον ειδικός ερευνητής και γνώστης του αντικειμένου κ. Μανώλης Γκαγκάκης, έπειτα από σχετική ερώτησή μου, ενώ άλλες χρονιές επισημαίνονται ανάλογα τραγικά περιστατικά. Να υποθέσουμε άραγε ότι οι πιθανολογούμενες τραγωδίες δεν υπήρξαν και τα τρία αγνοούμενα ζαγοριανά καράβια επανέπλευσαν στο Χορευτό με καθυστέρηση λόγω κακοκαιρίας;
Γ’ Αβαρία φορτίου
Η κακοκαιρία το Νοέμβριο του 1904 υπήρξε σίγουρα εξαιρετικά δυνατή και δημιούργησε πολλά προβλήματα ακόμα και σε πιο ευμεγέθη σκαριά που ταξίδευαν εκείνες τις μέρες. Τριίστιο ιστιοφόρο που μετέφερε στο Βόλο υλικά για τη σιδηροδρομική γραμμή Λάρισας – Αθήνας, αντιμετώπισε σοβαρές δυσκολίες στο ταξίδι του και έπαθε μεγάλη αβαρία: «Πάθημα ενός ιστιοφόρου. Ζημίαι κατά τον πλουν. Ανακρίσεις.
Το μέγα τρίιστιον τούρκικον ιστιοφόρον, όπερ κατέπλευσε προχθές εις τον λιμένα μας περιέχει φορτίον ξυλείας προωρισμένης δια το τμήμα Δεμερλή του σιδηροδρόμου Πειραιώς- Λαρίσης, προέρχεται δ’ εκ Τεργέστης. Κατά τον πλουν του κατελήφθη υπό σφοδράς τρικυμίας, ήτις αφήρπασεν απ΄ αυτού τας λέμβους και περί τας 1.000 δοκούς. Ένεκα δε της τρικυμίας ταύτης επεβραδύνθη πολύ ο πλους του, μόλις δε 40 ημέρας από της αναχωρήσεως του κατώρθωσε να φθάση ενταύθα. Σχετικώς με την απώλειαν των ξύλων, ο κ. λιμενάρχης επελήφθη ανακρίσεων. Χθες δε υπέβαλλεν εις μακράν ανάκρισιν τον Άραβα πλοίαρχόν του, τον νεαρόν Αυστριακόν υποπλοίαρχον και άπαν το πλήρωμα’’. (Τύπος 23/11/1904).
Οι ανακρίσεις για το απωλεσθέν φορτίο (τραβέρσες για τις ράγες) επιβάλλονταν, ώστε να διευκρινιστεί ότι πράγματι επρόκειτο για αβαρία και δεν υπήρξε εκφόρτωση αλλού και λαθρεμπόριο. Εκείνη την περίοδο αναφέρονται και άλλοι κατάπλοι στο Βόλο που μετέφεραν υλικά του σιδηροδρόμου.
Δ’ Βάρκες στη θάλασσα
Οπως είδαμε στο προηγούμενο συμβάν, η τρικυμία «αφήρπασεν τας λέμβους» του μεγάλου ιστιοφόρου. Πράγματι, σε συνθήκες κακοκαιρίας και εντόνου κυματισμού συχνά τα πλεούμενα έχαναν τις βοηθητικές τους (ή σωσίβιες) βάρκες τους, τις οποίες είτε ρυμουλκούσαν στην πρύμη τους, είτε είχαν προσδεμένες στα καπόνια.
Σ΄ αυτές τις περιπτώσεις η βύθιση του μικρού σκάφους ήταν μάλλον δεδομένη, αλλά υπήρχαν και φορές που διασώζονταν, όταν παρασύρονταν σε υπήνεμες ακτές ή παράλιους οικισμούς ή ακόμη αν τις περιμάζωνε άλλο διερχόμενο σκάφος. Να δύο τέτοια περιστατικά ανεύρεσης σε φουρτούνες το χειμώνα του 1905: «Ανεύρεσις λέμβου. Κατά την τρικυμίαν προχθές ανηρπάγη η λέμβος του ιστιοφόρου του πλοιάρχου Σ. Γαλανού εκ Λιτοχωρίου πλέοντος προς τα Τρίκκερι και εξώκειλε παρά την Πλατανιάν του Λαύκου. Ο λιμενοφύλαξ Πλατανιάς, ησφάλισεν αυτή, όπως την παραδώση εις τον ιδιοκτήτη της’’ (Θεσσαλία 26/1/05).
Λίγες εβδομάδες αργότερα ανευρέθη και άλλη βάρκα στην περιοχή του Τρίκερι, που πιθανόν να ανήκε σε κάποιο ιστιοφόρο: «Αδέσποτος λέμβος. Καθ’ α ανεφέρθη εις το λιμεναρχείον, έξωθεν των Τρικκέρων ευρέθη μια λέμβος αδέσποτος η οποία κρατείται υπό του εκτελούντος τα λιμενικά Τρικκέρων μέχρις ότου ευρεθή ο ιδιοκτήτης της» (Θεσσαλία 6/3/05). Και στις δύο περιπτώσεις επισημαίνεται η υπεύθυνη στάση των λιμενικών αρχών ώστε να αποδοθούν τα απολεσθέντα μικρά σκάφη στους κατόχους τους.
Ε’ Προβλήματα στην ακτοπλοΐα
Σφοδρή φουρτούνα και διαρκής κακοκαιρία αναφέρεται και τον Νοέμβριο του 1905, η οποία προξένησε πολλά προβλήματα και στα πλοία των ακτοπλοϊκών γραμμών. Δημοσίευμα της εφ. Θεσσαλία, με τίτλο «Μεγάλη τρικυμία εις το πέλαγος – πόδισμα Γουδή» μας πληροφορεί για την αδυναμία εκτέλεσης δρομολογίου: «Μεγάλη τρικυμία επεκράτει καθ’ όλην την προχθεσινήν νύκταν και την χθεσινήν ημέραν εις το Αιγαίον Πέλαγος. Το ‘Ναύπλιον’ του Γουδή αναχωρήσαν εντεύθεν προψές την νύκταν δια Θεσσαλονίκην, ηναγκάσθη να ποδίση, ένεκα της μεγάλης τρικυμίας την οποίαν συνήντησεν εις το πέλαγος, και πάλιν χθες το απόγευμα ενταύθα…» (22/11/05). Προφανώς το επιβατικό ατμόπλοιο της εταιρίας Γουδή αφού βγήκε από τον Παγασητικό και προχώρησε και ως το δίαυλο Πηλίου – Σκιάθου δεν μπόρεσε να συνεχίσει λόγω τρικυμίας το ταξίδι του για τη Θεσσαλονίκη και με πολύ κόπο επανέκαμψε στο Βόλο.
Στο ίδιο δημοσίευμα μεταφέρεται και μια διάδοση περί ναυαγίου Αυστριακού πλοίου του Λόυδ, στις ακτές του ανατολικού Πηλίου. Άγνωστη η προέλευση της άσχημης είδησης και προκειμένου να εξακριβωθεί τι πράγματι είχε συμβεί, ζητήθηκε η γνώμη του τοπικού πράκτορα του καραβιού, ο οποίος έδωσε τις απαραίτητες εξηγήσεις, διαψεύδοντας τις φήμες ως αναληθείς: «…Ο κ. Μαραγκός ηπόρει και αυτός, ως μας είπε, δια την διάδοσιν την οποίαν και παρ’ άλλων ήκουσε και διότι αυτός ουδεμίαν είχεν είδησιν, ενώ τουναντίον θα συνέβαινεν εάν η διάδοσις είχετο αληθείας, αλλά και διότι κυρίως το Αυστριακόν κατά τον πλουν του εις Θεσσαλονίκην δεν διέρχεται εκ του μεταξύ της παραλίας του Πηλίου και της Σκιάθου στενού, οπότε θα ήτο πιστευτή διάδοσις περί ναυαγίου εις Ζαγοράν, αλλά περιπλέει τας Σποράδας νήσους και κατευθύνεται, διερχόμενον πολύ μακράν της παραλίας του Πηλίου, εις Θεσσαλονίκην.
Επίσης και τηλεγραφική πληροφορία εκ Ζαγοράς περί του διαδοθέντος ναυαγίου, ουδεμία μέχρι της νυκτός ελήφθη. Ώστε ασφαλώς η διάδοσις αυτή είνε ανακριβής». Οπωσδήποτε επισημαίνονται και άλλα ανάλογα περιστατικά, κατά την περίοδο 1904-1905, όχι μόνο στην περιοχή της Μαγνησίας, αλλά και σε άλλα σημεία του Αιγαίου, με σημαντικά ναυάγια και ατυχήματα σκαφών, απότοκα των χειμωνιάτικων τρικυμιών.
