Στοχεύοντας στη σύνταξη ενός ακόμη επετειακού σημειώματος για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, σκεφτήκαμε να παραθέσουμε συνοπτικά τις διάφορες επιχειρήσεις στον κατά θάλασσα αγώνα, που συνέβαλε τα μέγιστα στην αποτίναξη του ζυγού. Αποτελεί πραγματικότητα η διαπίστωση πως οι ναυτικές επιχειρήσεις παρουσιάζουν σε ολόκληρη διάρκεια της Εθνεγερσίας (1821 – 1829) συνέχεια και συνέπεια, ακόμη και στα χρόνια των εμφύλιων αντιπαραθέσεων (1824 – 1825), αλλά και των κατοπινών χρόνων (1826 – 1827), όταν κινδύνεψε να σβήσει άδοξα η προσπάθεια. Το ναυτικό στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και παρά τις όποιες επιμέρους παρεκκλίσεις δεν διχάστηκε, επιβάλλοντας την κυριαρχία του στις θάλασσες. Αναμφίβολα, λοιπόν, το ναυτικό υπήρξε ο πυλώνας, που στήριξε περισσότερο τον αγώνα και η συμβολή του πρέπει πάντοτε να επισημαίνεται. Ας δούμε επιγραμματικά τη δράση του:
1821
Μετά την επίσημη έναρξη της Επανάστασης (25η Μαρτίου) πρώτες ξεσηκώθηκαν οι Σπέτσες (3/4) για να ακολουθήσουν τα Ψαρά (11/4) και λίγο αργότερα οι πιο δύσπιστοι Υδραίοι στις 16 Απριλίου, για να αναφερθούμε στον τρινήσιο στόλο.
11/4: Οι Σπετσιώτες Ανάργυρος, Κούτσης και Ανδρέου αιχμαλωτίζουν δύο τουρκικά πλοία στη Μήλο.
24/4: Βύθιση και κατάληψη πλοίου στη Χίο από Υδραίους και Ψαριανούς.
28/4: Κι άλλη σύλληψη εχθρικού πλοίου από τους Σαχτούρη – Πινότση.
1/5: Ο Τομπάζης βουλιάζει και άλλο καράβι στη Χίο.
5/5: Σαχτούρης και Τομπάζης αιχμαλωτίζουν ακόμη δύο τουρκικά πλοία. Οπως βλέπουμε, ο πρώτος μήνας στον κατά θάλασσα αγώνα περιλαμβάνει μεμονωμένες συλλήψεις ή βυθίσεις εχθρικών πλοίων με εφαρμογή καταδρομικών ενεργειών, δίχως να σημειωθεί κάποια γενικότερη σύγκρουση.
7/5: Είσοδος ελληνικών πλοίων στον Παγασητικό με το ξέσπασμα της Επανάστασης στο Πήλιο, αλλά ο ελλιπέστατος συντονισμός οδηγεί σε αποτυχία.
21/5: Πολιορκία του κάστρου στο Ρίο και αμφίρροπη ναυμαχία κοντά στη Πάτρα.
27/5: Η πρώτη εντυπωσιακή ενέργεια με πυρπόληση τουρκικής φρεγάτας (δίκροτο) από τον Ψαριανό ναυμάχο Παπανικολή στην Ερεσό. Ακολούθησε την επομένη ναυμαχία χωρίς να αναδείξει νικητή.
3 έως 8/7: Επιχειρήσεις στη Σάμο, σφοδροί κανονιοβολισμοί, πυρπόληση οκτώ φορτηγών πλοίων και ενός πολεμικού του εχθρού στον δίαυλο Σάμου – Τουρκίας. Στις 9/7 σημειώθηκε ναυμαχία με νίκη των Ελλήνων.
12/7: Οι ναυμαχίες αρχίζουν και πυκνώνουν, καθώς νέες συμπλοκές σημειώνονται κοντά στα παράλια της Μικρασίας. Οπως και στην Κω, όπου προέκυψαν μικρά οφέλη για τα ελληνικά πλοία.
30/9: Σαχίνης και Ραφαλιάς πυρπολούν εχθρικό πολεμικό πλοίο στη Ζάκυνθο, ενώ σημειώνεται ναυμαχία στο Κατάκολο, χωρίς να αναδείξει νικητή.
1822
20/2: Ναυμαχία Πατρών. Η πρώτη γενικευμένη συμπλοκή με πολλά πλοία και από τις δύο πλευρές και εφαρμογή τακτικών μάχης. Ο Μιαούλης έδειξε τις ικανότητές του πετυχαίνοντας σπουδαία νίκη απέναντι σε υπέρτερο εχθρό.
19/5: Αμφίρροπη ναυμαχία στα Ψαρά.
6/6: Πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη στη Χίο, συνεργασία Υδραίων – Ψαριανών, ως εκδίκηση για την καταστροφή του νησιού και τις σφαγές, που προηγήθηκαν. Πρόκειται για παράτολμη καταδρομική – πυρπολική επιχείρηση από τις πιο γνωστές της Επανάστασης του 1821, που έχει αποτυπωθεί, όπως και άλλες, και σε πίνακα.
7 έως 13/9: Ναυμαχία Αργολικού ή Σπετσών. Ο τουρκικός στόλος αιφνιδίασε αρχικά τα ελληνικά πλοία, αλλά ο Μιαούλης με τον Κριεζή ανασύνταξαν τις δυνάμεις τους και με πυρπολικές επιθέσεις απώθησαν και καταδίωξαν τον εχθρό (8/9). Ακολούθησαν αψιμαχίες χωρίς αποτέλεσμα.
27/10: Πυρπόληση τουρκικού δίκροτου κοντά στην Τένεδο από τον Κανάρη, προκαλεί πανικό στον εχθρικό στόλο.
8/11: Ο Μιαούλης καταπλέει στο Μεσολόγγι και διασπά τον αποκλεισμό από τη θάλασσα δίνοντας ανάσα στους κατοίκους του στην πρώτη πολιορκία της ηρωικής πόλης, που λύνεται έπειτα από τη φυγή του τουρκικού στόλου, λίγο αργότερα.
1823
Πιο φτωχό σε δράση παρουσιάζεται το 1823 σε σχέση με τις δύο προηγούμενες χρονιές. Είναι τα προμηνύματα του εμφυλίου, που θα ξεσπάσει προς τα τέλη της χρονιάς. Προκύπτουν αντιδράσεις Υδραίων και Σπετσιωτών. Πολλά πλοία παραμένουν ανενεργά από ελλείψεις μισθοδοσίας και άλλες διαφωνίες. Μολαταύτα έχουμε κάποια αξιόλογα γεγονότα.
16/4: Αμφίρροπη ναυμαχία στη Μυτιλήνη.
12/6: Επιδρομή ψαριανών πλοίων στα παράλια της Μικρασίας, αποκομίζοντας ως λεία 5 ιστιοφόρα.
15/9: Σημαντική ναυμαχία ανάμεσα στη Λήμνο και το Αγιον Ορος, όπου οι Τούρκοι με πολυάριθμο στόλο επιχείρησαν να μπλοκάρουν τα πλοία του Μιαούλη, χωρίς να το κατορθώσουν, παρά την υπεροπλία τους, αφού ο έμπειρος ναύαρχος κατάφερε να διαφύγει.
20/9: Ναυμαχία στις Β. Σποράδες και στη συνέχεια επίθεση του Μιαούλη στη Χαλκίδα. Κατάληψη 1 κορβέτας και 4 μπρικίων.
11 και 12/10: Αψιμαχίες στον Παγασητικό χωρίς ανάδειξη νικητή. Πρόκειται για την παρενόχληση της θαλάσσιας συνδρομής στις δυνάμεις του Κιουταχή, που ανάγκασε τα σώματα των Ολύμπιων αγωνιστών να εκκενώσουν την περιοχή του Τρικερίου, που κρατούσαν από το 1821, και να αποσυρθούν στις Β. Σποράδες.
1824
Το 1824 χαρακτηρίζεται από δύο ολοκληρωτικές καταστροφές νησιών, που πρόσφεραν πολλά στον αγώνα. Κάσος 6 έως 8/6 και Ψαρά 21/6. Ο ελληνικός στόλος υπό τον Σαχτούρη κατέφθασε και στις δύο περιπτώσεις καθυστερημένα. Στα Ψαρά καταδίωξε πλοία και στρατεύματα, που παρέμεναν για λεηλασία. Με τη συμμετοχή του Μιαούλη ακολούθησαν βυθίσεις εχθρικών πλοίων στη Χίο, αλλά διάφορες διαφωνίες απέτρεψαν γενικευμένη ναυμαχία με τον εχθρό.
30/7: Ναυμαχία στο Πυθαγόρειο της Σάμου, αποτρέπει τουρκική απόβαση. Ανάλογες επιτυχίες στις 15 έως 17/8 ματαιώνουν νέες προσπάθειες εισβολής, με αποτέλεσμα την οριστική αποχώρηση του εχθρού. Ναυμαχία και στην Ικαρία στις 5/8.
24/8: Αμφίρροπη ναυμαχία με τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο κοντά στη Κω, προοίμιο της μεγάλης ναυμαχίας του Γέροντα, που ακολούθησε λίγες μέρες αργότερα.
29/8: Η ναυμαχία του Γέροντα. Πρόκειται για τη σπουδαιότερη ναυμαχία της Επανάστασης, καθώς συμμετείχε μεγάλος αριθμός πλοίων και από τις δύο πλευρές. Ο ελληνικός στόλος υπό τον Μιαούλη και τον Αποστόλη με 70 πλοία, 800 πυροβόλα και 5.000 ναύτες αντιμετώπισε τον αντίστοιχο τουρκοαιγυπτιακό, που αποτελούταν από 100 πλοία μεγαλύτερου εκτοπίσματος και ισχύος πυρός, 2.500 πυροβόλα, 8.000 ναύτες και 2.500 στρατιώτες. Η άπνοια είχε ακινητοποιήσει τα πλοία του Μιαούλη στον Κόλπο του Γέροντα και η μοίρα του Αποστόλη βρισκόταν βόρεια από το Φαρμακονήσι. Ο Οθωμανός στόλαρχος προσπάθησε να διασπάσει τις χωρισμένες ελληνικές δυνάμεις, αλλά ο Μιαούλης ρυμούλκησε με τις βάρκες τα καράβια του στα ανοιχτά, ώστε να «πιάσουν» αέρα, τα δύο τμήματα ενώθηκαν έγκαιρα και απώθησαν τους αντιπάλους τους προς τον νότο. Με χρήση πυροβόλων και πυρπολικών τούς καταδίωξαν και τους ανάγκασαν να αναζητήσουν καταφύγιο στην Κω και την Αλικαρνασσό. Τα πυρπολικά, όμως, κατέκαψαν μπρίκι και τυνησιακή φρεγάτα με 44 κανόνια. Η μεγαλύτερη εκ παρατάξεως ναυμαχία και το νικηφόρο της αποτέλεσμα έφεραν τη σφραγίδα του Μιαούλη, που γνώριζε να κουμαντάρει πολυάριθμους σχηματισμούς πλοίων και να τις διευθύνει με μαεστρία.
25/9: Ναυμαχία ανάμεσα στη Χίο και τη Μυτιλήνη με τουρκοαιγυπτιακή μοίρα και νίκη των Ελλήνων.
1-2/11: Επίσης μεγάλη ναυτική συμπλοκή ΒΑ της Κρήτης με τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Το αποτέλεσμα υπήρξε αμφίρροπο και τα εχθρικά πλοία διέφυγαν καταδιωκόμενα προς τον νότο. Την επομένη (2/11) συλλαμβάνονται στην Κάρπαθο από τον ελληνικό στόλο τέσσερα φορτηγά καράβια και ένα ακόμη βυθίζεται.
1825
Αρκετά γεγονότα σημειώθηκαν στη θάλασσα ετούτη τη χρονιά, αν και λόγω των εμφυλίων πολλά υδραίικα κυρίως καράβια παρέμεναν ανενεργά.
21/3: Ναυμαχία στη Μεθώνη χωρίς νικητή, στην προσπάθεια του ελληνικού στόλου να παρεμποδίσει τις δυνάμεις του Ιμπραήμ, που ήδη είχαν αποβιβαστεί. Λίγες μέρες αργότερα συλλαμβάνονται τρία αυστριακά πλοία με τουρκικά εφόδια.
11/4: Περιπολίες του ελληνικού στόλου έξω από τη Σούδα και καταλήψεις πλοίων με εφόδια για τον Ιμπραήμ. Ακολουθεί αμφίρροπη ναυμαχία στον κάβο Σπαθί της Σέριφου.
26/4: Κατάληψη της της Σφακτηρίας με οδυνηρές απώλειες για τους Ελληνες. Ο θρυλικός Αρης του Τσαμαδού πραγματοποιεί εντυπωσιακό διέκπλου αντιμετωπίζοντας ολόκληρο τον αιγυπτιακό στόλο. Διασπά τον κλοιό και διαφεύγει χάρη στην παλικαριά, τη ναυτοσύνη και τη μαχητική ανωτερότητα του πληρώματός του. Μοναδικό κατόρθωμα στη ναυτική ιστορία.
29/4: Ναυμαχία στην Ανδρο με πολλές απώλειες για τον εχθρό.
30/4: Νέα ναυμαχία, νικηφόρα αυτή τη φορά, στη Μεθώνη, όπου οι δυνάμεις του Ιμπραήμ έχουν μεγάλες απώλειες.
16/5: Ναυμαχία ανάμεσα στη Λήμνο και την Τένεδο χωρίς ξεκάθαρο αποτέλεσμα.
20/5: Σημαντική ναυμαχία στον Καφηρέα με καταστροφή τουλάχιστον τριών πλοίων του εχθρού.
29/5: Κατάπλους μοίρας του ελληνικού στόλου στο Μεσολόγγι για συνδρομή στους πολιορκημένους και διάσπαση του ναυτικού αποκλεισμού.
31/5 και 2/6: Ο Μιαούλης πάλι μεταβαίνει στη Σούδα, όπου σημειώνεται αμφίρροπη ναυμαχία με τους Τουρκοαιγύπτιους. Σε νέα συμπλοκή καταστρέφεται εχθρική κορβέτα.
16/6: Ναυμαχία στα Κύθηρα χωρίς να αναδειχθεί νικητής.
23/7: Ο ελληνικός στόλος υπό τον Κανάρη και με συμμετοχή και άλλων ναυμάχων (Τομπάζης, Κριεζής, Ραφαλιάς κ.ά.) σαλπάρει για την Αλεξάνδρεια με σκοπό να πυρπολήσει τον αιγυπτιακό στόλο στη βάση του. Πρόκειται για την πλέον παράτολμη επιχείρηση καταδρομής το 1821, που δυστυχώς δεν ευοδώθηκε από τον μη ευνοϊκό καιρό και η μοίρα επέστρεψε άπρακτη.
23/7: Ο Μιαούλης εκδιώκει τον τουρκικό στόλο από το Μεσολόγγι με τη νικηφόρα ναυμαχία κοντά στο ακρωτήριο Πάπας των Πατρών, δίνοντας ανάσα στους πολιορκούμενους.
21/11: Ναυμαχία στον Αστακό.
1826
Οι ναυτικές επιχειρήσεις στους πρώτους μήνες του 1826 έχουν σχέση με την πολιορκία του Μεσολογγίου και τις διασπάσεις του κλοιού για τον ανεφοδιασμό των αμυνόμενων. Στις 16/1 σε ναυμαχία συλλαμβάνεται τουρκικό εμπορικό πλοίο με εφόδια. Ακολουθούν άλλες δύο συμπλοκές στη θαλάσσια περιοχή Μεσολογγίου – Πατραϊκού χωρίς να υπάρξει νικητής (23/1 και 3/4). Επεται η τραγική και ηρωική έξοδος!
16/7: Αμφίρροπη ναυμαχία στο Καρλόβασι της Σάμου.
Τέλη Αυγούστου, αρχές Σεπτεμβρίου συνεχείς συγκρούσεις στη Μυτιλήνη χωρίς κάποιος να επικρατήσει. Κυρίως πόλεμος φθοράς.
1827
3/3: Κυριεύονται δύο εχθρικά πλοία στον Ωρωπό από τους Μιαούλη και Παπανικολή.
8/4: Η ναυμαχία του Βόλου. Μοίρα ελληνικών πλοίων με επικεφαλής το ατμοκίνητο Καρτερία υπό τον Αστινγκς εισπλέει στον Παγασητικό και βομβαρδίζει σφοδρά το Κάστρο της πόλης. Κυριεύονται πέντε μεταγωγικά, έμφορτα με εφόδια για τη Χαλκίδα, ενώ άλλα τρία καταστράφηκαν. Κατά την αποχώρηση της μοίρας πυρπολήθηκε και άλλο πλοίο στο Τρίκερι, με εμπρηστικά βλήματα, που διέθετε, πρωτοποριακά τότε, η Καρτερία.
4/6: Ο Κανάρης επιχειρεί νέα καταδρομή στην Αλεξάνδρεια και πυρπολεί πλοίο – προφυλακίδα του αιγυπτιακού στόλου.
20/7: Κατάληψη δύο πλοίων στις ακτές της Ηλείας.
6/9: Κανονιοβολείται το κυριευμένο πια Μεσολόγγι.
18/9: Ναυμαχία Σκάλας Σαλώνων (Ιτέας), όπου η Καρτερία καταστρέφει επτά εχθρικά πλοία και καταλαμβάνει δύο αυστριακά στην υπηρεσία των Τούρκων.
8/10: Η ναυμαχία του Ναβαρίνου. Την αναφέρουμε για την καταλυτική της συμβολή στην έκβαση της Επανάστασης.
Ως το τέλος του χρόνου ακολουθούν διάφορες επιχειρήσεις χωρίς κάποια ναυμαχία. Στις 5/12 ο Κανάρης αποτυγχάνει να πυρπολήσει τουρκικά πλοία στον Τσεσμέ.
1828
Μάιος: Επιχειρήσεις κατάληψης του Αιτωλικού – Θάνατος Αστινγκς.
30/5: Ναυμαχία στο στενό Μυτιλήνης – Μ. Ασίας με καταβύθιση από τον Μιαούλη δύο τουρκικών πλοίων (μπρίκι και φρεγάτα). Το μόνο ίσως σημαντικό συμβάν εκείνη τη χρονιά, καθώς οι επιχειρήσεις ατονούν και περιορίζονται σε αποστολές ρουτίνας, αποκλεισμούς, αλλά και κάποιες επιθετικές προσπάθειες, που δεν ευοδώνονται, όπως λ.χ. στη Χίο.
1829
8/2: Επιχειρήσεις στη Λιχάδα της Εύβοιας με κανονιοβολισμό στόχων και απελευθέρωση της Φθιώτιδας. Στη Δυτική Ελλάδα σε ανάλογες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, απελευθερώνεται η Πρέβεζα (17/1), όπου κυριεύονται και δύο μικρά πολεμικά σκάφη του εχθρού. Τον Σεπτέμβριο ο στόλος καταπλέει σε Ναύπακτο, Βόνιτσα και Αμφιλοχία. Ο απελευθερωτικός αγώνας, όπως γνωρίζουμε, περατώνεται θετικά με τη μάχη στην Πέτρα της Βοιωτίας, όπου ο Δημ. Υψηλάντης κατανικά τους Τούρκους.
***
Ολοκληρώνοντας ετούτη τη συγκεντρωτική καταγραφή των ναυτικών επιχειρήσεων, σίγουρα υπάρχουν κι άλλες, της Εθνεγερσίας, πέρα από την επισήμανση της καθοριστικής συμβολής του ναυτικού αγώνα στην τελική ευόδωσή της, πρέπει οπωσδήποτε να επισημανθεί και το εξής: Το ναυτικό παρέμεινε αήττητο. Σε όλες τις ναυμαχίες και τις άλλες ενέργειες δεν υπάρχει, όπως είδαμε, για τον ελληνικό στόλο ήττα. Μόνο νίκες και κάποιες «ισοπαλίες» σίγουρα τιμητικές, που εκλαμβάνονται ως επιτυχίες, αν συνυπολογιστεί η υπέρτερη, πάντοτε, δύναμη του εχθρού σε αριθμό και εκτόπισμα πλοίων, ισχύ πυρός και πληρώματα. Ακόμα και όταν η εξέλιξη προέκυπτε δυσμενής, ακολουθούσε συγκροτημένη απεμπλοκή – αποχώρηση με πρόκληση όσο το δυνατόν περισσότερων ζημιών στον εχθρό. Ο κατά θάλασσα αγώνας της Εθνεγερσίας του 1821 υπήρξε πάντοτε νικηφόρος και καθοριστικός για την τελική της έκβαση.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
