Παρά τα πολλά και συχνά ανυπέρβλητα κωλύματα, που προκύπτουν στις άκρως ιδιάζουσες, δυσμενείς συνθήκες της πρωτόγνωρης συγκυρίας, που όλοι βιώνουμε, εξακολουθούν να καταβάλλονται επιτυχείς προσπάθειες παραγωγής αξιοπρόσεχτου πολιτιστικού προϊόντος. Μία τέτοια προσπάθεια αποτελεί και η έκδοση, για πέμπτη συνεχή χρονιά, συλλεκτικού ημερολογίου από την Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών (ΕΘΕ). Οι ομολογουμένως επίπονες εργασίες, που επιβάλλονταν, κάθε φορά, για την επίτευξη αξιοπρεπούς αποτελέσματος, τη φετινή χρονιά διογκώνονται δυσανάλογα στο αρνητικό κλίμα, που επικρατεί, απότοκο των περιορισμών, του φόβου και γενικά της διαφοροποιημένης, πλέον, καθημερινότητας. Η επιμονή της ΕΘΕ για τη συνέχιση της έκδοσης του καθιερωμένου πια ημερολογίου χαρακτηρίζεται ως πραγματικός άθλος ετούτες τις στιγμές, κόντρα στη γενική στασιμότητα των κάθε μορφής πολιτιστικών δρώμενων, μιας και προκύπτουν άλλες προτεραιότητες. Γι’ αυτό και η προσπάθεια της ΕΘΕ εκλαμβάνεται σαν φωτεινός φάρος για τη διατήρηση αυτών των δραστηριοτήτων, αντίδοτο στην εσωστρέφεια και την πνιγηρή περιρέουσα ατμόσφαιρα, που μας καταβάλλουν και πνευματικά – ψυχολογικά, πέρα από την επίδραση αυτή καθαυτή του νεόκοπου ιού.
Υπάρχει όμως και ένας ακόμη ιδιαίτερα σοβαρός λόγος, που επίτασσε την έκδοση του ημερολογίου. Το 2021 είναι ξεχωριστή χρονιά, καθώς συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την ίδρυση της ΕΘΕ (1971), οπότε το ιωβηλαίο της έπρεπε να συνδυαστεί με κάτι καινούργιο και σημαντικό, που να προστίθεται στη συνολική προσφορά γόνιμου πολιτιστικού – πνευματικού έργου έως τώρα. Σε αυτή τη σημαντική επέτειο ας προστεθεί και μία δεύτερη. Τη νέα χρονιά συμπληρώνεται επίσης μία δεκαετία από τη βράβευση της ΕΘΕ από την Ακαδημία Αθηνών (2011).
Το ημερολόγιο του 2021 είναι αφιερωμένο στον ζαγοριανής καταγωγής σπουδαίο ιμπρεσιονιστή ζωγράφο Γεώργιο Κοσμαδόπουλο (1890 – 1967) μέλος της γνωστής οικογένειας τραπεζικών και επιχειρηματιών, που έγραψαν τη δική τους διαδρομή στο οικονομικό – παραγωγικό γίγνεσθαι της περιοχής μας και όχι μόνο.
Πανομοιότυπο με τα προηγούμενα και το νέο ημερολόγιο, ακολουθώντας την ίδια επιτυχημένη συνταγή, σκληρόδετο, διαστ. 24,5χ17,5 εκ., φέρει στο εξώφυλλο άτιτλο πίνακα του παρουσιαζόμενου καλλιτέχνη, όπως πληροφορούμαστε στη σελίδα «ταυτότητας» του εντύπου. Στο εσώφυλλο επίσης υπάρχει έργο με τίτλο «Αμαξάκι» και στο οπισθόφυλλο το «Εντυπώσεις από το Πήλιο, χειμωνιά», που δίνονται και τα υπόλοιπα στοιχεία των πινάκων (διαστάσεις, υλικό, προέλευση). Ο συντονισμός της ύλης, αλλά και της συνολικής προσπάθειας οφείλεται στην ακαταπόνητη και ρέκτη πρόεδρο της ΕΘΕ κ. Μηλίτσα Ζαρλή – Καραθάνου, που αισίως συμπληρώνει οσονούπω μία άκρως δημιουργική εικοσαετία στο τιμόνι της Εταιρείας. Τη φιλολογική επιμέλεια ανέλαβε, όπως πάντοτε, ο γραμματέας της ΕΘΕ Γιώργος Κοντομήτρος και τα κυρίως κείμενα, που αναφέρονται στον ζωγράφο και το έργο του, αλλά και την επιχειρηματική δραστηριότητα της οικογένειας Κοσμαδόπουλου, υπογράφουν οι έγκριτες στον τομέα τους μελετήτριες κ.κ. Ειρήνη Σαββανή, ιστορικός τέχνης και Αννίτα Πρασσά, ιστορικός προϊστάμενη ΓΑΚ Μαγνησίας. Οι φωτογραφίες των εικονιζόμενων έργων οφείλονται στην κ. Θάλεια Κυμπάρη. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε κατά το σύνηθες στις Γραφικές Τέχνες Παλμός με τη γνωστή υπευθυνότητα και ποιότητα.
Ομως η έκδοση θα ήταν αδύνατον να υλοποιηθεί χωρίς την καθοριστική στήριξη από ευαισθητοποιημένους φορείς του τόπου μας και πρόσωπα, που διακρίνονται για την προσφορά τους στις τέχνες και τα γράμματα. Η ουσιαστική τους συμβολή στην οικονομική δαπάνη οδήγησε στην προώθηση και ολοκλήρωση της προσπάθειας. Γι΄ αυτό και αποδίδονται οι θερμές ευχαριστίες της ΕΘΕ προς τους χορηγούς, που είναι οι παρακάτω:
- Δημ. Χ. Ηλιόπουλος, καρδιοχειρουργός, συλλέκτης.
- Εταιρεία Ψυγείων Αγριάς (ΕΨΑ).
- Οργανισμός Λιμένος Βόλου.
- Επιμελητήριο Μαγνησίας.
***
Στα κείμενα του ημερολογίου προτάσσεται, όπως πάντοτε, ο πρόλογος της προέδρου της ΕΘΕ κ. Μηλίτσας Καραθάνου με επισήμανση, αρχικά, στις στοχεύσεις και δράσεις της Εταιρείας. Γίνεται σύντομη αναφορά στα προηγούμενα ημερολόγια, όπως και ιδιαίτερη μνεία στον φετινό παρουσιαζόμενο καλλιτέχνη, που θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Ελληνες ιμπρεσιονιστές ζωγράφους και παραμένει εν πολλοίς άγνωστος, ακόμη και στην περιοχή μας, ενώ έχει να επιδείξει αξιολογότατο έργο. Αναφορά και στην οικογένεια Κοσμαδόπουλου με την πλούσια επιχειρηματική δραστηριότητα. Ο πρόλογος ολοκληρώνεται με ευχαριστίες προς τους χορηγούς, τους συγγραφείς των κειμένων και όλους όσοι συνέβαλαν, ο καθένας με τον τρόπο του, στην ολοκλήρωση και αρτιότητα της έκδοσης (σελ. 9 – 14).
Ακολουθούν οι πρόλογοι των χορηγών με πρώτο το κείμενο του καρδιοχειρουργού κ. Δημ. Χρ. Ηλιόπουλου: «Ο Γεώργιος Κσμαδόπουλος με μια άλλη ματιά», που καταγράφει τις δικές του εμπειρίες από τη μελέτη του έργου του Κοσμαδόπουλου, τον οποίο εκτιμά και θαυμάζει ως κορυφαίο εικαστικό δημιουργό. Δεν παραλείπει να αναφερθεί και γενικότερα στις επιχειρηματικές δραστηριότητες της δημιουργικής και φιλοπρόοδης οικογένειας Κοσμαδόπουλου, που άφησε το στίγμα της, θετικό και αρνητικό, στον τόπο μας.
Ο πρόεδρος του Δ.Σ. της γνωστής βιομηχανίας αναψυκτικών ΕΨΑ κ. Τσαούτος, στην επίσης προλογικού χαρακτήρα κατάθεσή του, εστιάζει τη ματιά του στις επιχειρηματικές δραστηριότητες των Κοσμαδόπουλων και κυρίως στην ΕΨΑ, που οι ίδιοι είχαν ιδρύσει και είναι η μόνη επιχείρησή τους, που συνεχίζει την άκρως παραγωγική λειτουργία της ώς σήμερα. Τίτλος: «Οικογένεια Κοσμαδόπουλου , συνυφασμένη με την ιστορία της ΕΨΑ και του τόπου μας» (σελ. 19 – 20).
Ομοίως ο κ. Σωκράτης Αναγνώστου, διευθύνων σύμβουλος του ΟΛΒ, στη δική του αναφορά για το ημερολόγιο: «Λίγα λόγια για τον Γεώργιο Κοσμαδόπουλο» (σελ. 21 – 22), επαινεί τη νέα προσπάθεια της ΕΘΕ αρχικά και στη συνέχεια κάνει λόγο τόσο για τον ζωγράφο και το έργο του, όσο και για τις επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειάς του. Κλείνει με ευχές προς την ΕΘΕ για τη συνέχιση της πολιτιστικής της δράσης.
Ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου Μαγνησίας κ. Αρ. Μπασδάνης στο σημείωμά του: «Η οικογένεια Κοσμαδόπουλου και το Επιμελητήριο Μαγνησίας» (σελ. 23 – 24), αναφέρεται στον αδερφό του ζωγράφου Ιωάννη, που διετέλεσε πρώτος πρόεδρος του ιδρυθέντος φορέα το 1919. Ακολούθως επαινεί τη συμβολή της ΕΘΕ στον πολιτισμό του τόπου μας παρά τις δύσκολες συγκυρίες, επισημαίνεται πως το Επιμελητήριο πάντοτε θα στηρίζει τέτοιες προσπάθειες.
***
Ακολουθούν τα κυρίως κείμενα του ημερολογίου, που αναφέρονται στον ζωγράφο και το έργο του, αλλά και στην επιχειρηματική διαδρομή της οικογένειάς του.
Η κ. Ειρήνη Σαββανή, ιστορικός τέχνης, καταθέτει τη μελέτη της «Γεώργιος Κοσμαδόπουλος – Μια προσέγγιση στο έργο του» (σελ. 25 – 36), στην οποία δίνεται πλήρης, σφαιρική και άκρως κατατοπιστική εικόνα του έργου του καλλιτέχνη, έστω και στα περιορισμένα όρια ενός «ημερολογιακού» κειμένου. Επειτα από τα απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία, το πρώτο μέρος της μελέτης: «Η συμβολή του Γ. Κοσμαδόπουλου στην εικαστική άνθηση στον Βόλο του Μεσοπολέμου» έχει τοπικό χαρακτήρα με αναφορές στις εκθέσεις, που συμμετείχε ο Γ. Κοσμαδόπουλος στον Βόλο στη δεκαετία του ’20, όταν επικρατούσε στην πόλη εντυπωσιακή καλλιτεχνική ευημερία με την παρουσία και συμμετοχή κορυφαίων δημιουργών διεθνούς φήμης. Η πτώχευση, όμως, της τράπεζας Κοσμαδόπουλου στις αρχές της δεκαετίας του 30’ αναγκάζει τον ζωγράφο να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη ζωγραφική. Στο β’ μέρος: «Η καλλιτεχνική σταδιοδρομία του και η απήχηση στην κριτική» παρουσιάζεται η γενικότερη πορεία του δημιουργού ως επαγγελματία ζωγράφου στον καλλιτεχνικό χώρο, όντας ήδη καταξιωμένος και καθολικά αποδεκτός για την ποιότητα του έργου του. Πιο κάτω με τίτλο: «Η φιλική ομάς» παρουσιάζεται η κίνηση ιμπρεσιονιστών ζωγράφων, ανάμεσά τους και ο τιμώμενος εφέτος, με σκοπό την προώθηση των έργων τους και τη διάδοση της τεχνοτροπίας τους, που τόσο πιστά υπηρετούσαν με εκθέσεις. Επίσης επισημαίνεται από τον ίδιο τον ζωγράφο η απουσία κάθε κρατικής βοήθειας, κάτι που αποτελεί τροχοπέδη στην καλλιτεχνική αφύπνιση του κοινού. Το κείμενο της κ. Σαββανή ολοκληρώνεται με αναφορές στα έργα του Κοσμαδόπουλου, που ανήκουν στη συλλογή του κ. Δημ. Χρ. Ηλιόπουλου και κοσμούν το παρόν ημερολόγιο.
***
Το δικό της, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη της ιστορικού κ. Αννίτας Πρασσά, «Η τράπεζα Κοσμαδοπούλου και η επιχειρηματική δραστηριότητα της οικογένειας» (σελ. 37 – 47), που καταπιάνεται, όπως άλλωστε δηλώνεται και στον τίτλο, με τις τραπεζικές και τις άλλες επιχειρηματικές ενασχολήσεις των Κοσμαδόπουλων. Πράγματι, η εν λόγω οικογένεια πρωταγωνιστούσε για κάποιες δεκαετίες στην οικονομική και επιχειρηματική ζωή της περιοχής μας και όχι μόνο. Τράπεζα, Ηλεκτρική Εταιρεία, εργοστάσιο τσιμέντων, μεταλλεία, ΕΨΑ κ.ά., πάντοτε με πρωτοποριακή πρακτική και δυναμισμό. Ιδρυτής της τράπεζας ήταν ο πατέρας Δημήτριος Κοσμαδόπουλος (1856 – 1921) για να τον διαδεχτούν οι γιοί του Ιωάννης (1888 – 1964), που ασχολήθηκε αποκλειστικά με το επιχειρείν και ο ζωγράφος Γιώργος, που είχε και αυτός τη συμμετοχή του, αλλά διαθέτοντας τη σχετική οικονομική άνεση ακολούθησε, με το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του, τις ατραπούς της τέχνης. Ομως οι Κοσμαδόπουλοι εισέπραξαν αρνητική υστεροφημία, παρά τις αρχικές επιτυχείς τους δραστηριότητες, εξαιτίας της πτώχευσης της ομώνυμης τράπεζας, καθώς απώλεσαν τα χρήματά τους πολλοί ντόπιοι, κυρίως μικροκαταθέτες, που είχαν εναποθέσει τις οικονομίες τους. Αλλωστε σε αυτές τις περιπτώσεις αυτοί είναι που τη πληρώνουν περισσότερο. Η πτώχευση συνδέεται οπωσδήποτε με το αμερικανικό κραχ το 1929 και την παγκόσμια ύφεση που ακολούθησε και έπληξε την Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του ’30, αν και από το 1931 η Τράπεζα Κοσμαδόπουλου αντιμετώπιζε πρόβλημα και είχε προβεί σε παύση πληρωμών. Ανάλογη πτωτική πορεία κατόπιν διέγραψαν και οι υπόλοιπες εταιρείες της οικογένειας.
Η κ. Πρασσά μάς δίνει, λοιπόν, άκρως εμπεριστατωμένη εικόνα από σημαντική πτυχή της οικονομικής ιστορίας του τόπου μας.
***
Στις σελ. 48 έως 73 παρουσιάζονται 26 έργα του Γεωργίου Κοσμαδόπουλου, προερχόμενα από ιδιωτικές συλλογές, που ευγενώς παραχωρήθηκαν οι φωτογραφίες τους για την έκδοση του ημερολογίου. Η καταχώρησή τους δίνει αντιπροσωπευτική εικόνα του έργου του καλλιτέχνη, ώστε να αποκτήσει ο αναγνώστης γνωριμία με αυτό. Στα έργα περιλαμβάνονται τοπία, εικόνες της καθημερινότητας, προσωπογραφίες κ.ά., που αναδεικνύεται η ικανότητα του χρωστήρα του δημιουργού.
Ακολουθεί το αμιγώς χρηστικό, ημερολογιακό, μέρος με αξιόλογο φωτογραφικό και άλλο αρχειακό υλικό στην αρχή κάθε μήνα, που βέβαια σχετίζεται με τον καλλιτέχνη και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειας. Φωτογραφίες του ζωγράφου της οικογένειας, του παλιού Βόλου, της Τράπεζας, έντυπα των επιχειρήσεων κ.ά. συνθέτουν άκρως ενημερωτικό συμπλήρωμα. Πηγές προέλευσης του αδημοσίευτου ή άγνωστου ευρέως υλικού: Πανθεσσαλικόν Λεύκωμα, αρχεία Νίκου Μαστρογιάννη, Μηλ. Καραθάνου, ΔΗΚΙ κ.ά. Οι φωτογραφικές αποτυπώσεις των κτιρίων της τράπεζας Κοσμαδόπουλου, που υπάρχουν ώς σήμερα σε Βόλο και Αθήνα, οφείλονται στον φακό του Κων. Δερβένη.
***
Παρά τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες σε καιρό πανδημίας, η ΕΘΕ αποδίδει και πάλι στο κοινό ακόμη ένα συλλεκτικό ημερολόγιο, που δεν είναι απλά χρηστικό, αλλά μπορεί να σταθεί, όπως και τα προηγούμενα, σε κάθε βιβλιοθήκη ως βιβλίο – λεύκωμα χάρη στο περιεχόμενό του αναγνωστικό και οπτικό. Μια προσπάθεια που βέβαια δεν αρκούσαν οι φιλότιμες προθέσεις των μελών του Δ.Σ. της ΕΘΕ με μπροστάρη την πρόεδρο κ. Μηλίτσα Καραθάνου, για να ευοδωθεί, αν δεν υπήρχε, όπως είπαμε, η συμβολή των ευαισθητοποιημένων χορηγών, που πάντοτε στηρίζουν τους σκοπούς της Εταιρείας για την επίτευξή τους.
Η νέα έκδοση του ημερολογίου με αφορμή τα 50χρονα της ΕΘΕ αφιερώνεται και σε όλα εκείνα τα μέλη της, που συνέβαλαν καθοριστικά στο έργο της είτε στο Δ.Σ., είτε από άλλες θέσεις και έχουν φύγει από τη ζωή. Αναγράφονται τα ονόματά τους στο τέλος του ημερολογίου.
***
Εκείνο που δεν μπορούμε να προσθέσουμε, όπως συνηθίζαμε στα προηγούμενα χρόνια, είναι η πληροφόρηση για την εκδήλωση παρουσίασης του ημερολογίου στο κοινό, για τον λόγο που όλοι γνωρίζουμε. Προς το παρόν κάτι τέτοιο φαντάζει αδύνατο. Ευελπιστούμε όμως, με την αισιοδοξία που πρέπει να μας διακατέχει, σε καλυτέρευση της κατάστασης, ώστε να πραγματοποιηθεί, έστω και με κάποια καθυστέρηση, η παρουσίαση.
H διάθεση του ημερολογίου, που μόλις κυκλοφόρησε, θα γίνεται από το βιβλιοπωλείο «Ηλιος» του κ. Χρήστου Αγιώτη, Ηπείρου – Ιάσονος στον Βόλο και από τα γραφεία της ΕΘΕ.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
